فساد و جامعه معترض

محمدرضا یوسفی، استاد دروس خارج فقه حوزه‌ی علمیه‌ی قم در کانال تلگرامی خود نوشت: «ایام محرم یادآور مقاومت سیدالشهداء و بیان یک نه تاریخی به حکومت جابرانه یزید است. بدین مناسبت، نگاهی گذرا به چرایی آن می تواند مفید باشد.

از دلایل بسیار مهم نارضایتی مردم کوفه و دعوت آنان از سیدالشهداء، فساد گسترده حکومت معاویه و تلقی تداوم آن در دوران یزید بوده است. معاویه حکومت را غصب کرد و بدون رضایت مردم بر آنان حکم راند. یکی از ویژگی های برجسته این حکومت، فساد گسترده آن بود.

وقتی معاویه، قدرت را به دست گرفت. در چارچوب قواعد دینی مرسوم مانند زکات و خراج، مالیات اخذ نکرد و دامنه مالیات ها را گسترده کرد. بنابر نقل تاریخ، وی فردی به نام عبدالله بن دراج را کارگزار مالیاتی خویش در عراق و غرب ایران قرار داد.

عبدالله با گرفتن اطلاعاتی از ایران پیش از اسلام، متوجه شد که بزرگان ایرانی مبالغی خارج از چارچوب های مالیاتی به صاحبان قدرت پرداخت می کردند او بالغ به 50 میلیون درهم از بزرگان ایرانی بنابر آن رسم دریافت کرد. همچنین به کارگزارش در بصره نیز نوشت که هدایای نوروز و مهرگان که به ده میلیون درهم می رسید نیز از ایرانیان اخذ کند. همچنین او از عطایا نیز مالیات اخذ می کرد. اموری که در دوران خلفای پیشین انجام نمی شد.

معاویه پس از تسخیر قدرت، به پاس خدمات عمروعاص، مصر و مغرب را بر اساس توافق با وی، به او بخشید. با چگونگی حکمرانی و نحوه مالیات ستانی وی کاری نداشت. از این رو عمرو عاص هیچگونه مالیاتی از مصر برای دولت مرکزی پرداخت نمی کرد. عمروعاص پس از حدود یازده سال حکومت بر مصر در سال 43 درگذشت. او 325 هزار دینار، هزار درهم، حدود 200 هزار دینار مستغلات از خود بر جای گذاشت. مسعودی از مورخین قرن سوم می نویسد که اکنون پس از گذشت بیش از دو قرن ارزش یک باغ به جا مانده از وی، یک میلیون دینار است.

معاویه هر چند دست عمروعاص را در تصاحب اموال باز گذارد اما پس از درگذشت او، اموالش را مصادره کرد. او نسبت به دیگر کارگزاران نیز نیمی از اموالشان را مصادره می کرد. زیرا می دانست که تمامی کارگزاران وی، افرادی فاسد هستند که تنها ویژگی مهم آنان سرسپردگی شان نسبت به معاویه است.

معاویه سعی می کرد در وهله نخست، مخالفان را تطمیع کند. گاه پیشنهاد مالی وسوسه کننده و گاه پیشنهاد یک منصب سیاسی به آنها می داد و از این طریق آنان را ساکت می کرد، اما اگر آنان از این طریق رام نمی شدند، با آنها به شدت برخورد می کرد.

یکی دیگر از ویژگی این دوران، مصادره اموال به بهانه های مختلف بوده است. تجارت های پرسود معاویه و دیگر کارگزارانش نیز از جمله ویژگی های حکومت وی بود. در نتیجه در زمینه های تجاری که آنان ورود می کردند، اجازه فعالیت به تجار مستقل نمی دادند. آنان از بابت فعالیت های پر سود خود، هیچگونه مالیاتی نیز نمی پرداختند.

می توان بر فهرست مفاسد مالی این دوران افزود. اما توجه به این نکته لازم است که فساد مالی در یک حد متوقف نمی ماند و مانند سرطان که به همه جای بدن سرایت می کند و انسان را از پا در می آورد، فساد مالی نیز سرایت کرده و تمامی ارکان حکومت را آلوده می کند. حاکم و کارگزارنش غرق در زندگی اشرافی خود می شوند و از مردم فاصله می گیرند.

حکومتی که غرق در فساد شد، در یک بی حسی از اوضاع کشور قرار می گیرد و درکی از شرایط سخت زندگی مردم و نارضایتی آنان ندارد. چنانچه ابن ابی الحدید مورخ و شارح بزرگ نهج البلاغه نقل می کند که وقتی بنی امیه سقوط کرد، از یکی از بزرگان آنان علت سقوط را پرسیدند، گفت همه گزارشها این بود که همه چیز خوب است و کارگزاران در فساد خود غوطه ور بودند و از میزان نارضایتی مردم بی اطلاع بودیم.

دانشمندان در دوران جدید به اثرات مخرب فساد پی برده و ابعاد آن را تحلیل کرده اند. از این رو از مهمترین موانع توسعه یک کشور را فساد ذکر کرده اند. اکنون که رئیس جمهور منتخب جناب پزشکیان به فکر چینش اعضای کابینه خود است و کمیته هایی را برای بررسی صلاحیت کاندیدای مناصب تعیین کرده است باید با دقت بیشتری سلامت را مورد نظر داشته باشد.

اعضای کمیته ها خود نباید افرادی باشند که شائبه فساد مالی داشته باشند. افراد کمیته ها نباید از کسانی باشند که معیارهای قومی، باندی و امثال آن را ملاک قرار دهند. اعضای کمیته ها نباید به گونه ای چینش شده باشند که جهت گیری خاص داشته باشند. اعضای کمیته ها نباید به گونه ای باشند که این فرمان مالک اشتر را نایده گیرند که مبادا افرادی به کار گرفته شوند که وضعیت کنونی ما محصول عملکرد آنان است.»

انتهای پیام