یک فاجعه جهانی انسان‌ساخته!
مسئله رشد روزافزون جمعیت و انباشت ضایعات غذایی در دنیای امروز یکی از بزرگترین چالش‌های پیش‌روی زیست محیطی است و آسیب‌های خود را با تهدید سلامت انسان‌ها، جانوران و نابودی آب، خاک و هوا به رخ طبیعت می‌کشد، لذا باید با مدیریتی صحیح و رفع نقاط ضعف بتوانیم از نابودی تنوع زیستی پیشگیری کنیم.
به گزارش خبرگزاری ایمنا (اصفهان)، «فعالیت‌های انسانی به طور چشمگیری بخش بزرگی از سطح زمین را تغییر داده و سبب تغییرات دسترسی به مواد غذایی در محیط شده است، تخریب زیستگاه و کاهش گونه‌ها حاکی از کاهش شدید منابع غذایی طبیعی برای بیشتر گونه‌های حیات وحش است و این در حالی است که انسان مقدار زیادی از مواد غذایی در دسترس را به صورت زباله هدر می‌دهد.
بنابراین امروزه انباشت پسماند موادغذایی یک فاجعه جهانی و ساخته شده دست بشر است، زیرا با افزایش جمعیت جهان و گسترش صنایع، استفاده انسان از مواد مصرفی رو به افزایش گذاشته و متعاقب آن ازدیاد ضایعات و پسماندهای جامد و نیز آلودگی محیط‌زیست را به دنبال داشته که این امر آینده تنوع زیستی سیاره زمین را به مخاطره انداخته است، زیرا زباله‌های رها شده در طبیعت به ویژه در مناطق با تراکم بالای گونه‌های حیات وحش و تنوع زیستی، به راحتی در دسترس حیوانات قرار می‌گیرد و بسیاری از جانوران و پرندگان که به عنوان غذا به آن نگاه می‌کنند، احتمال اینکه با خوردن آنها تلف شوند، بسیار زیاد است.
نتایج تحقیقات نشان داده است که ضایعات جهانی مواد غذایی موضوعی فراگیر است که از زمان تولید محصولات کشاورزی شروع شده و تا محل دفن زباله ادامه دارد، چراکه مصرف بی‌رویه موادغذایی علاوه بر آسیب‌ها و چالش‌های اقتصادی، از بعد زیست محیطی نیز مشکل‌ساز است، زمانی که ضایعات غذایی زیاد شود، غذای در دسترس حیوانات بی‌خانمان بیشتر خواهد شد، این مسئله سبب تکثیر غیرقابل کنترل این موجودات می‌شود و رشد برخی گونه‌ها ممکن است نظم زنجیره غذایی را برهم زند و باعث از بین رفتن تعادل در طبیعت شود.
محققان بر این عقیده‌اند، یکی از مسائل جدید و نوظهور، در دسترس بودن پسماندهای غذایی برای حیات وحش است، حیوانات وحشی ممکن است، تنها گاهی از پسماندهای غذایی استفاده کنند یا حتی ممکن است کامل متکی و وابسته به آنها باشند، از اثرات فراهم بودن پسماندهای غذایی بر حیات وحش برای نمونه می‌توان به تغییر تراکم جمعیت، تغییر توزیع گونه و جمعیت، تغییر محدوده گستره خانه، تغییر تعاملات جامعه و تغییر عملکرد اکوسیستم و تأثیرات چند وجهی تأمین غذا بر پویایی انگل میزبان اشاره کرد.
بنابر مطالعات انجام شده، سازمان ملل متحد گزارش کرد که بخش مواد غذایی مسئول یک سوم انتشار گازهای گلخانه‌ای است البته تخمین‌های دیگر در این مورد بین ۱۴ تا ۵۰ درصد است، بنابراین کاهش ضایعات مواد غذایی می‌تواند نقش مهمی در کاهش این گازهای گلخانه‌ای داشته باشد.
لازم است به این نکته اشاره کنیم که به گفته کارشناسان زیست محیطی، ضایعات مواد غذایی یکی از مسائل مهم و تأثیرگذار بر تغییرات آب‌وهوایی است و از دست دادن مواد غذایی و ضایعات آن باعث آزاد شدن گازی ۸۰ برابر قوی‌تر از دی‌اکسید کربن و متان می‌شود، در مناطق وابسته به کشاورزی محلی، ضایعات مواد غذایی ممکن است هنگام تولید غذا ظاهر شوند، در مناطق مرفه با زنجیره تأمین غذای جهانی، مسئله بیشتر به ضایعات مصرف‌کننده و استفاده ناکارآمد از مواد غذایی مربوط می‌شود.
بر این اساس بازیافت مواد یکی از مهم‌ترین ارکان برای جلوگیری از زوال مواد و منابع تجدیدپذیر و ناپذیر محسوب می‌شود، بر از این‌رو یکی از راه‌هایی که بسیاری از کشورها برای کاهش تولید زباله و پسماند در پیش گرفته‌اند «پسماند صفر» است، «پسماند صفر» به نوعی از سبک زندگی گفته می‌شود که در آن فرد تصمیم می‌گیرد، مسئولیت زباله‌هایی که در طول شبانه‌روز تولید می‌کند را به‌طور کامل بر عهده گیرد و به طور منظم و دقیق به تفکیک صحیح زباله می‌پردازد، چرا که مفهوم توسعه پایدار و ابعاد چندگانه آن از جمله مفاهیم نوینی هستند که اکنون دل مشغولی بیشتر کشورها را تشکیل می‌دهند.
پسماند غذایی؛ خوراکی که به مذاق طبیعت خوش نمی‌آید
تورج فتحی، معاون دفتر آب و خاک سازمان حفاظت محیط‌زیست ایران در گفت‌وگو با خبرنگار ایمنا، با بیان اینکه ضایعات ناشی از مواد غذایی مطابق با اصلاحات علمی «پسماند تر» رده‌بندی می‌شود، می‌گوید: بی‌گمان در کشورهای توسعه‌یافته بیش از ۱۰۰ سال، پسماندهای «تر» طی فرایند بازیافت به انواع کودها تبدیل می‌شوند و بر اساس میزان مواد کربن و آلی موجود، کودهای تولیدی برای محصولات مختلف کشاورزی مورد بهره‌وری قرار می‌گیرد و در کشورهای توسعه‌یافته، موادغذایی بازیافتی قابل تبدیل به انواع کود طی فرایند بسته‌بندی مطابق با نوع مواد کربن و کاربردی مختلف در حوزه کشاورزی در بازار عرضه می‌شود.
او با ابراز تأسف از اینکه هم اکنون مراحل و فرایند دفع و دفن موادغذایی به طرز صحیح اجرایی نمی‌شود، می‌افزاید: هنگامی‌که در مورد دفع پسماند صحبت می‌کنیم درواقع چندین نوع و روش مختلف برای مدیریت پسماندها وجود دارد که یکی از آنها دفن در زمین است، یعنی براساس شیوه‌های متعدد مختلف دیگر وجود دارد که شما می‌توانید، پسماندها را مدیریت کنید که در نهایت یکی از گزینه‌ها به عنوان دفع نهایی، دفن آنها در زمین است، چرا که بعضی از پسماندها به هیچ‌وجه نباید دفن شوند.
معاون دفتر آب و خاک سازمان حفاظت محیط‌زیست ایران ادامه می‌دهد: بعضی از پسماندها به طور اساسی نباید در زمین دفن شوند، چرا که اگر این نوع ضایعات موادغذایی چه در پایین‌ترین عمیق یا به صورت کم عمق صورت گیرد، بعد از گذشت صدها یا هزاران سال چنانچه آن محل دفن حفاری شود، پسماندها همچنان با کیفیت روز نخست، باقی‌مانده و به هیچ‌وجه تجزیه نمی‌شود، لذا دفع این‌گونه ضایعات با روش‌های خاص و ویژه‌ای باید مدیریت شود.
فتحی تصریح می‌کند: پسماندهایی که دارای ترکیبات آلی پایدار است، را به عنوان «پی او پی یا پاپ» در کنوانسیون‌ها می‌شناسیم و کشور ایران نیز یکی از اعضای کنوانسیون استکهلم و آلاینده‌های آلی پایدار است، درواقع بخش وسیع و عمده آلاینده آلی پایدار از تولید پسماندهای دفع، رهاسازی یا تخلیه شده در محیط زیست تشکیل می‌شود.
او با اشاره به اینکه پسماندهای «تر» را می‌توانیم طی فرایندی به انواع متعدد قابل استفاده محصولات آلی در بازار تبدیل کنیم و بازیابی و بهره‌وری مجدد داشته باشیم، می‌گوید: امروزه در کشورهای در حال توسعه این‌گونه مدیریت پسماند اجرایی نمی‌شود و انواع پسماندها که بخشی از آن موادغذایی است، بدون مدیریت خاص و تخصصی در نقطه‌ای از محیط زیست تخلیه و رهاسازی می‌شود، لذا نمی‌توانیم بگویم فرایند دفع صورت گرفته است.
معاون دفتر آب و خاک سازمان حفاظت محیط‌زیست ایران ادامه می‌دهد: برای نمونه فرض کنید در شهرستان کوچکی با متوسط ۳۵ هزار نفر جمعیت، پسماندهای تولیدی در محلی که ویژه این موضوع است، دفع می‌شود، و با اینکه در این شهر توسط نیروهای انسانی پسماندهای فلزات و پلاستیک را پس از جداسازی، بازیافت می‌کنند، اما عمده‌ترین بخش پسماند «تر» در محل دفع رهاسازی می‌شود.
فتحی می‌افزاید: شاهد هستیم که در بیشتر مناطق شهری موضوع حیوانات بلاصاحب و ولگرد مدیریت نمی‌شود و جمعیت این جانوران پیرامون محل‌های دفن پسماند در مقایسه با سایر نواحی بیش از پیش است و با تغذیه این پسماندهای موادغذایی، اثرات جبران‌ناپذیری بر محیط زیست وارد می‌کنند.
او اظهار می‌کند: مطابق تحقیقات گاهی اوقات، افرادی که به چرای دام مشغول هستند، گاهی دام‌ها را به سمت محل‌های دفع پسماندهای رهاسازی شده هدایت می‌کنند و این حیوانات میزان بسیاری از ضایعات موادغذایی را مصرف کرده و گاهی آلایندگی‌های موجود در این‌گونه پسماندها وارد بدن آنها شده و اثرات و حواشی ویژه‌ای دارد.
معاون دفتر آب و خاک سازمان حفاظت محیط‌زیست ایران با تاکید بر اینکه زباله‌های شهری تعداد انگشت‌شماری از شهرهای کشور در مکانی تحت عنوان محل دفع پسماند به صورت اصولی مدیریت می‌شود، می‌افزاید: در این مناطق به هیچ‌وجه خبری از حیوانات بی‌صاحب و ولگرد نیست، موادغذایی و پسماندهای تر به صورت مکانیزه به کودهای کمپوست یا سایر کودها که طی فرایند بسته‌بندی به منظور فعالتی‌های کشاورزی در بازار عرضه می‌شود.
فتحی تاکید می‌کند: لازم است بدانیم غیر از چند نقطه انگشت شمار از کشور که پسماندها به صورت بهداشتی و مهندسی مدیریت می‌شود، به طور تقریبی ضایعات موادغذایی و پسماندهای بیشتر شهرهای کشور به صورت سنتی در محل‌هایی تحت عنوان محل دفن پسماند با روش‌های غیراصولی، غیرکارشناسی و غیربهداشتی و غیرمهندسی دفن می‌شود.
وی خاطرنشان می‌کند: محل دفن پسماند باید ایستگاه‌های متشکل از بخش‌های مختلف به ویژه جداسازی، تفکیک، بازیافت، بازیابی و تولید انواع کودها باشد، این موضوع نیز حائز اهمیت است که باید بدانیم انواع پسماندها را فقط به یک نوع کود با عنوان کمپوست می‌توانیم تبدیل کنیم و با انواع موادغذایی که در زباله‌ها تخلیه می‌شود، اقسام مختلف کودها را تولید کنیم که قابلیت ارائه به بازار با تنوع بیشتری در بخش‌های کشاورزی را داشته باشد.
ضایعات غذایی، فاجعه جهانی ساخت دست بشر
انباشت ضایعات موادغذایی بزرگترین چالش‌های پیش‌روی تنوع زیستی
قنبر احدزاده، فعال و کارشناس محیط‌زیست و عضو کمیته استانداردسازی نهال‌های جنگلی در گفت‌وگو با خبرنگار ایمنا، با بیان اینکه ویژگی‌های جوامع شهری امروز سبب ناپایداری انسان‌ها و محیط زیست محدوده شهری و محیط طبیعی شده است، می‌گوید: با گسترش شهرها، مظاهر و ارزش‌های محیط طبیعی در معرض نابودی و فرسایش بیشتر قرار گرفته است، چرا که با افزایش جمعیت جهان و گسترش صنایع، استفاده انسان از مواد مصرفی رو به افزایش گذاشته و متعاقب آن ازدیاد ضایعات و پسماندهای جامد و نیز آلودگی محیط زیست را به دنبال داشته است.
او با بیان اینکه بر اساس آمارها سالانه حدود ۲۱ میلیون تن پسماند عادی، حدود ۱۷۵ تن پسماند کشاورزی، ۳۲ میلیون تن پسماند صنعتی، هشت میلیون پسماند خطرناک، ۱۷۵ هزار تن پسماندهای پزشکی و عفونی در کشور تولید می‌شود، اظهار می‌کند: محیط زیست سالم شرط اصلی برخورداری از زندگی سالم است، اما در بعضی از جوامع شاهدیم که نبود رعایت الگوهای بسیار ساده زیست محیطی مانند رعایت اصول صحیح جمع‌آوری بازیافت و دفع آن یا جلوگیری از پراکنده شدن آنها در شهر و طبیعت مشکلاتی را برای سلامت افراد جامعه ایجاد کرده است.
این فعال و کارشناس محیط‌زیست یکی از مهم‌ترین تأثیرات زیست محیطی را ناشی از انباشت زباله‌های تر در تولید گازهای گلخانه‌ای می‌داند و می‌افزاید: کاهش ضایعات مواد غذایی می‌تواند به کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای جهانی، ایجاد امنیت غذایی و تشویق سیستم‌های غذایی سالم کمک کند، البته به این معنی نیست که مردم این مشکل را نادیده می‌گیرند، بسیاری از کسب‌وکارهای بزرگ، شرکت‌های نوپا و سازمان‌ها موضوع ضایعات مواد غذایی را یک فرصت می‌دانند، لذا سالانه میلیاردها دلار مواد غذایی هدر می‌رود و مزایای این ارزش قابل بازیابی است.
او پیرامون اینکه امروزه مسئله انباشت ضایعات موادغذایی یکی از بزرگترین چالش‌های پیش‌روی زیست محیطی است و آسیب‌های خود را با تهدید سلامت انسان‌ها، جانوران و نابودی آب، خاک و هوا به رخ طبیعت می‌کشد، تصریح می‌کند: هنگامی‌که پسماند غذایی در محل‌های دفن زباله دپو می‌شوند، شیرابه‌هایی تولید می‌کنند که وارد خاک شده و با نفوذ به منابع زیرزمینی سبب کاهش کیفیت آب و افزایش باکتری‌ها و عوامل بیماری‌زا شده و سلامت جامعه و حیات وحش را به خطر می‌اندازد.
احدزاده ادامه می‌دهد: آلاینده‌های موجود در آب‌های زیرزمینی طیف گسترده‌ای از عوامل فیزیکی، مواد شیمیایی غیرآلی و آلی، پسماندها و دفن غیراصولی زباله‌ها، باکتری‌ها و مواد رادیواکتیو را در بر می‌گیرند، البته بسیاری از آلاینده‌هایی که نقش مهمی در آلودگی آب‌های سطحی بازی می‌کنند و در آب‌های زیرزمینی آلوده نیز یافت شوند، اگر چه اهمیت وجود آنها می‌تواند متفاوت باشد، زیرا آلاینده‌های ناشی از منابع مختلف می‌توانند به داخل سفره‌های زیرزمینی نفوذ و آب را آلوده کند، هر زمان که باران می‌بارد، یا مقدار زیادی برف یا یخ ذوب می‌شود، آب، مایعات و آلاینده‌ای را که در طول مسیر عبور می‌کند، را جمع‌آوری و آنها را وارد سفره‌های آب زیرزمینی می‌کند.
او با اشاره به اینکه سالانه تعداد بسیاری از آبزیان و حیوانات در اثر ورود مواد سمی ناشی از پسماندهای مواد غذایی جان خود را از دست می‌دهند و این یعنی به خطر افتادن اکوسیستم طبیعی که برای حیات انسان‌ها بسیار خطرناک است، می‌گوید: زندگی آبزیان و موجودات دریایی نسبت به شرایط و دمای آب بدن بسیار حساس است، آلودگی زیست محیطی ناشی از شایعات غذایی می‌تواند هنگامی اتفاق بیافتد که این مواد مضر در بستر آب انباشته شود و با گذشت زمان، این مسئله می‌تواند مشکلات جدی برای سلامتی افرادی که در مجاورت آب‌ها زندگی می‌کنند، حیوانات و موجودات آبزی ایجاد کند.
این فعال محیط زیست کاهش مصرف‌گرایی را یکی از وظایف ما در جلوگیری از فاجعه انقراض حیات می‌داند و بیان می‌کند: بسیاری از کالاهای مصرفی به روشی تولید می‌شود که هوا، زمین و آب را آلوده می‌کند، بلکه علاوه بر از بین رفتن محصولات غذایی و ضرر و زیان‌های آن، بحث تأثیرات این اتفاق بر محیط زیست نیز وجود دارد، چرا که ضایعات غذایی، گاز متان از خود منتشر می‌کنند که نوعی گاز گلخانه‌ای است.
او می‌افزاید: انتشار گاز متان ناشی از تجزیه ضایعات مواد غذایی مانند پوست موز و سبزیجات مانده و تجزیه مواد آلی سبب می‌شود، گاز متان منتشر شده به عنوان گاز گلخانه‌ای به مراتب در بلندمدت مخرب‌تر و مضرتر از انتشار کربن ناشی از سوخت فسیلی برای حیات زمین باشد.
احدزاده تصریح می‌کند: بدون شک کاهش و کنترل ضایعات مواد غذایی یکی از مهم‌ترین زمینه‌های بالقوه راهکاریابی برای تأمین امنیت غذایی کشورها و حفاظت زیست محیطی و جلوگیری از انقراض تنوع زیستی است.
او بهترین روش برای حفظ طبیعت، بازیافت زباله‌های رها شده می‌داند و می‌افزاید: هر فردی که دغدغه حفظ محیط‌زیست داشته باشد، اولین قدمی که می‌تواند برای آن بردارد، توجه به ساماندهی بازیافت است، زیرا بازیافت زباله به کاهش آلودگی آب، هوا و خاک کمک می‌کند، در واقع با بازیافت نیاز به استخراج معادن، حفاری و چوب‌بری کمتر می‌شود، علاوه بر این بازیافت بر کاهش سرعت تغییر اقلیم تأثیرگذار است، چرا که باعث تنزل اثر گازهای گلخانه‌ای خواهد شد.
در نهایت، افراد به خوبی آگاه هستند که محیط زیست سالم شرط اصلی برخورداری از زندگی سالم بوده و انسان سالم محور توسعه پایدار است و هرگونه پیشرفت، توسعه و خلاقیت در جامعه منوط به سلامت جسمی و روحی آحاد آن جامعه و تنها در محیطی شاداب و با نشاط و سالم امکان‌پذیر می‌شود، این در حالی است که در بعضی جوامع شاهدیم که نبود رعایت الگوهای بسیار ساده زیست محیطی مانند رعایت اصول صحیح جمع‌آوری بازیافت و دفع آن یا جلوگیری از پراکنده شدن آنها در شهر و طبیعت مشکلاتی را برای سلامت افراد ایجاد کرده است، از این‌رو در جهان امروز بازیافت و رعایت اصول توسعه پایدار و حفظ منابع طبیعی و محیط‌زیست به عنوان دو فراز و هدف ارزشمند جامعه را نه تنها در سطح کشورها، بلکه در سطح کره خاکی مورد توجه قرار داده است.»
انتهای پیام
