حضور مهاجرین افغان در محله خوزان اصفهان
لیلا مقیمی در سایت اصفهان زیبا نوشت: «دستش را سایه‌بان آفتاب می‌کند و نگاهش را سُر می‌دهد به انتهای کوچه؛ همان‌جا که خانه‌ها شانه‌به‌شانه هم داده‌اند تا سرپناهی شوند برای مستأجرانی که حالا وجودشان چندان به مزاج اهالی خوش نمی‌آید و می‌گویند این موضوع مثل مُهری حک‌شده بر پیشانی محله و باعث شده تا خوش‌نامی‌اش را از دست بدهد: «سر که بچرخانی، فقط افغان می‌بینی؛ انگار محله به تصرف آن‌ها درآمده است و دیگر کمتر خانواده بومی در آن حضور دارد.»
افغان‌ها سال‌هاست که مستأجران اصلی محله «خوزان» هستنـد؛ محله‌ای در پایین‌شهر شهرستان خمینی‌شهر که اهالی‌اش می‌گویند خانه‌ها یکی‌درمیان به محلی برای زندگی اتباع درآمده است. خانه که نه؛ بیغوله‌ها و ویرانه‌هایی که بومی‌ها رغبتی برای زندگی در آن ندارند و اما افغان‌ها آن را سرپناهی برای خود یافته‌اند: «خانه‌هایی را که هیچ‌کس حتی حاضر نیست به آن نگاه کند، افغان‌ها اجاره کرده‌اند و کرایه زیاد پرداخت می‌کنند؛ همین هم شده که رهن و نرخ اجاره‌بها در خوزان بی‌حدواندازه بالا برود»؛ این‌ها را مرد میان‌سالی می‌گوید که خود و خانواده‌اش از حضور اتباع در خوزان به ستوه آمده‌اند و گلایه دارند.
45ساله به نظر می‌رسد و می‌گوید از وقتی یادش می‌آید دوروبرش افغانستانی بوده: «اما تعدادشان در چند سال گذشته و بعد از حمله طالبان بسیار زیاد شده. آن‌ها که مجوز دارند و توانسته‌اند خانه اجاره کنند، اتاق‌های خانه‌هایشان را به دیگر اتباعی که غیرمجاز هستند، اجاره داده‌اند و پای آن‌ها را به محله بازکرده‌اند؛ به‌طوری‌که خوزان اشباع و افغان‌ها در آن سرریز شده‌اند. می‌رویم نان بخریم، صف نانوایی را افغان‌ها پرکرده‌اند. میوه‌فروشی و بقالی و هرجایی که فکرش را بکنید فقط پر از افغان است.»
محله در قرق افاغنه
آفتاب موذی مهر بر خوزان می‌تابد و خورشید براده‌های کم‌جانش را پاشیده بر سر خانه‌ها. محله خلوت و رفت‌وآمد در آن کم است. یکی از اهالی تازه از خرید برگشته و کیسه‌های میوه توی دستش سنگینی می‌کند. سفیدی لای موهایش دویده و چین‌وچروک پیری روی پیشانی و دست‌هایش نشسته. می‌گوید از قدیمی‌های این محله است و سال‌هاست که در آن زندگی می‌کند: «از وقتی طالبان حمله کرد، اتباع غیرمجاز به اینجا هجوم آوردند و با ما همسایه شدند. شاید به خاطر نزدیک بودن خمینی‌شهر به محمودآباد است. روزبه‌روز هم تعدادشان بیشتر می‌شود و دوست و آشناهای ساکن‌های قدیمی به این منطقه هجوم می‌آورند؛ به‌طوری‌که اینجا معروف شده به محله افغان‌نشین.»
می‌گوید تا سال‌ها قبل حضور افغان‌ها مشکل خاصی ایجاد نکرده بود؛ اما حالا: «تعدادشان خیلی زیاد شده و همه‌جا حضور دارند؛ مثلا از ون‌هایی که در خیابان 16 متری استقرار دارند، فقط افغان‌ها استفاده می‌کنند؛ چون در ماشین را که باز می‌کنی، هیچ جای خالی وجود ندارد و همه صندلی‌ها توسط آن‌ها اشغال شده است.» پیرمرد کیسه‌هایش را روی زمین می‌گذارد و چند لحظه‌ای به دست‌های چروکیده‌اش استراحت می‌دهد: «بعضی‌هایشان هم برای زنان مزاحمت به وجود می‌آورند؛ مثلا چندین بار توی محله شنیده‌ام که زنان را خفت کرده‌اند و طلاهایشان را دزدیده‌اند! از آنجا که هویت و مدرکی هم ندارند، قابل‌شناسایی نیستند. این رفتارها امنیت و آسایش خوزان را به‌هم‌ریخته است.»
دردسرهای مهاجران بی‌نام‌ونشان
حضـور افغـان‌های غیـرمجـاز نه‌تنها در خمینی‌شهر، که در سایر شهرهای ایران به دردسر جدیدی تبدیل شده است؛ مهاجران بی‌نام‌ونشانی که با حمله طالبان به افغانستان، جان خود و خانواده‌هایشان را برداشتند و به این سوی مرز گریختند و در شهرهای مختلف ساکن شدند. طبق گزارش سرشماری نفوس و مسکن سال ۱۳۹۵ که از سوی مرکز آمار ایران انتشار یافته، یک‌میلیون و ۵۸۳هزار و ۹۷۹نفر که شامل ۱٫۹۸درصد جمعیت کل ایران است را اتباع افغانستانی تشکیل می‌دهد.
این تعداد امروزه شش‌میلیون نفر نیز گمانه‌زنی شده‌اند. بررسی تازه‌ترین داده‌های مرکز آمار ایران از جمعیت مهاجران رسمی در سال ۱۴۰۲، نشان می‌دهد بیش از ۹۷درصد مهاجران، افغانستانی هستند. در رتبه بعدی هرم سنی، جمعیت «۹ساله و کمتر» قرار دارند. افراد حاضر در این سن حدود ۲۳.۹درصد از مردان و حدود ۲۵.۲درصد از زنان را تشکیل می‌دهند. دومین سهم بالای این بازه سنی در هرم جمعیتی افغانستانی‌های مقیم ایران به‌خوبی نشان می‌دهد علاوه بر اینکه جمعیت زیادی با تابعیت افغانستان وارد بازار کار ایران شده‌اند، سهم زیادی را نیز تا چند سال آینده به جمعیت موجود در بازار کار اضافه می‌کنند و این موضوع می‌تواند بر بازار کار و اشتغال کشور تأثیری شگرف بگذارد.
بر اساس هرم سنی می‌توان گفت سنین «۱۵ تا ۲۴ سال» و «۱۰ تا ۱۴ سال» به ترتیب در جایگاه‌های بعدی بیشترین سهم جمعیتی افغانستانی‌های مقیم ایران قرار دارند. بر اساس این آمارها کمترین سهم جمعیتی برای افغانستانی‌های مقیم ایران مربوط به سنین «بالای ۶۵سال» بوده که ۲.۹درصد از جمعیت مردان و ۱.۸درصد از جمعیت زنان را شکل داده است.
در این بین اصفهان نیز ازجمله استان‌هایی است که تعداد زیادی از افغان‌ها را در خود جای داده؛ به طوری که بر اساس سرشماری سال ۱۳۹۵ مرکز آمار ایران، مهاجران افغانستانی بیشتر در استان‌های تهران، خراسان رضوی، اصفهان، فارس و کرمان زندگی می‌کنند. اگرچه آمار دقیقی از افغان‌های غیرمجاز وجود ندارد؛ اما سال گذشته بود که محمدرضا جان‌نثاری، معاون سیاسی، امنیتی و اجتماعی استانداری اصفهان در گفت‌وگو با رسانه‌ها از حضور ۳۰۰هزار اتباع قانونی افغان در اصفهان خبر داد.
افغان‌های غیرمجاز باید اخراج شوند
تعداد افغان‌ها اما روزبه‌روز بیشتر می‌شود و شهرستان‌هایی همچون خمینی‌شهر که از قدیم میزبان این اتباع بوده‌اند را تحت‌الشعاع قرار می‌دهد. محمدتقی نقدعلی، نماینده مردم خمینی‌شهر در گفت‌وگو با «اصفهان زیبا» دلیل حضور پررنگ افغان‌ها در این شهرستان را کوتاهی و عدم سامان‌دهی آن‌ها در سال‌های گذشته می‌داند؛ آنجا که می‌گوید: «حضور اتباع غیرمجاز باید مدیریت شود و آن‌ها از کشور اخراج شوند.
مجلس و شورای عالی امنیت نیز دراین‌باره پا به میدان گذاشته‌اند.» به گفته او، متأسفانه در طول سالیان گذشته نسبت به حضور اتباع خارجی شاهد ولنگاری مدیریتی بوده‌ایم؛ هم ازنظر پراکندگی حضورشان و هم کیفیت اسکان و صدور مجوز. همین هم باعث شده تا شهرستان‌هایی مثل خمینی‌شهر با مشکلات آموزشی، امنیتی، غذایی و… مواجه شوند. این‌گونه که این نماینده مجلس می‌گوید: «افغان‌های غیرمجاز باید بدون هیچ درنگی از کشور اخراج شوند و حضور آن‌ها هم که مجاز هستند باید مدیریت شود؛ به طوری که نتوانند در هرجایی سکونت کنند یا پا به هر شغلی بگذارند.
نیروی انتظامی اکنون دستور خروج دومیلیون اتباع را داده است و در مجلس نیز در تلاشیم تا طرحی را که در رابطه با اتباع است به سامان برسانیم.» اشاره نقدعلی به طرح سامان‌دهی اتباع خارجی است که بر اساس آن، دیگر چیزی به‌عنوان اقامت دائم اتباع در ایران نداریم؛ بلکه برای اتباع سه نوع اقامت موقت شامل یک‌ساله، سه‌ساله و احتمالا هفت‌ساله پیش‌بینی شده است.
به گزارش «ایسنا»، طرح تأسیس سازمان ملی مهاجرت با حضور کارشناسان مرکز پژوهش‌های مجلس، دولت، وزارت کشور، اداره اطلاعات و اطلاعات سپاه در کمیسیون امور داخلی کشور و شوراهای مجلس در دست بررسی است و تاکنون نیز بیش از ۲۰ بند آن به تصویب رسیده است. در این طرح خلأهای قانونی پیش‌بینی و برطرف شده است؛ به‌عنوان‌مثال بر اساس مصوبه کمیسیون، قرار است یک شورای هماهنگی در کشور به ریاست وزیر کشور تشکیل شود که ۹ وزیر نیز در آن عضویت دارند. این شورا وظیفه سیاست‌گذاری و برنامه‌ریزی را بر عهده دارد؛ همچنین یک مجموعه به‌عنوان کمیسیون هماهنگی در کنار این شورا تشکیل می‌شود.
بر اساس این طرح، مهاجرانی که وارد کشور می‌شوند، پس از اسکن عنبیه چشم، یک کارت دریافت می‌کنند که همه خدمات موردنیاز آن‌ها با این کارت ارائه می‌شود. این کارت به‌هیچ‌وجه قابل جعل نیست و فرد مهاجر باید آن را تا زمان خروج از کشور به همراه داشته باشد. طرح شامل اتباع همه کشورهای خارجی می‌شود و همه اتباع را تعیین تکلیف می‌کند. چنانچه فردی به‌صورت غیرمجاز وارد کشور شد، باید تحت مجازات شدید قرار بگیرد. این طرح، اما هنوز به سرانجام نرسیده و معلوم نیست که چه زمانی بتواند به خانه آخر خود برسد؛ درحالی‌که حضور حداکثری افغان‌ها در برخی از شهرستان‌ها مثل خمینی‌شهر مردم را گله‌مند کرده و باعث شده است مشکلاتی برای اهالی برخی از محله‌ها به وجود آورد.
روایت‌ها دراین‌باره یکی دو تا نیستند؛ کافی است در محله قدم بزنید و با اهالی آن به گپ‌وگفت بنشینید تا درددلشان را بازگو کنند و از مشکلاتی که برایشان پیش آمده، بگویند. زن جوانی که کودکش امسال به کلاس دوم رفته، می‌گوید: «مدرسه از اتباع پر شده است. شاید از 200 دانش‌آموزی که در مدرسه حضور دارند، حدود 16نفر فقط ایرانی هستند و مابقی افغان؛ درحالی‌که این مسئله باعث ایجاد تعارض فرهنگی می‌شود و فرهنگ افغان‌ها به کودکان ما غالب می‌شود. رفت‌وآمدها به آموزش‌وپرورش نیز بی‌فایده بوده؛ درحالی‌که مدارس باید 20درصد از سهمیه خود را به دانش‌آموزان اتباع اختصاص دهند.»
ایجاد تعارض فرهنگی و اجتماعی به‌دلیل حضور گسترده اتباع در محله‌ها موضوعی است که محمدرضا شیخی، جامعه‌شناس نیز به آن اشاره می‌کند و در گفت‌وگو با «اصفهان زیبا» می‌گوید: «اصفهان به‌دلیل موقعیت جغرافیایی و داشتن صنایع متعدد به سه‌راه تقسیم اتباع به‌کل کشور تبدیل شده است؛ برای همین هم افغان‌ها وقتی به ایران می‌رسند، کرمان و فارس را طی می‌کنند و به اصفهان می‌آیند.
ویژگی‌های اقتصادی و اجتماعی در برخی از شهرستان‌ها ازجمله خمینی‌شهر و مبارکه و فلاورجان و… باعث شده تا شاهد حضور حداکثری اتباع در این مناطق باشیم. ویژگی‌هایی مثل وجود صنایع یا شهرک‌های صنعتی کوچک یا باغات و گلخانه‌ها که افغان‌ها نه‌تنها در آنجا کار می‌کنند، که گاهی به همراه خانواده‌هایشان در آنجا استقرار نیز دارند و می‌توانند یک محیط امن چندماهه را داشته باشند، مزید علت بر حضور آن‌ها شده است؛ ضمن اینکه این شهرستان‌ها از قدیم میزبان نسل اول مهاجران افغان بوده‌اند. امروزه شاهد حضور افغان‌ها در کسب‌وکارهای مختلف و مغازه‌ها و… نیز هستیم.»
حضور اتباع اما پیامدهای زیادی را به همراه دارد؛ مثلا اینکه «علاوه بر تصرف شغل‌های مختلف، آن‌ها توقع کارفرمایان را نیز افزایش داده‌اند؛ چراکه به‌دلیل فاقد مدرک‌بودن تابع شرایط وزارت کار نیستند و همچنین وقت بیشتری برای کارکردن می‌گذارند. از طرف دیگر، بسیاری از این اتباع که با حمله طالبان به ایران آمدند و در شهرهای مختلف ساکن شدند، روستانشین بوده‌اند و هیچ تصوری از زندگی در شهر ندارند و به همین خاطر هم می‌توانند فرهنگ شهری ما را دگرگون کنند و نگرانی‌هایی را به وجود آورند؛ بنابراین حضور آن‌ها هر چه زودتر باید سامان‌دهی شود.»
انتهای پیام
