آنچه از «آب» می‌‌توان آموخت | مصطفی ملکیان
مصطفی ملکیان، فیلسوف اخلاق، مطلبی با عنوان «درس‌آموزی از پدیده‌های غیرانسانی در آیین بودا و دائو» در کانال تلگرامی خود نوشته است که متن کامل آن را در ادامه می‌خوانید.
«در آیین بودا و دائو، درس‌آموزی از جمادات و نباتات هست. درس‌آموزي‌هایی که در این دو آیین وجود دارد، عرفانی‌تر است از درس‌آموزی‌هایی که در نهج‌البلاغه وجود دارد. در واقع در نهج‌البلاغه فقط و فقط پدیده‌های انسانی به انسان درس می‌آموزد و نه پدیده‌های غیرانسانی. ولی در آن جا پدیده‌های جمادی و نباتی هم علاوه بر پدیده‌های انسانی، درس می‌آموزند.
تفاوت دیگری که به‌طورکلی بین آیین بودا و دائو با نهج‌البلاغه و قرآن و اسلام وجود دارد این است که درس‌هایی که در اسلام و آیین یهود و آیین مسیح می‌آموزیم، بیشتر این است که از پدیده‌های این جهان ویژگی‌های خداوند را می‌آموزیم. مثلا از پدیده‌هایی که در این جهان می‌بینیم، به قدرت، علم، خیرخواهی، حکمت و عدالت خدا پی می‌بریم. به تعبیر دیگر مدلول‌های این دال‌ها صفات الهی‌اند. در ادیان شرقی یعنی دائو و بودا که در درس‌آموزی از بودا خیلی مهم هستند، مدلول‌هاي این دال‌ها، ویژگی‌هاي یک خدای متشخص نیستند، بلکه کارهایی است که از طریق این درس‌آموزی‌ها پیش پای من گذاشته می‌شود.
مثلا همان‌طور که در شعر سهراب سپهری است، بودا می‌گوید: شما وقتی به آب نگاه می‌کنید، ببنید که آب به شما چه چیزی در عمل می‌آموزد؛ آب وقتی که به مانعی برخورد می‌کند، هیچ‌گاه در برابر این مانع قد علم نمی‌کند، وقتی که در مسیر نهری سنگی وجود دارد، آب وقتی به این سنگ برخورد می‌کند قد علم نمی‌کند، بلکه مانع را دور می‌زند و راهش را پیدا می‌کند. یعنی وقتی آب به سنگ برخورد می‌کند، پشت سنگ نمی‌ایستد و نمی‌گوید که من باید مبارزه کنم و این سنگ را از پیش پا بردارم و بروم. راهش را از گوشه‌ای که سنگ به آن منتهی می‌شود، ادامه می‌دهد. بودا این را می‌گفت تا هیچ‌وقت در برابر کسانی که برای شما مانع‌اند، در مقابلشان نایستید، دورشان بزنید!
ضمنا آب در عین این که بسیار نرم است، کاری می‌کند که هیچ سختی نمی‌کند، در واقع نرم باشید ولی سخت‌کار، نرمِ سخت‌کوش، تعبیري که خود دائو در ذمّ پده دارد، می‌گوید: آب نرم است و سخت‌کار، به طوری که سنگ سخت را مقهور خودش می‌کند. شما هم مثل این آب باشید، یعنی مدارا بورزید اما هدفتان را فراموش نکنید، آب در واقع هرچه قوی‌تر می‌شود ساکت‌تر می‌شود، می‌گفت شما هم همین‌طور باشید، هر چه سروصدا داشته باشید پس آب کمتری هستید!
انسان وقتی هویت اندك دارد، سروصدا دارد. آبِ یک نهر بیشتر از آب دریا سروصدا دارد و آب دریا بیشتر سروصدا دارد تا آب اقیانوس. این نوع درس‌آموزی‌ها در جهت این است که «من چگونه باید باشم.» از این لحاظ بودائیان از طبیعت خیلی استفاده کرده‌اند و دائما به این فکر می‌کنند که از آتش، آب، سنگ و … چه چیزهایی می‌شود آموخت. اما این‌ها را دال بر صفت یک موجود متشخص انسان‌واری به نام خدا نمی‌گیرند. ولی ویژگی‌هایی که در نهج‌البلاغه است ما را بیشتر به صفات الهی پی می‌برند – بیشتر و نه منحصرا.ً»
منبع: مصطفی ملکیان، معنویت در نهج البلاغه
انتهای پیام
