ستایش شاعران ایرانی | از ملکه ویکتوریا تا مدونا

مولوی، خیام و حافظ از شناخته‌شده‌ترین چهره‌های ادبیات فارسی خارج از ایران هستند.

فرزاد مظفری در خبرآنلاین نوشت: همانطور که می‌توان حدس زد بسیاری از شاعران بزرگ پارسی گوی، خارج از ایران نیز شهرت به سزایی دارند و آثارشان الهام بخش برخی از بزرگان ادبیات جهان شده است. در این میان برخی از این شاعران پیشتر رفته و در میان عموم مردمانی که فارسی زبانشان نیست، محبوبیت بسیاری یافته‌اند.

شمس‌الدین محمد حافظ یکی از محبوب‌ترین شاعران پارسی‌گوی و در نظر بسیاری؛ در فرهنگ‌های مختلف، یکی از عجایب هفتگانه ادبیات جهان است. رالف والدو امرسون و یوهان ولفگانگ فون گوته هر دو با این ادعا موافقند. چنانچه امرسون درباره حافظ گفت: «او تنها انسانی است که دوست دارم ببینم یا جایش باشم.» و او را شاعر شاعران نامید.

گوته و امرسون هر دو اشعار حافظ را ترجمه کرده‌اند. گوته نیز پس از پژوهشی ژرف درباره حافظ به سادگی گفت: «حافظ بی‌نظیر است.»

شعرهای حافظ ستایشگران دیگری نیز در ادبیات غرب داشته است که از جمله آن‌ها می‌توان به فردریش ویلهم نیچه، آرتور کانن دویل اشاره کرد. شرلوک هلمز شخصیت مشهور داستان‌های کانن دویل از حافظ نقل قول می‌کند. گارسیا لورکا شاعر سرشناس اسپانیایی نیز از جمله تحسین‌کنندگان این شاعر ایرانی بود. یوهانس برامس آنقدر تحت تاثیر اشعار حافظ قرار گرفته بود که از ابیات او در چندین اثرش استفاده کرد. حتی مشهور است که ملکه ویکتوریا هنگام نیاز از حافظ یاری می‌طلبید؛ کاری که در ایران سنتی قدیمی است و به آن فال حافظ می‌گویند.

البته همیشه قرار نیست نام بزرگان ادبیات فارسی را تنها از زبان بزرگانی چون نیچه و گوته بشنویم. چرا که آن‌ها به حوزه‌های مردم‌پسندتر هنر غرب نیز راه خود را باز کرده‌اند. برای نمونه چند سال پیش که کریس مارتین خواننده گروه راک «کلد پلی» از همسر مشهورش گوئینت پالترو جدا شد و به همین دلیل احساس افسردگی می‌کرد، دوستی کتابی به او هدیه کرد تا روحش را جلا دهد و او را از افسردگی برهاند.

کتاب مذکور مجموعه‌ای از اشعار مولانا بود که در غرب با نام رومی شناخته می‌شود. این اشعار به ترجمه کلمن بارکس تاثیر زیادی روی مارتین گذاشت، چنانچه او پس از آن در این باره به رولینگ‌استونز گفت: «این کتاب به نوعی زندگی مرا دگرگون کرد.» حتی در یکی از آهنگ‌های آلبوم اخیر گروه «کلد پلی» ابیاتی از مولانا به گوش می‌رسد.

کریس مارتین تنها چهره مشهوری نیست که تحت تاثیر اشعار مولانا قرار گرفته است و جز او نام‌های شناخته‌شده‌ای چون مدونا و تیلدا سویینتون نیز از این شاعر بزرگ الهام گرفته‌اند و برخی از آن‌ها نیز اشعار او را در کارهایشان استفاده کرده‌اند. اشعار مولانا از جمله پرفروش‌ترین کتاب‌های شعر ایالات متحده به شمار می‌رود. این یعنی ادبیات فارسی نزد عامه مردم از اقبال خوبی برخوردار است.

اما به راستی چرا اشعار حکیمی مانند مولانا تا این اندازه در غرب و به ویژه در آمریکا پرفروش است؟‌ کلمن بارکس فردی که با ترجمه اشعار مولانا او را به پرفروش‌ترین شاعر آمریکا تبدیل کرد درباره دلیل فروش بالای اشعار مولانا در آمریکا می‌گوید: « طراوت پرتخیل شگفت‌انگیز مولانا. حس شوخ‌طبعی او. در این اشعار همیشه بازیگوشی با دانایی مخلوط است.» او جای دیگری گفته است: «به گمانم جنبشی قدرتمند در جهان آغاز شده که خواستش از میان برداشتن مرزها است. روایت است که در مراسم خاکسپاری مولوی مردمانی از تمامی مذاهب حضور داشتند. آن‌ها می‌گفتند که مولوی ایمان ما را استوارتر کرد. این همان عنصر قدرتمندی است که اکنون گیرایی دارد.»

رابرت بلای شاعر و نویسنده آمریکایی سال ۱۹۷۶ نسخه‌ای از ترجمه اشعار مولانا به دست ای‌جی آربری را به بارکس داد و گفت: «این اشعار بایست از قفس آزاد شوند.» البته بارکس بود که آن‌ها را از زبان سنگین آکادمیک رها کرد و به شکلی عامه‌پسند و شیوا برگرداند. تا کنون بیش از ۲ میلیون نسخه از ترجمه‌های بارکس در سراسر جهان به فروش رسیده است.

دلیل دیگری بر این مدعا ادوارد فیتزجرالد و ترجمه مشهور او از رباعیات خیام است. مشهورترین اثر فیتزجرالد که بسیار برای مردم‌پسند کردن شعر انگلیسی تلاش کرد، ترجمه «رباعیات عمر خیام»‌ است. این اثر که بیش از ۶۵۰ نسخه متفاوت انگلیسی از آن با طراحی‌های ۱۵۰ هنرمند منتشر شده، تا کنون به بیش از ۷۰ زبان برگردانده شده است.

بد نیست بدانیم که همانند آثار شکسپیر، ترجمه فیتزجرالد از ابیات خیام نیز الهام‌بخش عنوان بسیاری از آثار بزرگ ادبی شدند. برای نمونه در میان آن‌ها می‌توان به نمایشنامه کمدی «آه بیابان» اثر یوجین اونیل و رمان جنایی «انگشت متحرک»‌ اثر آگا کریستی اشاره کرد.

رباعیات خیام به غیر ادوارد فیتز جرالد از سوی بسیاری مترجمان دیگر نیز به زبان‌های مختلف از جمله انگلیسی برگردانده شد. هر چند که شاید با قاطعیت می‌توان گفت که ترجمه آزاد فیتزجرالد مشهورترین آن‌ها است.

در این میان کریم امامی نخستین مترجم فارسی‌زبانی بود که رباعیات خیام را به انگلیسی ترجمه کرد. این ترجمه با عنوان «شراب نیشابور» در پاریس منتشر شد.

انتهای پیام