ستوده باد دانایی
/آگاهی چیست؟ آگاه کیست؟ و آگاهی‌بخشی چگونه رخ میدهد؟/
کوروش برارپور در یادداشتی ارسالی به انصاف نیوز نوشت:
🔻اشاره: این مقاله در نقد سبک کنشگریِ کنشگران دو جامعه علمی و روشنفکری ایران به نگارش درآمده است. کنشگرانی که اغلب، نگاه‌شان به آگاهی‌بخشی در جامعه عمومی ایران کوتاه‌بُرد و رویدادگرا است نه درازمدت و روندگرا. این پدیده نیز ریشه در اندیشیدن اغلب آنها در چارچوب تفکر خطی (و نگرش جزءنگر) دارد و نه تفکر سیستمی (و نگرش کل‌نگر).
الف) آگاهی چیست؟
✅آگاهی مستلزم در اختیارگیری اطلاعات است. «اطلاعات»، محصولِ صافی‌سازی داده‌های خام است. «داده»های خام نیز از ابزارهایی چون: مشاهده، مصاحبه، پرسشنامه، گزارش‌های آماری و اخبار منتشر شده در رسانه‌ها قابل استحصال است.
✅داده‌های خام نباید جعلی یا دستکاری شده باشند. بدین سبب، پیش از استفاده باید اعتبارسنجی شوند. بعنوان مثال، پردازش داده‌های انتخابات ریاست جمهوری چهاردهم ایران در ۱۴۰۳، با استفاده از مدل بنفورد (Benford’s law) نشان میدهد؛ آن داده‌ها دستکاری‌شده و نامعتبرند!
✅داده‌های خام ِ غیردستکاری شده تا زمانی‌که صافی نشوند اساسا به هیچ کاری نمی‌آیند؛ نه جهت پژوهش، نه تحلیل و نه تفسیر. همانطور که پیش‌تر گفته شد؛ داده‌های خام ِ صافی شده، همان اطلاعات‌اند. «دانش» نیز اطلاعات پردازش شده است.
✅اطلاعات معمولا در شکلِ گزاره‌های خبری بیان میشود. در حالیکه دانش بصورت گزاره‌هایی در شکلِ “اگر …، آنگاه ….، مگر آنکه …”، بیان میشود.
✅بعنوان مثال: گزاره‌ی “هوا بارانی است”؛ از جنس اطلاعات است. ولی زمانی که در شکلِ “اگر هوا بارانی است آنگاه باید چتر بردارم، مگر آنکه باران بند آمده باشد” بیان میشود، در حقیقت به دانش تبدیل شده است؛ دانشی از نوع تجربی.
✅در واقع، دانش سه نوع است:
۱. تجربی
۲. نظری
۳. ساخت‌یافته
✅«دانش تجربی» محصول تجربیات بشری است که برای استحصال، نیازمند به روش نیست (بکارگیری چتر در هوای بارانی). در حالیکه «دانش نظری» طی فرایندی روشمند که برای دانشگر یا پژوهشگر یادگیری به‌همراه دارد، از طریق مطالعه تجربیات بشری قابل استحصال است.
✅دانش نظری در بر گیرنده مجموعه‌ای از مفاهیم و قوائد است که از درون مدل‌ها، الگوها، روش‌ها یا نظریه‌ها قابل استخراج است. دست‌یابی به این نوع دانش، از طریق جستجوی منابع و مطالعه آنها ممکن هست.
✅«دانش ساخت‌یافته» (Structured Knowledge) طی فرایندی روشمند از تطبیق مفاهیم شناسایی شده از موردکاوی (بر پایه دانش تجربی) با مفاهیم برآمده از دانش نظری بدست می‌آید. این فرایند شامل گامهای شش‌گانه زیر است:
۱. فهرست‌بندی مفاهیم پر تکرار در موردکاوی
۲. جداسازی آن مفاهیم بر پایه تمایزات‌شان
۳. یکپارچه‌سازی مفاهیم بر پایه تشابهات‌شان
۴. نمایش روابط میان مقوله‌های مفهومی گامهای ۲ و ۳
۵. کشف مفاهیم محوری از گام۴
۶. مدلسازی و نظریه‌پردازی بر پایه مفاهیم محوری
ب) آگاه کیست؟ و آگاهی‌بخشی چگونه رخ میدهد؟
✅بنا بر آنچه گفته شد؛ می‌توان «فرد آگاه» را از سطح به عمق در شش سطح زیر، ترازبندی کرد:
۱. آگاهِ مطلع
۲. دانای تجربی
۳. دانای نظری
۴. دانای ساخت‌مند
۵. پیش‌بینِ فهیم
۶. آینده‌نگارِ بصیر
✅آگاهِ مطلع، در حد خبر در جامعه نور آگاهی می‌افشاند و اگر در حد دانش تجربی آگاه باشد، در شکلِ تحلیلهایی در تراز لیتانی آگاهی ایجاد میکند. فرد آگاهی که در حد دانش نظری و ساخت‌یافته آگاه است از طریق ارایه‌ی تحلیلهایی در تراز علت‌های اجتماعی جامعه را آگاه میکند.
✅آگاهِ فهیمی که در فرایندی روشمند، فراتر از سطح دانش ساخت‌یافته به فهم (Understanding) می‌رسد در تراز جهان‌بینی و گفتمان، آگاهی ایجاد میکند.
✅بر خلاف دانای ساخت‌مند که مساله‌ها را فقط می‌شناسد، دانای فهیم آنها را هم می‌فهمد و هم به جامعه می‌فهماند.
✅آگاهِ بصیری که در عمیق‌ترین سطح و در تراز بصیرت (Wisdom) آگاه است با تکیه بر استعاره‌ها و اسطوره‌های فرهنگی؛ با گفتمانی نو و جایگزین در جامعه نور آگاهی می‌گستراند.
✅مدل آگاهی‌بخشیِ آگاهِ فهیم معمولا بر پایه پیش‌بینی‌هایی است که با تکیه بر مطالعه روندهای گذشته انجام میدهد. در حالیکه مدل آگاهی‌بخشیِ آگاهِ بصیر بر پایه آینده‌نگاری است که با تکیه بر درک شهودی‌اش از آینده صورت میدهد.
✅ذهن پویای آگاهِ فهیم میان اکنون و گذشته در چالش است. در حالیکه ذهن خلاق آگاهِ بصیر همواره میان اکنون و آینده در تنش خلاق (Creative Tension) است.
پ) نتیجه‌گیری
✅مطالعات نویسنده نشان میدهد: آگاهی‌بخشی در دو جامعه عمومی و علمی ایران معمولا در چهار سطح اطلاعات؛ دانش تجربی، نظری و ساخت‌یافته صورت میگیرد. بنابراین تراز کنشگران آگاهی‌بخش نیز از چهار سطح مطلع؛ دانای تجربی، نظری و ساخت‌مند فراتر نمی‌رود.
✅مطالعه سبک کنش ِ کنشگران جامعه علمی ایران نشان میدهد: “آنها گاهی، آگاهی‌بخشی را در شکل «پند» و «نصیحت» به توده‌ها ارایه میدهند نه تحلیلهای علمی با ادبیاتی ساده و قابل فهم برای همه. کنش‌های آگاهی‌بخشی آنها نیز اغلب، «رویداد محور» است. یعنی منتظر می‌مانند تا رویدادی چون انتخابات ریاست‌جمهوری رخ دهد، سپس با ارایه تحلیلهای ساده‌انگارانه به توده‌ها پند و نصیحت می‌فروشند که به این رای دهید یا بدان رای ندهید که اگر رای دهید یا ندهید چنین و چنان میشود”! پاینده ایران
انتهای پیام
