مغالطه‌ی اَجر اُخروی
محمدرضا سلیمی، روانشناس و نویسنده، در کانال تلگرامی خود نوشت:
«سوال: آیا از اینکه در زندگی کارهای نیک و پسندیده انجام می‌دهید، اما پاداش مناسب دریافت نمی‌کنید؛ احساس بدی دارید؟
موقعیت ۱: تصور کنید دوست‌تان به شما می‌گوید: من همیشه سعی کرد‌ه‌ام سالم زندگی کنم؛ صبح زود از خواب بیدار می‌شوم، ورزش می‌کنم، به‌موقع سر کار می‌روم، سخت و صادقانه کار می‌کنم، الکل نمی‌نوشم، مواد مخدر مصرف نمی‌کنم، به همسر و خانواده‌ام وفادارم و…؛ اما نمی‌دانم چرا همسرم به من خیانت کرده و فرزندانم قدر زحماتم را نمی‌دانند؟
موقعیت ۲: تجسم کنید صبح زود از خواب بیدار شده‌اید؛ تمام کارهای خانه را انجام داده‌اید؛ اتاق‌ها و آشپزخانه را خوب تمییز و مرتب کرده‌اید و غذای بسیار خوشمزه‌ای را پخته‌اید. همسرتان خسته و ناراحت از سر کار می‌آید، غذا می‌خورد، از شما تشکر نمی‌کند و با بی‌توجهی می‌رود و می‌خوابد. مسلماً شما خیلی عصبانی می‌شوید و او را به‌خاطر ناسپاسی‌اش سرزنش می‌کنید.
این دو موقعیت «مغالطه‌ی اجر اخروی» را توصیف می‌کند. مغالطه‌ی اجر اخروی زمانی اتفاق می‌افتد که ما انتظار داریم به‌خاطر کارهای خوب و پسندیده‌ای که انجام می‌دهیم، پاداش مناسب دریافت کنیم. این انتظار بر اساس «قانون کارما» شکل می‌گیرد؛ قانونی که می‌گوید «از هر دست که بدهی از همان دست پس می‌گیری». منشا دیگر این مغالطه «فرضیه‌ی جهان عادل» است. فرضیه‌ی جهان عادل به باوری اشاره می‌کند که جهان عادل است و هر کس در این دنیا نتیجه‌ی اعمالش را می‌بیند، اما این جهان آن‌طور که ما فکر می‌کنیم عادل نیست.
پیامدها: مغالطه‌ی اجر اخروی موجب ناامیدی، استرس، اضطراب، افسردگی و دلسردی ما می‌شود و تصور می‌کنیم که تلاش‌هایمان بیهوده است. همچنین، این سوال را در ذهن ما شکل می‌دهد که چرا برای افراد خوب اتفاق بد می‌افتد و درنهایت احساس بدبینی و منفی‌گرایی در ما تقویت می‌کند. از طرف دیگر، نامتوازن بودن بین «تلاش» و «پاداش» ضرورت تلاش را برای دستیابی به موفقیت در ما کم‌رنگ می‌کند.
راه‌حل‌ها: برای مقابله با این مغالطه باید اولاً درباره‌ی نتیجه‌ی کارهایمان واقع‌بین باشیم (تمام کارهای خوب نتایج خوب ندارند و تمام کارهای بد هم نتایج بد ندارند)؛ ثانیاً به شرایط غیرقابل کنترل خوب بیندیشیم؛ ثالثاً صددرصد «هدف-محور» نباشیم؛ یعنی به فرایند کارها بیش‌تر بیندیشیم تا به نتیجه‌ی آنها؛ و رابعاً از کمال‌گرایی بپرهیزیم.
سوال: آیا اجر اخروی همیشه مغالطه است؟
پاسخ: خیر. مسلماً تلاش منطقی به نتیجه‌ی منطقی منجر می‌شود. زمانی که شما سعی می‌کنید دانش یا مهارتی را کسب کنید یا به موفقیتی دست یابید، بدون تردید نتیجه‌ی تلاش‌هایتان را خواهید دید. اجر اخروی زمانی مغالطه است که در کمال‌گرایی و موقعیت‌های غیرمتعارف، شرایط غیرقابل کنترل، باورهای افراط‌گونه‌ی شخصی یا گروهی و انتظارات کاذب و نابجا به کار رود.»
منبع: زبان فریبکار: ۶۰۰ مغالطه در استدلال (در دست تالیف)
انتهای پیام
