مغالطه‌ی چوپان دروغگو

محمدرضا سلیمی، روانشناس و نویسنده، در کانال تلگرامی خود نوشت: «همه‌ی ما داستان چوپان دروغگو را شنیده‌ایم. داستان از این قرار است که روزی چوپانی بی‌سبب فریاد می‌کرد: «گرگ آمد! گرگ آمد!» مردم برای نجات چوپان و گوسفندان به‌ سوی او می‌دویدند، اما چوپان می‌خندید و مردم می‌فهمیدند که او دروغ می‌گوید. از قضا روزی گرگی به گلّه زد. چوپان فریاد کرد و کمک خواست. مردم گمان کردند که باز هم دروغ می‌گوید. هر چه فریاد کرد، هیچ‌کس به کمک او نرفت. چوپان دروغگو تنها ماند و گرگ گوسفندانش را درید.

در این داستان دو نکته‌ی اخلاقی نهفته است:

نکته‌ی اول: از دادن هشدار یا اخطارهای کاذب پی در پی اکیداً خودداری کنید. هشدار یا اخطار کاذب پی در پی به «خستگی هشدار» یا «خستگی اخطار» منجر می‌شود. خستگی هشدار یا خستگی اخطار پدیده‌ای روان‌شناختی است که سبب می‌شود افراد احساس‌شان را نسبت به خطرات قریب‌الوقع و مسئولیت‌هایشان به‌خاطر اخطارهای پی در پی از دست بدهند. درواقع، در خستگی اخطار افراد از اخطارهای کاذبِ پی‌درپی خسته می‌شوند و نسبت به آنها واکنش نشان نمی‌دهند.

نکته‌‌ی دوم: خیال نکنید به‌خاطر هشدارهای کاذب قبلی آخرین هشدار یا اخطاری که به شما می‌دهند نیز کاذب است.

نکته‌ی دوم از نکته‌ی اول مهم‌تر است. نکته‌ی دوم به یک مغالطه اشاره می‌کند: مغالطه‌ی چوپان دروغگو. مغالطه‌ی چوپان دروغگو زمانی اتفاق می‌افتد که ما به‌خاطر دروغ‌هایی که قبلاً از افراد شنیده‌ایم خیال می‌کنیم آخرین ادعایشان هم دروغ است و آن را جدی نمی‌گیریم، درحالی‌که ممکن است به نفعمان باشد و لازم باشد درباره‌ی آن تحقیق و اقدام کنیم. درواقع، ممکن است آنها درباره‌ی موضوعی صحبت کنند یا به ما هشدار بدهند که به نفعمان باشد، اما ما آن را نادیده می‌گیریم.

مسلماً، در داستان چوپان دروغگو فقط چوپان ضرر نکرد؛ افرادی هم که تصور می‌کردند آخرین درخواست چوپان برای نجات گوسفندانش کاذب است ضرر کردند. درواقع، خودشان را از شیر، گوشت و پشم گوسفندان محروم کردند.

مغالطه‌ی چوپان دروغگو از خطای شناختی استقرا نشئت می‌گیرد. به زبان ساده، استقرا یعنی نتیجه‌گیری کلی از چند نمونه یا داده؛ هرچه داده‌ها متنوع‌تر، مناسب‌تر و تعدادشان بیش‌تر باشد؛ نتیجه‌گیری احتمالی درست‌تر است. خطای استقرا یعنی نتیجه‌گیری نادرست، ناقص و قطعی از اطلاعات و داده‌های نامناسب، نامنظم، مبهم و کم. درواقع، خطای استقرا زمانی اتفاق می‌افتد که از داده‌های بسیار اندک نتیجه‌گیری کنیم و آن را تعمیم دهیم.»

منبع: زبان فریبکار: ۶۰۰ مغالطه در استدلال (در دست تالیف)

انتهای پیام