داغ هوا بر دل اصفهان!
فاطمه فرجی در سایت اصفهان زیبا نوشت: »نگاهی به وضعیت روند گرم شدن هوا نشان می‌دهد که در چند دهه اخیر کره زمین همواره رو به گرمی نهاده است.
گرم شدن هوا به معنای مصرف بیشتر انرژی جهت سرمایش است و این خود فشار بر شبکه برق و سایر منابع انرژی را در پی دارد. گرم شدن هوا این روزها به حدی رسیده که ادارات و بانک‌ها و بازار برخی شهرها و همچنین در برخی از روزها اصفهان تعطیل شود و روزهای داغ و طاقت‌فرسایی را رقم بزند. احمد وظیفه، رئیس مرکز ملی اقلیم و مدیریت بحران خشکسالی سازمان هواشناسی در رابطه با چرایی پدیده که گفته می‌شود در 50 سال اخیر بی‌سابقه بوده است، با «اصفهان‌زیبا» به گفت‌وگو نشسته است.
آن‌طور که او می‌گوید: اقلیم ایران همواره تابستان‌های گرمی دارد و این گرما، به‌خصوص از نیمه تیر تا نیمه مرداد، امری طبیعی و اوج دمای اکثر استان‌ها در همین ماه است.
این روزها در دوره اوج دمایی کشور به سر می‌بریم. اما اتفاقی که طی این سال‌ها افتاده، این است که میانگین دمایی امسال و سال گذشته از میانگین دمایی سی سال اخیر (1371-1401) حدود یک‌و‌نیم درجه بیشتر بوده است.
این میانگین دمایی درواقع میانگین حاصل جمع دمای بیشینه و دمای کمینه است که در زمان‌های مشخص محاسبه و مقایسه می‌شود. به گفته وظیفه، گرم‌تر بودن یا سردتر بودن میانگین دما در مقایسه با دوره‌های پیشین، معمولا به‌عنوان بی‌هنجاری دمایی شناخته می‌شود. اگر هم بخواهیم مبنا را دهه قرار دهیم، باید گفت بررسی میانگین دمای کشور نشان می‌دهد به‌طور متوسط هر دهه 0.4 درجه افزایش دما وجود داشته است.
رئیس مرکز ملی اقلیم و مدیریت بحران خشکسالی سازمان هواشناسی می‌گوید: این وضعیت دلایل مختلفی دارد. بخشی از آن به دلیل گرمایش جهانی است که درنتیجه افزایش گازهای گلخانه‌ای است. می‌دانید یکی از دلایل این افزایش، سوزاندن سوخت‌های فسیلی مثل نفت، گاز، گازوئیل و بنزین و تولید دی‌اکسید کربن است.
او می‌افزاید: این یک روند جهانی است و مقایسه داده‌های تاریخی نشان می‌دهد که این روند افزایشی است.
وظیفه ادامه می‌دهد: البته گاهی نوسان‌هایی هم وجود دارد. مطابق گزارش سازمان هواشناسی جهانی، در سه دوره سی‌ساله اخیر نیز افزایش دما وجود داشته، اما به این شدت نبوده است. مثلا در دوره 1960-1990 قاره آسیا و اروپا حدود دو تا سه‌دهم درجه افزایش دما داشتند؛ ولی در دوره سی‌ساله 1990 تا 2020 این افزایش دما به میزان پنج‌دهم درجه برای قاره آسیا و شش‌دهم درجه برای قاره اروپا بوده است.
علاوه بر انتشار گازهای گلخانه‌ای تغییرات محلی نیز مؤثر بوده است
در مقایسه با عصر پیشاصنعتی هم متأسفانه ما به‌طورکلی 2/3 درجه افزایش دما داشته‌ایم! علاوه بر انتشار گازهای گلخانه‌ای، تغییرات محلی نیز مؤثر بوده است؛ برای مثال شما جمعیت شهر اصفهان را مقایسه کنید با دهه‌های قبل. ازدیاد جمعیت به معنی افزایش مصرف انرژی و سوخت، افزایش نیاز به زیرساخت‌هایی مثل آسفالت، افزایش تعداد ماشین‌ها و غیره است. همچنین عواملی همچون مصالح به‌کار‌رفته در ساختمان‌ها، افزایش مساحت شهری شهرها، مساحت آسفالت، کاهش فضای سبز و باغ‌ها و غیره باعث افزایش دما می‌شود.
وظیفه ادامه می‌دهد: اثر جزایر حرارتی ازجمله تأثیرات محیط شهری است که در شهرها شکل می‌گیرد؛ مثلا در محیط شهری آسفالت را داریم که نسبت به خاک انرژی گرمایی خیلی بیشتری را در طول روز دریافت می‌کند و شب‌هنگام به محیط پس می‌دهد یا گرمای ناشی از سوخت بنزین یا گازوئیل یا گاز در محیط شهری.
به گفته رئیس مرکز ملی اقلیم و مدیریت بحران خشکسالی سازمان هواشناسی، این تأثیر به حدی است که اگر شما دو تا ایستگاه هواشناسی در یک شهر داشته باشید که اولی در داخل شهر و دومی در بیرون از محیط شهری قرار گرفته باشد، معمولا به‌طور میانگین ایستگاه داخل شهر دما را دو سه درجه بیشتر نشان می‌دهد! و به همین دلیل است که مقایسه دمای کمینه که معمولا دمای محیط در حدود ساعت سه صبح است، در شهرها، (به‌ویژه شهرهای پرجمعیت مثل شهر اصفهان)، با همین دما در سال‌ها و دهه‌های قبل، افزایش دما را نشان می‌دهد.
افزایش گازهای گلخانه‌ای
آن‌طور که وظیفه می‌گوید: همچنین غلظت گازهای گلخانه‌ای رو به افزایش است؛ برای مثال گاز CO2 قبل از عصر صنعتی حدود 270 ppm بوده و در حال حاضر به ppm420 رسیده است. غلظت گازهای دیگر نیز به همین نسبت افزایش یافته است.
این حاصل توسعه بدون بهادادن به اقلیم است؛ مثلا وقتی در هنگام ایجاد یک فضای شهری، فضای سبز کافی ایجاد نشود و درختان بلند سایه‌دار کاشته نشود یا قطع شود، نه جذب CO2 موجود در هوا اتفاق می‌افتد و نه اختلاف دمایی ایجاد می‌شود. درحالی‌که دمای هوای سایه درختان 15 الی 20 درجه خنک‌تر است و این اهمیت درختکاری و حفاظت از درختان برای جلوگیری از گرمایش کره زمین را نشان می‌دهد.
به گفته رئیس مرکز ملی اقلیم و مدیریت بحران خشکسالی سازمان هواشناسی، متأسفانه باید بگویم ما ایرانی‌ها یکی از بدترین مصرف‌کننده‌های انرژی در جهان هستیم!
مصرف انرژی ما چندبرابر مصرف استاندارد انرژی است. علی‌رغم وجود استانداردهای لازم (در مبحث 19 مقررات ملی ساختمان) این استانداردها رعایت نشده و سختگیری و نظارت لازم برای اجرای استانداردها انجام نمی‌شود. وقتی طراحی بنا و انتخاب مصالح بر اساس اقلیم نباشد، دیوارها نازک و پنجره‌ها قدیمی باشند، در تابستان برق زیاد و در زمستان گاز زیاد استفاده می‌شود و استفاده زیاد از سوخت یعنی افزایش گازهای‌گلخانه‌ای.
خانه‌های دوم تأثیر دارند!
وظیفه ادامه می‌دهد: از سوی دیگر با ظهور شهرسازی جدید و زندگی آپارتمان‌نشینی، نیاز زیادی به استفاده از طبیعت ایجاد شد و ساکنان شهرها به سمت ایجاد خانه‌های دوم و ویلاسازی هجوم آوردند.
او تصریح می‌کند: اکنون (علی‌رغم وجود قانون منع تغییر کاربری) بسیاری از افراد متأسفانه در حال تغییر کاربری‌های زمین‌های زراعی و باغی کنار رودخانه‌ها و تبدیل آن‌ها به ویلا هستند. این ویلاها نه‌تنها باعث تخریب باغ‌ها و زمین‌های کشاورزی می‌شوند، بلکه افزایش انرژی را در پی دارند. این دهن‌کجی به قانون در ابعاد گسترده است که متأسفانه در حال حاضر در کشور ما به‌طور مداوم اتفاق می‌افتد.
این کارشناس هواشناسی می‌گوید: اگرچه من تخصص آب ندارم، ولی برخی مسائل مشخص است؛ برای مثال ساخت خانه‌باغ‌ها یا ویلاها معمولا با ساخت استخرهای خصوصی همراه است. ایجاد استخرها، یعنی افزایش مساحت آب در معرض تبخیر و درواقع افزایش توان تبخیر. سدسازی‌های گسترده هم همین اثر را دارد. علاوه بر آن مسائل زیست‌محیطی هم ایجاد می‌شود.
به گفته رئیس مرکز ملی اقلیم و مدیریت بحران خشکسالی سازمان هواشناسی، ما در دهه‌های اخیر سدهای زیادی ساختیم و ظرفیت نگهداشت آب بسیار زیادی را ایجاد کردیم که واقعا نیازی نبوده است؛ مثلا در حال حاضر ظرفیت نگهداری آب سدهای کشور 55 میلیارد مترمکعب است، اما در سال گذشته که بارش‌های خوبی هم داشتیم، 35 میلیارد مترمکعب آب ذخیره شد و تقریبا نصف این ظرفیت خالی ماند. این نشان می‌دهد که ما نیازی به این حجم از سدسازی نداشتیم.
وظیفه می‌گوید: درباره آب استان اصفهان طرح‌های انتقال آب باعث شد زیان‌های بسیاری وارد شود. همین‌الان هم که صحبت انتقال آب از خلیج‌فارس است، به‌محض اینکه این اتفاق بیفتد و اخبار آن منتشر شود عوارض جانبی زیادی دارد؛ مثلا با تقاضای زیادی روبه‌رو خواهیم شد که خود باعث تشدید تنش آبی خواهد شد و بسیار هزینه ایجاد می‌کند؛ چون این توسعه بدون در‌نظر گرفتن ظرفیت اقلیم است.
او خاطرنشان می‌کند: از سوی دیگر در جنوب استان اصفهان زمانی تالاب گاوخونی وجود داشت؛ ولی الان با یک وزش باد گرد‌وخاک زیادی برپا می‌شد و پوشش گیاهی از بین می‌رود و در قم و تهران هم با خشک شدن دریاچه قم، با همین پدیده روبه‌رو هستیم.
اگر رشته‌کوه زاگرس و البرز نبودند، اقلیمی مشابه عربستان داشتیم
این کارشناس هواشناسی ادامه می‌دهد: همین چند روز پیش وضعیت هوای اصفهان بنفش بود و این به‌شدت بر کیفیت هوا و سلامت انسان تأثیر دارد. باید اذعان کرد چنانچه دو رشته‌کوه زاگرس و البرز در کشور نبودند، اقلیمی مشابه عربستان داشتیم. متوسط بارش باران در دنیا 800 میلی‌متر است؛ درحالی‌که در برخی نقاط کشور ما بسیار اندک است. برای مثال در یزد 83 میلی‌متر، سیستان و بلوچستان صد میلی‌متر و در کرمان 130 میلی‌متر است.
در چنین کشوری می‌بایست در هنگام انجام کارهای توسعه‌ای حساسیت بسیار بالایی وجود داشته باشد؛ چون منابع آبی ما اندک است. الان برای تأمین آب موردنیاز برخی صنایع ما مجبور به برداشت آب از سفره‌های زیرزمینی شده‌ایم؛ درحالی‌که همین موضوع تبعات زیادی دارد که یکی از آن‌ها فرونشست است. ناهنجاری‌های دمایی و افزایش دما نیز تبخیر و تعریق را افزایش می‌دهد و سطح خاک زودتر خشک می‌شود و این به پوشش گیاهی به‌شدت لطمه می‌زند.
میزان توان تبخیری آب در کشور ما به دلیل زاویه تابش خورشیدی و عرض جغرافیایی و وجود استخرها و سدهای بزرگ در گذشته 1150 میلی‌متر بوده که الان این میزان به 11350 رسیده است.
به گفته وظیفه، به‌خصوص در مورد رودخانه‌های فصلی این میزان افزایش نیز می‌یابد. این میزان توان تبخیری بالا را بگذارید کنار بارش میانگین کشور ما که حدود 237 میلی‌متر است؛ یعنی در هر مترمربع از کشور حدود 24 سانتی‌متر بارندگی سالانه داریم و از طرف دیگر توان تبخیر ما در حال حاضر بالای یک متر در مترمربع است و این نشان می‌دهد ما حدود چهار برابر آن بارشی که دریافت می‌کنیم آب از دست می‌دهیم! درحالی‌که در شمال دریای خزر مثل روسیه و اوکراین بارندگی سالانه 1500 میلی‌متر است و توان تبخیر هم خیلی کمتر است اما فقط از دریاچه ارومیه ما سالانه چهار‌میلیارد مکعب تبخیر می‌شود!
چه راه‌حلی برای این مسئله وجود دارد؟
او ادامه می‌دهد: متأسفانه مسائل درهم‌تنیده‌ای در پی چنین توسعه‌هایی پیش می‌آید و حل این دست مسائل آسان نیست. مثلا وقتی در یک مکانی صنعت توسعه پیدا نکند، چون به منابع اقتصادی نیاز هست، باید کشاورزی یا گردشگری توسعه یابد؛ بنابراین نابسامانی‌ها و مسائل زیادی ایجاد می‌شود.
حتما راه‌حل‌هایی وجود دارد؛ اما این راه‌حل‌ها زمان‌بر است، گرچه انجام‌شدنی است. مثلا در مورد ساخت باغ ویلاها حتما محدودیت‌هایی باید ایجاد شود. نظارت جدی بر قانون و ازبین‌بردن خلأهای قانونی لازم است.
برای نمونه دولت‌های ما چندین سال است سند آمایش سرزمین را در دست دارند؛ اما اوضاع نسبت به قبل از تدوین آن هیچ تغییری نکرده است و همان روندها در حال اجراست. آگهی‌های فروش زمین‌های شهرکی که قبلا مزارع چای یا برنج بوده هنوز در شمال کشور دیده
می‌شود.
اگر قرار باشد در هر گوشه و کنار کشور گروهی سودجو به این کار مشغول باشند، رفته‌رفته چیزی از کشور باقی نمی‌ماند. مقایسه داده‌های ماهواره‌ای بیست سال قبل با امسال ازبین‌رفتن مزارع را به‌خوبی نشان می‌دهد و تا زمانی که این اوضاع ادامه پیدا کند، با همین نتایج روبه‌رو هستیم.»
انتهای پیام
