چه هنگام دینداری پر خطر و پر خطا می‌شود؟
عباس‌علی منصوری، دانش‌آموخته‌ی فلسفه، در کانال تلگرامی خود نوشت: «هنگامی که ۱- شناخت ما از دین کاملا درون دینی و درون مذهبی باشد۲- و به سیر تاریخی دین توجه نداشته باشیم، دینداری به شدت این استعداد را می‌یابد که چنان پر خطر و پر خطا شود که مضراتش بیشتر از منافع آن باشد.
این پاسخ را مدیون این سخن ویلیام جیمز هستم که می‌گوید: ” برای اینکه چیزی را به درستی بشناسیم باید آن را هم از بیرون از محیطش و هم در درون آن مشاهده نماییم و با دامنه تغییرات آن آشنا باشیم” (منبع: تنوع تجربه دینی، ویلیام جیمز، ترجمه حسین کیانی،انتشارات حکمت، چاپ چهارم، ص۳۹ )
این سخن جیمز در مورد حوزه های مختلف معرفتی از جمله دین صدق می کند. صدق آن در حوزه‌ی معرفت دینی چنین است که:
۱- عدم توجه به دامنه‌ی تغییرات در حوزه دین به این معناست که کسی به سیر تاریخی و فرهنگی دین توجه نداشته باشد و فهم و قرائت رسمی و غالب زمانه‌اش از دین را عین دین صدر اسلام و عین اراده خدا و رسول بداند.
– چنین کسی اگر در تنهایی خود به این نکته فکر کند که مثلا در صد سال اول اسلام، نه فقهی به این معنا در میان بوده و نه فقهایی وجود داشتند و نه چیزی به نام مرجع تقلید،استفتا، رساله عملیه وجود خارجی داشتند، در می یاید که مردمان آن دوران مسلمان و دیندار بودند بدون اینکه هیچ اطلاعی از بخش اعظم رساله‌های عملیه‌ی زمان ما (جزئیات زکات،نماز مسافر، شکیات نماز،طهارت و…) داشته باشند.
– همچنین اگر در تنهایی خود فکر کند که در قرون اول چیزی به نام شیعه و سنی، اختلاف بین فلسفه و دین، نقد دگر اندیشان بر دین و…. نمود بیرونی نداشتند و اساساعلوم دینی(کلام، تفسیر، حدیث و…) که بسیاری از باورهای ما ماخوذ از آنهاست نه از متن مستقیم قرآن، وجود نداشت. همچنین اگر به این نکته توجه کند که بسیاری از باورهای فعلی ما ریشه در وقایع تاریخی قرون بعدی و تاثیر سایر ادیان و عادات فرهنگی اقوام مختلف دارد، در می یابد که بسیاری از باورها و اعتقادات ما لازمه‌ی لاینفک مسلمانی نیستند بلکه ریشه های تاریخی و فرهنگی و قومی دارند.
۲- مشاهده‌ی از بیرون یک دین هنگامی حاصل می‌شود که فرد در مدتی نسبتا طولانی در مصاحبت و مجاورت کسانی قرار گیرد که سبک زندگی و دین فهمی آنها با او تفاوت جدی داشته باشد یا به صورت نسبتا مسمتر به مطالعه کتب و آثار کسانی بپردازد که فهمشان از دین با فهم او متفاوت است.
اگر کسی بتواند علاوه بر فهم خود از منظر فهم‌های دیگر به موضوعات و مسائل دینی بنگرد، یا بسیاری از باورهای او تصحیح و تعدیل خواهد شد یا حداقل در فتار با دگر اندیشان بیشتر اهل مدارا خواهد شد.
بشخصه در دینداری و دین فهمی خودم این را تجربه کرده‌ام که چگونه وقتی صرفا از یک منظر و بنابر یک فهم خاص به دین می نگریستم، بسیاری از باورها و احکام و رفتارها را درست می پنداشتم. اما زمانی که این فرصت را یافتم که همان باورها و احکام و رفتارها را از منظر عرفانی یا اخلاقی یا فلسفی یا از منظر سایر قرائت ها از دین نگاه بنگرم، متعجب می شدم که من چگونه خطای برخی از باورهای سابقم را در نمی یافتم.
به عنوان مثال وقتی می‌خواندم که اگر کسی بدون دلیل شرعی در نماز جماعت شرکت نکند،جایز است که خانه‌اش را بر سرش خراب کنید. در این موقعیت از بس که فقط در باب اهمیت نماز جماعت خوانده بودم، نمی توانستم به این فکر کنم که آیا این کار اخلاقی است؟ آیا این روایت بر فرض درست بودن ناظر به همه زمان‌ها است یا ممکن است یک علت تاریخی داشته باشد و مختص به دوره‌ای خاص بوده.
اگر دینداری تعجب می کند که چگونه کسی خود را دیندار می داند و همزمان به حجاب سر یا به حجاب اجباری اعتقاد ندارد، اگر یک فرد دیندار تعجب می کند که چگونه شخصی خود را دیندار می داند و در عین حال از حیواناتی مانند سگ نگه داری می کند، یا زیارت اربعین را کاری غیر اخلاقی و جفای به بیت المال می داند،ازدواج با پیروان هر دینی و لو خداناباوران را درست می داند و…
کافی است که قبل از اینکه تلاش کند که آن دیگری را نقد و ارشاد کند، تلاش کند سخن او را بشنود و از منظر او به این موضوعات بنگرد. در این صورت حتی اگر باورهای آن دیگری همچنان برای او مردود باشد، حداقل آن دیگری برای او قابل فهم خواهد شد و از جهان ذهنی او دچار حیرت نخواهد شد. و این دست آورد کمی نیست زیرا گفتگو را ممکن می‌سازد.
بشخصه به تجربه این را دریافته‌ام که گفتگوی مذهبی ها با غیر مذهبی ها غالبا فایده‌ای جز جدل و کدورت ندارد چون غالبا هیچ کدام از طرفین نمی توانند و تلاش نمی‌کنند که مساله مورد اختلاف را از منظر و از جهان بینی فرد مقابل خود ببینند. خصوصا اینکه در زمانه ی ما سیاست مزید بر علت شده و گفتگو به این دو گروه را تقریبا غیر ممکن ساخته است.»
انتهای پیام
