۱۵ معیار اصلی عقلانیت در انسان

مصطفی بسمل، دانش‌آموخته فلسفه، در کانال تلگرامی خود نوشت: «هر انسان عاقلی، در هر فرهنگ و دوره‌ای از تاریخ، برای عقلانی بودن باید به اصول زیر پایبند باشد:

۱. در تشکیل یا نگه‌داشتن باورها نباید شواهد و دلایل مربوطه نادیده گرفته شوند. فرض کنید یک پزشک برای تشخیص یک بیماری باید تمام نتایج آزمایش‌ها و علائم را بررسی کند. اگر او به‌طور عمد یک آزمایش مهم را نادیده بگیرد، تشخیص او غیرعقلانی است.

۲. انسان عاقل باید سعی کند عینیت را حفظ کند یا حداقل در پی آن باشد. یک داور در مسابقه ورزشی باید با عینیت کامل قضاوت کند. اگر داور به‌دلیل تمایل شخصی به یکی از تیم‌ها، تصمیماتی به نفع آن تیم بگیرد، رفتار او غیرعقلانی است.

۳. باید شواهد و دلایل مربوطه در نظر گرفته شوند یا حداقل با دقت جستجو شوند. اگر فردی بخواهد در بورس سرمایه‌گذاری کند، باید اطلاعات مالی شرکت‌ها را به دقت بررسی کند. تصمیم‌گیری بدون توجه به داده‌های مالی مرتبط غیرعقلانی است.

۴. باورها باید به گونه‌ای شکل بگیرند که با یکدیگر سازگار باشند. اگر فردی بگوید که «من به آزادی بیان اعتقاد دارم» و در عین حال معتقد باشد «مردم نباید نظرات مخالفشان را بیان کنند»، این عدم‌سازگاری در باورهای او غیرعقلانی است.

۵. باورها باید از ناسازگاری‌های منطقیِ مبری باشند. اگر دولت بگوید که «باید برای بهبود محیط زیست تلاش کنیم»، ولی در عین حال قوانینی تصویب کند که موجب آلودگی بیشتر شود، این تضاد غیرعقلانی است.

۶. فرد عقلانی باید حتی المقدور کارآمدترین روش‌ها را برای رسیدن به اهدافش انتخاب کند. فرض کنید می‌خواهید سریع به محل کارتان برسید. اگر اتوبوس سریع‌تر و کم‌هزینه‌تر باشد ولی شما تاکسی گران‌تری بگیرید، این انتخاب غیرعقلانی است.

۷. از دو هدف مشابه، باید هدفی انتخاب شود که احتمال دستیابی به آن بیشتر است. اگر باید بین دو شغل انتخاب کنید و یکی از آن‌ها احتمال بیشتری برای پذیرش دارد، انتخاب شغلی که احتمال بیشتری برای پذیرش دارد عقلانی‌تر است.

۸. زمانی که اهداف متفاوتی وجود دارند، باید برنامه‌ای انتخاب شود که ترجیح بیشتری دارد. فرض کنید شما بین خرید یک خانه کوچک در مرکز شهر و یک خانه بزرگتر در حاشیه شهر مردد هستید. اگر زندگی در مرکز شهر برای شما مهم‌تر است، باید خانه مرکز شهر را انتخاب کنید.

۹. اگر فرد نتواند اهداف خود را به درستی مشخص کند، بهتر است تصمیم‌گیری را به تعویق بیاندازد. اگر درباره آینده تحصیلی خود مطمئن نیستید و نمی‌دانید در چه رشته‌ای باید تحصیل کنید، بهتر است تصمیم‌گیری را تا زمانی که اطلاعات بیشتری کسب کنید به تعویق بیاندازید.

۱۰. از میان اهداف، هدفی که ارزش بالاتری دارد باید اولویت داشته باشد. اگر سلامتی شما از همه چیز مهم‌تر است، بین شرکت در مهمانی یا رفتن به پزشک برای چکاپ، باید چکاپ را اولویت قرار دهید.

۱۱. انسان عاقل باید در پی دستیابی به حداکثر منافع شخصی خود باشد، اما این به معنای اولویت بخشیدن به منافع شخصی در مقابل منافع دیگران نیست. اگر مالک یک ویلا هستید، باید تلاش کنید بهترین شرایط ممکن برای استفاده بهتر از حق خود را فراهم کنید، بدون اینکه به حقوق دیگران لطمه وارد کنید.

۱۲. باورها باید مبتنی بر شواهد باشند. اگر کسی به نظریه‌ای در علم باور داشته باشد، باید این باور بر اساس شواهد علمی باشد. باور به چیزی بدون هیچ شاهد علمی، منطقی و عقلانی نیست.

۱۳. باورها باید در برابر تجربه، گشوده و قابل اصلاح باشند. اگر فردی روش جدیدی برای یادگیری زبان دارد و تجربه به او نشان دهد که این روش ناکارآمد است، باید باور خود را بر اساس تجربه تغییر دهد.

۱۴. باورها باید در برابر بررسی نقادانه گشوده باشند. اگر شما طرفدار یک جناح سیاسی هستید، باید آماده باشید که آن را با دیگران به بحث بگذارید و در صورت وجود دلایل بهتر، موضع خود را تغییر دهید.

۱۵. رفتار انسان عاقل باید با باورهای عقلانی‌ او همسو باشد. اگر کسی باور به اهمیت حفظ محیط زیست دارد، ولی زباله‌ها را در طبیعت رها می‌کند، این عدم هماهنگی میان باورها و رفتار غیرعقلانی است.»

انتهای پیام