ادامه چالش بر سر اثر برگزیده تجسمی فجر/ هنرمند جایزه‌اش را به امانت گذاشت

به گزارش خبرنگار مهر، اختتامیه نهمین جشنواره تجسمی فجر که تمام شد حواشی این جشنواره آغاز شد که مهمترین آن طوبای زرینی بود که به یکی از هنرمندان اهدا شد و پس از آن با انتشار عکسی از سوی شاکر گوکچه باء هنرمند ترکیه ای در فضای مجازی از یکی از آثارش شائبه کپی بودن اثر هنری این هنرمند برگزیده دهان به دهان چرخید تا امروز که دو بیانیه از سوی ستاد برگزاری این جشنواره در این باره صادر شده است و بیانیه انجمن های هنری و نشست شورای هنری در تقبیح کپی بودن یک اثر برگزیده در جشنواره تجسمی مطرح شده است. همچنین شورای هنری جشنواره طی این روزها نشستی با علی مرادخانی معاون هنری وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی داشته و در این میان اظهارنظر صریح مدیرکل هنرهای تجسمی و رییس شورای سیاستگذاری جشنواره تجسمی مبنی بر کپی بودن ۸۵ درصدی اثر هنرمند ایرانی را هم رسانه ها منعکس کردند.

شامگاه روز گذشته ۱۵ اسفندماه شورای هنری نهمین جشنواره تجسمی فجر نشستی با حضور نمایندگان دو رسانه از جملهخبرگزاری مهر، با کاظم خراسانی هنرمندی که اثرش محل بحث و نظر قرار گرفته است در محل دبیرخانه دائمی جشنواره های ملی تجسمی فجر برگزار کرد که گرچه از دل این جلسه که قریب به سه ساعت  به طول انجامید، نتیجه نهایی حاصل نشد اما شورای هنری اعلام کردند پس از بررسی صحبت های این جلسه نظر نهایی را اعلام خواهند کرد و آنچه مشخص بود دو دستگی در نظرات اعضای شورای هنری درباره کپی بودن یا کپی نبودن این اثر  بود. عده ای از اعضا پنهان کردن اثر ارجاع شده توسط هنرمند ایرانی را نشانه ای از بیراهه رفتن داوری دانستند و عده ای بر این اصل پافشاری داشتند که با خوانش پسامدرنیستی این اثر را نمی توان کپی نامید.

در این میان کاظم خراسانی که طوبای زرین و لوح تقدیر خود را از مشهد همراه آورده بود با پیشنهاد خود این هدایا را نزد دبیرخانه جشنواره به امانت گذاشت تا تصمیم نهایی اعلام شود؛ تصمیمی که به نظر می رسد به همین راحتی ها به دست نیاید.

تشابه ظاهری دو اثر دردسر شده وگرنه خوانش دو اثر متفاوت است

در ابتدای این نشست که با حضور رضا یساولی، سید نظام امامی فر، اصغر کفشچیان مقدم، بهروز دارش، جمشید حقیقت شناس، مهوش مشیری، کامبیز درمبخش، علی شیرازی، مجتبی آقایی، عبدالحمید سیاهکارزاده و بدون حضور محمد آقامیری و مهران هوشیار دیگر اعضای شورای هنری جشنواره تجسمی فجر برگزار شد، مجتبی آقایی دبیر جشنواره  گفت: دبیر جشنواره طبق اساسنامه این اختیار را دارد تا در مواردی که در فراخوان پیش بینی نشده است عمل کند و از همین رو به دنبال شائبه هایی که بعد از جشنواره تجسمی فجر ایجاد شد دو بیانیه صادر شد و این جلسه نیز در همین راستا برگزار می شود.

وی ادامه داد: به نظر می رسد ساختار جشنواره در دوره های بعد باید برای موارد پیش بینی نشده اصلاح شود و شخصا بعد از جشنواره بیست و سوم موردهایی را یادداشت کرده ام که اگر در دور بعد در جشنواره بودم این موارد در ساختار جشنواره اصلاح شود و در غیر این صورت آنها را در اختیار دبیرخانه جشنواره قرار خواهم داد تا این اصلاحات صورت بگیرد.

قایی با انتقاد به اینکه در عرصه هنرهای تجسمی در اکران آثار قوی عمل می شود اما در نقد و نظر هنگام برگزاری رویدادها ضعف وجود دارد، بیان کرد: امیدواریم منتقدان و انجمن های تجسمی در طول برگزاری یک رویداد نسبت به آن واکنش نشان دهند. ما از هر نقدی استقبال می کنیم و معتقد هستیم حتی کسانی که با ادبیات ناشایست در حال نقد ما هستند در نهایت دوست دارند این رویداد به شکل بهتری برگزار شود. من امیدوارم در این میان حرمت ها حفظ شود و اصل یک رویداد با این مسائل زیر سوال نرود.

دبیر نهمین جشنواره تجسمی فجر با اشاره به اینکه باید گام های مهمی برای برگزاری دوره دهم جشنواره تجسمی که فصل تازه ای برای جشنواره تجسمی فجر است برداشته شود اداره جلسه را در ادامه به جمشید حقیقت شناس دبیر هنری نهمین جشنواره تجسمی فجر واگذار کرد.

حقیقت شناس صحبت های خود را با ذکر سوال هایی از کاظم خراسانی آغاز کرد و پیش از آن گفت: درباره اثر شما امروز یکسری سوال مطرح شده است. شما همراه اثرتان استیتمنتی ارسال کردید و قرار بود قبل از انتخاب یک نمونه از اثرتان به دست ما برسد که این اتفاق نیفتاد اما چون اثرتان ایده خوبی داشت آن را پذیرفتیم. شما گفته اید که اثر هنرمند ترکیه ای را قبل از خلق اثر دیده اید. سوال این است که آیا دقیقا از تصویر هنرمند ترکیه ای استفاده کردید؟ کی این اثر را دیده بودید؟ بین دیدن اثر و خلق اثر چه زمانی صرف شد؟ در واقع از زمانی که شما اثر هنرمند ترکیه ای را دیدید تا خلق اثر فرایندی را که طی شد برای ما توضیح دهید.

خراسانی در پاسخ به پرسش های مطرح شده گفت: من دوست داشتم زودتر جواب این سوال ها را بدهم و در این چند روز فشار روی من بسیار زیاد بود. من ۲۲ سال است کارمند دولت هستم و ۱۷ سال است تدریس می کنم. فوق لیسانس گرافیک و دکترای پژوهش هنر دارم. خانواده من هم پیشنیه قوی در عرصه فرش دارند. دغدغه من خوانش متن فرش است و نه فرم. ما برای این جشنواره دو اثر ارائه دادیم. ساختار اثر اولی که ارائه دادیم و در جشنواره پذیرفته شد کوچ و گذر چهارپایان است. من دو ماه قبل از جشنواره اثر هنرمند ترکیه ای را دیده بودم اما نزدیک به چند روز طول کشید تا اثر را آماده و ارسال کنم. خیلی به این فکر کردم گلیم اصلی را روی زمین پهن کنم یا به شکل دیگر بصری ارائه دهم اما از نظر بصری روی خط افق تاکید داشتم و می خواستم فضای خالی پشت این حیوانات هم به چشم بیاید تا بتوانم حرکتی را که در اثر دیده می شود بیان کنم برای همین سراغ این فرم رفتم.

وی ادامه داد: در اثر هنرمند ترکیه ای خوانش فرش اهمیت ندارد بلکه او فقط کادر و برش کادر برایش اهمیت دارد نه مبانی نظری هنری. من قبول دارم که استیتمنت را به سرعت نوشتم و در روزهای آخر مهلت فراخوان اثر را در سایت جشنواره بارگذاری کردم اما مشخص است در اثر من در لایه دوم اثر به جز کوچ خوانش دیگری هم وجود دارد که مبنی بر گذر از سنت به مدرنیته است. من یک درصد هم فکر نمی کردم این اثر رای بیاورد وگرنه شاید استیتمنت بهتری می نوشتم.

این هنرمند اظهار کرد: من فرم چهارپایان را سال ۹۰ روی پایان نامه همسرم کار کردم (تصویر پایان نامه در این جلسه ارائه شد) حتی می خواستم جلوی اثر آیینه ای بگذارم تا خودبینی انسان هم دیده شود اما حس کردم دیگر این حرکت که مورد نظرم است و کوچ را نشان می دهد به چشم نخواهد آمد. ضمن اینکه من ۱۲ دسامبر (۲۲ آذرماه) پیامی به آقای کفشچیان مقدم دادم و توضیح دادم که فرم این اثر آماده است و من ایده را به آن اضافه کردم. عکسی هم از همان کار گرفتم و با یک فاصله مشخصی روی همان اثر هنرمند ترکیه ای کار کردم.

در ادامه حقیقت شناس با بیان اینکه یکی از مشکلات اساسی این است یک شتابی برای آماده کردن و ارسال کار به جشنواره وجود دارد و این به اثر آسیب زده است، گفت: شباهت ظاهری اثر شما با اثر هنرمند ترکیه ای به حدی زیاد است که امروز مشکل ساز شده است. گرچه کانسپت اثر شما چیز دیگری است اما به نظر می رسد زمان کافی برای معرفی این کانسپت نگذاشته اید. اگر شما به همین شیوه تدریس کنید که بسیار آسیب زاست. قبل از انتقال یک اثر هنری بر مبنای اثر هنرمند دیگر باید پروسه شخصی سازی صورت بگیرد. از شما خصوصا به عنوان یک استاد انتظار بیشتری می رود.

خراسانی تاکید کرد: ه من با دیدن اثر هنرمند ترکیه ای احساس کردم در و تخته به هم می خورد و تنها از فرم این اثر استفاده کردم. ضمن اینکه هیچ جایی در فراخوان و بارگذاری اثر فضای این در نظر گرفته نشده بود که مثلا ذکر شود با اقتباس از اثر هنرمند دیگر.

آقایی در ادامه نشست بیان کرد: دو نکته به کار شما بسیار آسیب زد. شباهت چیدمان و حتی زوایای اثر نسبت به اثر هنرمند ترکیه ای در کار شما بسیار زیاد است. دوم اینکه ما در این جشنواره آثار گرته برداری شده زیاد داشتیم اما روی آنها حساسیتی نبود چرا که در استیتمنت به اثر اولیه ارجاع داده شده بو و چون منبع و مواخذ ذکر کردند حساسیت برانگیز نبود اما در اثر شما ارجاعی داده نشده بود و هیچ داوری نمی تواند بگوید همه آثار در گوشه و کنار دنیا را دیده است و امکان تطابق را دادیم. الان بسیاری از جشنواره ها قبل از اکران اثر آثار را روی سایت می گذارند تا اگر اعتراضی هست ذکر شود. تطابق عین به عین و اشاره نشدن به اصل اثر شائبه جدی ایجاد کرده است.

بسیاری دلیل تعمد شما را در استفاده از اثر هنرمند ترکیه ای متوجه نمی شوند

کامبیز درمبخش در ادامه نشست گفت: وقتی هنرمندی روی اثر مونالیزا کار جدیدی می کند کاملا مشخص است که عمدا آن کار را انجام داده است اما برای کسی که می رود اثر شما را می بیند که هیچ توضیحی هم نداده اید و اثر هنرمند ترکیه ای هم معروف نیست و صحبت های شما را هم نشنیده است، این شبهه کپی بودن ایجاد می شود. من در طول بی ینال های کاریکاتور بسیار با مواردی برخورد کردم که اثری می آمد که شبیه اثر دیگری بود اما این شباهت از دو حالت خارج نیست یا مشخص است هنرمند ناخودآگاه این کار را کرده و یا از روی اثر دیگر کپی کرده است. شما اعلام کردید اثر را دیده بودید و با تعمد این کار را کردید و الان بسیاری از افراد دلیل این تعمد شما بدون ذکر منبع اصلی را متوجه نمی شوند.

رضا یساولی نیز گفت: وقتی شما در جشنواره ای بین المللی شرکت می کنید این اصلا توجیه منطقی نیست که بگویید فضا برای اینکه من ذکر کنم اثر اقتباسی است وجود نداشته است. مثل این می ماند که من جلوی پارکینگ منزلم ننویسم لطفا پارک نکنید. مشخص است جلوی پارکینگ نباید خودرو خودتان را پارک کنید. در واقع این بی احترامی است به کسانی که از اصل اثر خبر نداشته اند. ضمن اینکه در حال حاضر فارغ از همه این مسائل یکی از نگرانی ها این است که هنرمند ترکیه ای بخواهد شکایت کند. ممکن است در حال حاضر برخی اظهارنظرها شخصی باشد اما نکته این است که اگر هنرمند ترک شکایت کند به آن رسیدگی می کنند.

در ادامه از علی شیرازی نظرش درباره این مساله را اینگونه بیان کرد: اگر هنرمند به اثر هنرمند ترکیه ای ارجاعی می داد و این تغییرات را ایجاد می کرد در آن صورت بسیار جالب می شد اما به نظر می رسد الان این مساله قابل توضیح نباشد مگر اینکه از طریق دیگری وارد توضیح دادن قضیه شویم.

مهنوش مشیری نیز نظر خود را چنین بیان کرد: به همان اندازه کاظم خراسانی مورد اتهام قرار گرفته است که اعضای شورای هنری با این سابقه طولانی این اتهام به سمتشان است. فرش به طور کلی از متن و حاشیه تشکیل شده است. فقط در گبه ها ما حاشیه نداریم که به طور ضمنی مرزی که آن گبه را از محیط پیرامون جدا می کند می شود حاشیه گبه. اثر شما یک حاشیه دارد و یک متن. از متن اثر شما چهارپایان بیرون می زنند که این البته اتفاق عجیب و جدیدی نیست. نکته اما این است که هنرمند ترکیه ای روی یک فرش با هویت شرقی کار کرده و برای شما موتیف های گلیمی که استفاده کردید مهم بوده است و این تفاوت کار شما با آن هنرمند است. اما سوال من این است اگر یکی از شاگردان شما بیاید عینا اثر شما را بردارد و به جای چهارپایان درختان این گبه را جدا کند و بگوید استاد من از اثر شما خوشم آمد و رویش کار کردم شما به او چه جوابی می دهید؟

خراسانی در پاسخ به مشیری گفت: یکی از روش های ایده یابی که من سر کلاس هایم به شاگردانم درس می دهم تعمیم پذیری است. این اثر من دقیقا کار هنرمند ترکیه ای نیست. من یک چیدمان ارائه دادم و مفهوم اثر برایم اهمیت داشت اما اگر کسی عین مفهوم اثر من را ارائه بدهد می شود کپی.

وی در پاسخ به اینکه پیش از این کار چیدمان انجام داده بود یا نه، گفت: من ۱۳ سال پیش یک کار چیدمان ارائه دادم اما ۳۰۴ تیراژ از مجسمه های من در مشهد و جاهای دیگر در سطح شهر وجود دارد. ضمن اینکه من ۵۴ مقام در جشنواره های گوناگون به دست آورده ام.

سید نظام امامی فر با طرح این پرسش که به نظر خودتان میزان تاثیرپذیریتان از اثر هنرمند ترک چقدر بوده است صحبت های خود را پی گرفت.

خودم اثرم را ۵۰ به ۵۰ نسبت به اثر هنرمند ترکیه ای می بینم

خراسانی بیان کرد: با تاکید بر اینکه برای من فرم مهم بوده است و نمی شود از نظر ظاهری تاثیر از ظاهر اثر دیگر را وجب گرفت اما خودم این تاثیر را ۵۰ به ۵۰ می بینم.

در ادامه نشست بهروز دارش با تبریک به کاظم خراسانی و تاکید بر این نکته که این اثر را به هیچ عنوان کپی نمی داند اما به نظر نهایی شورای هنری احترام می گذارد اظهار کرد: شما اثر هنرمند ترکیه را برداشته اید و به جای دیگری برده اید. حتی به او نشان داده ای اگر در اثرت یک کاروان می گذاشتی بهتر بود. تکامل در عرصه هنر به همین معناست. اول کسی یک کاری می کند و در ادامه هنرمند دیگری آن را تکمیل می کند. مردم باید تقلید کنند تا بتوانند جلو بروند.

کفشچیان مقدم نیز با تاکید بر اینکه این اثر را کپی نمی داند، بیان کرد: مشکل این است که یک عده برای مصاحبه به شورای هنری دعوت شدند و ما حتی در بسیاری از موارد به هنرمندها کمک کردیم ایده خود را بهتر پیاده کنند. در مورد اثر آقای خراسانی متاسفانه این اتفاق نیفتاد.

یساولی با بیان اینکه اگر بخواهیم خیلی اصولی تر نتیجه بگیریم باید در واقع هنرمند ترکیه ای هم اینجا می بود و صحبت های او را هم می شنیدیم که البته این امکان پذیر نیست گفت: من در توانایی های آقای خراسانی که رزومه خود را گفتند و حتی آثارشان را نشان دادند شکی ندارم و احترام می گذارم اما در حال حاضر یک بحث اخلاقی نیز مطرح است. ایشان به عنوان یک معلم دارند بحثی را باب می کنند که به نظر خطرناک می رسد. دنیا آثار ما را رصد می کند. شاید تا مرحله انتخاب اثر از آن دفاع کنم اما به عنوان اثری که برگزیده شده نمی توانم از این اثر دفاعی بکنم.

کفشچیان مقدم در ادامه نشست با اشاره به صحبت های خراسانی مبنی بر اینکه به او اعلام شده بود «بیس» این اثر آماده است، گفت: این را بعدها هم آقای خراسانی به من گفت اما من این پیام را ندیده بودم و بعدا دیدم که چنین پیامی در ۱۲ دسامبر به من زده شده است. اما به نظرم بخشی از این مساله به مسئولیت ما به عنوان شورای هنری باز می گردد و نباید از زیر بار آن شانه خالی کنیم. بله ما علم غیب نداشتیم اما این بد است که ما در جریان هنر معاصر دنیا نباشیم. من شخصا مسئولیت بخشی را که به عهده من است قبول می کنم.

وی ادامه داد: من از آقای خراسانی می پرسم وقتی کار می کند اصالت برایش ساختار است یا ایده و مفهوم. اگر شما ایده گرا هستید و ساختار برایتان اصالت ندارد باید با قدرت این باور را بیان کنید و بگویید هنرمند ترکیه ای فرمالیستی کار کرده و اثر من ایده گراست. باید مشخص باشد شما در چه حوزه ای کار می کنید. آیا در حوزه سنتی کار خود را می بینید یا مدرنیته و یا پسامدرن. چون معیار سنجش اثر شما بر اساس هر کدام از آنها یک جواب متفاوت خواهد داشت. اگر بگویید خوانش اثر من در فضای مدرنیته است در آن صورت بحث اصالت ها پیش کشیده می شود. اگر در حوزه پسامدرن باشد دیگر ساختار کنار می رود و ایده مطرح می شود.

کفشچیان مقدم در ادامه با انتقاد از دبیرخانه جشنواره نیز گفت: دبیرخانه از این منظر که فرصت سرچ آثار را پیش بینی نکرده مقصر است. حداقل می شد ۱۰ اثر برگزیده را رصد کرد. اما صحبت اصلی من این است که ما چرا با تاخیر نسبت به جریان روز دنیا در حال حرکت هستیم؟ چون می ترسیم تصمیمات قطعی شجاعانه بگیریم. می ترسیم مانند آقای دارش با جرات بیان کنیم این اثر کپی نیست. باید بحث حقوقی را از بحث هنری جدا کرد وگرنه خطرناک می شود. این اثر به گمان من گرچه نشانه های ساختاری اش ۸۵ درصد کپی است اما در نهایت اثر کپی محسوب نمی شود اما تبیین این نظر نیاز به ساعت ها بحث تئوریک دارد.

دارش نیز در ادامه گفت: اثر هنرمند ایرانی و هنرمند ترک در ادامه هم هستند. من این اثر را یک اثر بین رشته ای می بینم که چیزی به اثر هنرمند ترکیه ای اضافه و یک همکاری ایجاد کرده است. اگر هر اثری با شخص سومی برخورد نکند سوژه «دکارتی» می شود که تنها به خودش فکر می کند. من اساسا به این جشنواره دعوت شدم که چنین نگاه هایی را تشویق کنم. حالا منبع اثر را ابراز نکرده است که به نظر من ایرادی هم ندارد. اما در هر صورتی چه بگوییم این اثر کپی است یا نه تبعاتی خواهد داشت و اصلا دادن این نظر بحث سهل و راحتی نیست ولی نهایتا داوری وجود دارد و باید به نظر نهایی آن احترام گذاشت.

آقایی نیز با بیان اینکه ما در هر دو بیانیه پذیرفتیم ساختار این دو اثر به هم شباهت دارد، گفت: به نظرم بحث های تئوریک در حوزه هنر همپای این جشنواره رشد نکرده است. البته من به این معترض هستم که باید اثر به کار هنرمند ترکیه ای ارجاع داده می شد. خود آقای خراسانی به عنوان استاد دانشگاه هیچ مقاله ای را بدون ارجاع نمی پذیرد و هر چه ارجاعات بالاتر باشد آن مقاله اعتبار بیشتری دارد اما اینجا محکمه نیست اما مشخص است در همین جلسه هر کدام از اعضای شورای هنری نماینده یک نحله فکری هستند. من ممکن است نظر کسی را قبول نداشته باشم اما حق ندارم به آن نظر احترام نگذارم.

وی ادامه داد: حتی اثبات دوپینگ در یک جدال ورزشی سال ها طول می کشد تا نظر نهایی اعلام شود و در این سالها مدال را از کسی پس نمی گیرند. به تازگی بعد از ۱۵ سال مدرک دکترای یک فرد هندی را ابطال کردند چون مشخص شد سرقت علمی صورت گرفته است. امروز هم ما بیش از دو ساعت بحث کردیم و حتی نکته های جدیدی مطرح شد. ما این جلسات را بدون حضور هنرمند در شورای هنری ادامه می دهیم و به زودی نتیجه را به افکار عمومی جامعه اعلام می کنیم.

گرچه در پایان این نشست نتیجه ای به هنرمند اعلام نشد و مشخص نیست نتیجه نهایی چه زمانی و بعد از چند جلسه دیگر و یا پس از پایان همین جلسه با رای گیری اعلام خواهد شد و فارغ از بحث های نظری، به نظر می رسد نفس برگزاری این نشست برای پاسخ دادن به افکار عمومی و همچنین به امانت گذاشتن طوبای زرین جشنواره از سوی هنرمند خراسانی با تصمیم خودش از نکات قابل تامل این نشست بود. ضمن اینکه با رجوع به صحبت های هر عضو شواری هنری می توان برآیند نظر جمع شورای هنری را تا حدود زیادی حدس زد.