پیشرفت مصر در انرژی تجدیدپذیر | مسعود فروزنده

مسعود فروزنده، نویسنده و پژوهشگر، در یادداشتی که در اختیار انصاف نیوز قرار داده است، نوشت:

سهم انرژی‌های تجدیدپذیر در کل تولید برق در خاورمیانه از ۲ درصد در سال ۲۰۱۰ به ۱۵ تا ۲۵ درصد در سال ۲۰۳۵ افزایش خواهد یافت. مصر در این میان متفاوت است. دولت مصر از سالها پیش، استراتژی انرژی را با سیاست خارجی پیوند داده و برای برون رفت از بحران انرژی، هدف بلندپروازانه  تامین ۴۲ درصد برق از منابع تجدیدپذیر تا سال ۲۰۳۵ را تعیین کرده است.

می‌توان از تجربه مصر در گسترش انرژی تجدید پذیر درس آموخت.  درس هماهنگی ارکان قدرت و وفاداری به استراتژی که با انحراف کم اجرا شده است.

مقدمه

مصر به سختی تلاش می کند تا استراتژی های اصلاحی در زمینه های مختلف از جمله انرژی را به اجرا درآورد. علیرغم این واقعیت که منطقه خاورمیانه و شمال آفریقا از منابع انرژی طبیعی پایدار و تجدیدپذیر کافی برخوردار هستند،  کشورها همچنان به واردات و یا استفاده از  سوخت‌های فسیلی وابسته هستند. مصر راه دیگری می پیماید. 

سالهاست دولتمردان مصر یک شعار را تکرار می کنند: مصر به هاب انرژی تجدیدپذیر در شمال افریقا و خاورمیانه تبدیل می شود. مصر یک کشور ایدئال برای گسترش انرژی تجدیدپذیر است اولا دارای زمین های فراوان، آب و هوای آفتابی و سرعت زیاد باد است، دوما  استراتژی یکپارچه انرژی تجدید پذیر مورد  جامعه سیاسی و نخبگانی است، سوما سیاست خارجی مصر مبتنی بر جذب سرمایه و تنش زدایی است.

تولید برق کشور کفاف جمعیت ۱۱۰ میلیونی را نمی دهد. قطعی برق در تابستان، کلافه کننده و به یک رنج عمومی تبدیل شده است. مصر با ۲۰۰۰ تا ۳۰۰۰ کیلووات ساعت در متر مربع در سال بر کمر بند خورشیدی زمین قرار گرفته و همزمان می تواند از بادهای ساحلی و خشکی با سرعت ۹ متر بر ثانیه بهره برداری کند. 

آغاز تولید انرژی تجدید پذیر در مصر

رودخانه نیل مهمترین منبع برق آبی مصر بیشترین پتانسیل را در اسوان دارد، جایی که مجموعه ای از نیروگاه های برق آبی تاسیس شده است. با این حال، در نتیجه افزایش  نیروگاه‌های حرارتی، سهم انرژی تولید شده از نیروگاه‌های برق آبی به طور چشمگیری کاهش یافته است.

در سال ۱۹۶۱ اولین نیروگاه برق آبی در سد اسوان با ظرفیت کل ۲۷۰ مگاوات راه اندازی شد. نیروگاه آبی سد بالا نیز در دوره ۱۹۶۷ تا ۱۹۷۰ با ظرفیت کل نصب شده 2100 مگاوات به بهره برداری رسید سپس سد اسوان ۲ در سال ۱۹۸۵ با ظرفیت نصب شده ۲۷۰ مگاوات به بهره برداری رسید. ظرفیت برق آبی مصر  تقریباً نیمی از کل ظرفیت تولید انرژی کشور را بین سال‌های 1960 تا 1970 تشکیل می‌داد. 

همزمان با بهار عربی  اولین نیروگاه حرارتی خورشیدی مصر در سال ۲۰۱۱ در کوریامات (Kuraymat) توسط یک شرکت اسپانیایی با ظرفیت ۱۵۰ مگاوات  ساخته شد. 

اولین مزرعه بادی بزرگ  مقیاس مصر در سال ۲۰۰۰   در یکی از بادخیزترین مکان‌ها  ساخته شد.  منطقه زعفرانا (Zafarana ) در  ساحل دریای سرخ  جایی بود که باد با سرعت ۹ متر بر ثانیه می وزید و پتانسیل فراوانی برای به حرکت در اوردن پره های نیروگاه بادی را داشت.

استراتژی ها؛ قانون، نهاد، جذب سرمایه 

درک صحیح از بحران ها به پیدایی استراتژی ها می انجامد. مهم آن است دولت ها به استراتژی ها وفادار بمانند و به طور مستمر آنها را بهبود بخشند.  دولت مصر از دهه ۱۹۷۰ همزمان با شوک نفت، مطالعه و گسترش انرژی های تجدیدپذیر را آغاز کرد. اولین استراتژی انرژی های تجدیدپذیر تنها در اوایل دهه ۱۹۸۰  به عنوان بخشی از برنامه انرژی ملی در مصر تدوین گشت. 

با این وجود اهداف استراتژیک محقق نشد تا آنکه در سطح نهادی، سازمانی برای تحقق آن  تاسیس گردید.  بر اساس قانون شماره ۱۰۲ سال ۱۹۸۶  سازمان انرژی های نو و تجدیدپذیر پذیر (  NREA ) تاسیس شد. نکته با اهمیت این است که استراتژی های ملی بدون تاسیس نهاد مستقل و تخصصی امکان عملیاتی شدن و استمرار و موفقیت ندارند.  اهدف این استراتژی تامین ۵ درصد از کل نیازهای اولیه کشور از منابع انرژی و تجدید پذیر( موسوم بهNRSE) تا سال ۲۰۰۵ بود. اولویت به منابع  باد، انرژی خورشیدی و زیست توده ( Biomass)  داده شد. 

در ادامه، با صدور قانون انرژی های تجدیدپذیر شماره ۲۰۳ در سال ۲۰۱۴ دولت مصر شروع به انتشار مشوق هایی برای تشویق به ورود بخش خصوصی به حوزه انرژی های تجدیدپذیر برای حمایت از استراتژی تحول سبز کشور کرد. در نتیجه این تلاش ها چند شرکت از جمله شرکت کارم سولار  KarmSolar، اولین شرکت بخش خصوصی متخصص در تولید انرژی، تاسیس شد. 

استراتژی مصر در زمینه تامین انرژی که  از سال ۲۰۱۴ متحول گردید  مسائل اصلی در گسترش انرژی تجدید پذیر را حل و فصل کرد: ۱-اصلاح ارتباط با موسسات مالی جهان، ۲-بهبود مناسبات با اتحادیه اروپا به مثابه مرکز حمایت از انرژی پاک،  ۳- مقررات حداقلی برای سرمایه گذاری، ۴- مشارکت با همسایگان، ۵- جذب سرمایه گذاربومی با امتیازهای ویژه، ۶- سهم زمین و ۷- قیمت بود که در طول سال‌ها به دست آمد. 

استراتژی بهبود مناسبات با اتحادیه اروپا 

دولت مصر طی دو دهه گذشته مناسبات خود با اتحادیه اروپا را مستحکم و از این مسیر کمک های فنی علمی و سرمایه گذاری های بسیاری را جلب کرده است. از آنجا که اتحادیه اروپا به چشم انداز کربن صفر پایبند است و موسسات مالی را به سرمایه گذاری در  انرژی پاک تشویق می‌کند مصر خود را در معرض چنین حمایت هایی قرار داد. آخرین نوع از این حمایت ها در ژوئن ۲۰۲۴ به وقوع پیوست. در کنفرانس سرمایه گذاری اتحادیه اروپا و مصر ، که توسط اتحادیه اروپا و دولت مصر در ژوئن ۲۰۲۴  تشکیل  شد، اتحادیه اروپا پرداخت تا سقف ۱ میلیارد یور به مصر را تائید کرد. اورسولا فون در لاین رئیس کمیسیون اروپا گفت: ما سرمایه‌گذاری‌های استراتژیک ارائه می‌کنیم که به تبدیل مصر به قطب انرژی پاک کمک می‌کند. 

افزایش تولید انرژی تجدید پذیر 

با انکه انرژی تجدید پذیر در مصر از سالهای ۲۰۰۵ و ۲۰۰۶ مورد توجه دولت بود ولی از ۲۰۱۸   سیاست یکپارچه به همراه کمک مالی اتحادیه اروپا در زمینه تنوع انرژی اعمال گردید و به تدریج به دلیل مقبولیت این استراتژی در بدنه دولت، مصر به یک کشور پیشرو در شمال افریقا  در انرژی سبز تبدیل شد.

در سال ۲۰۰۹ ظرفیت انرژی تجدید پذیر حدود ۲.۸ گیگا بود و در سال ۲۰۱۰ با افزایش ۶۰۰ مگاواتی به مرز ۳.۴ گیگا قرار گرفت. اما بین سال‌های ۲۰۱۰ تا ۲۰۱۷ ظرفیت  در حدود همان  ۳.۴ گیگا ثابت ماند.  

 افزایش ظرفیت  از سال ۲۰۱۸  را می توان اینگونه تفسیر کرد که کشور به آرامی با انرژی های تجدیدپذیر سازگار شد.  در دوران شیوع کرونا توقف کوتاه  میگیرد و خیلی زود نصب پنل های خورشیدی با همکاری شرکت‌های خارجی فزونی نصب و در سال ۲۰۲۳ به ۱۸۰۰ مگاوات می رسد.

 در همین سال سهم انرژی خورشیدی ۶۸ درصد از کل انرژی تجدید پذیر بود. انرژی بادی  از بخش هایی است که مصر تا سال ۲۰۲۳ با ظرفیت ۱۶۴۰ مگاوات تولید داشته  و در انرژی آبی با ظرفیت قوی ۲۸۰۰ مگاوات به پیشرفت های چشمگیری نائل آمده است.  در سال ۲۰۲۳ کل انرژی تجدیدپذیر مصر به بیش از  ۶۳۰۰ مگاوات رسید و بیش از ۱۱ درصد از تولید برق از منابع بادی، خورشیدی و آبی بود. 

چشم انداز 

دولت مصر اهداف بلندپروازانه ای را برای تامین ۴۲ درصد برق خود از منابع تجدیدپذیر تا سال ۲۰۳۵ تعیین کرده است.  تنها در سال مالی ۲۰۲۳ -۲۰۲۴ مصر قرار است  ۲.۶ میلیارد دلار در پروژه های انرژی تجدیدپذیر سرمایه گذاری کند. انتظار می‌رود در چارچوب  سیاست های اتحادیه اروپا در افزایش سرمایه گذاری ها و کمک  آمریکا، همکاری شرکت های بزرگ، مشارکت اقتصادی عربستان و امارات و قطر، ظرفیت تولید انرژی تجدید پذیر مصر زودتر از سال ۲۰۳۵ محقق شود.

همه این پیشرفت ها نتیجه دیپلماسی انرژی، وفاداری به استراتژی، مدیریت یکپارچه انرژی، سرمایه گذاری متنوع  و مقررات زدایی است.

انتهای پیام