فرونشست در زنجان
فرونشست زمین و افت آب‌های زیرزمینی به یکی از بزرگ‌ترین بحران‌های زیست‌محیطی ایران تبدیل شده و استان زنجان نیز از این پدیده در امان نمانده است.
به گزارش سایت همدلی زنجان، «این بحران که حاصل ترکیب عوامل طبیعی مانند کاهش بارندگی و تغییرات اقلیمی و عوامل انسانی نظیر برداشت‌های بی‌رویه، ضعف مدیریت و الگوهای ناکارآمد مصرف آب است، پیامدهای زیست‌محیطی، اجتماعی و اقتصادی شدیدی به دنبال داشته است. در این گزارش، با استفاده از داده‌های آماری دو دهه گذشته، ابعاد مختلف این بحران بررسی می‌شود.
یکی از عوامل اصلی بحران در استان زنجان، کاهش شدید میانگین بارندگی طی دو دهه گذشته است. بررسی‌ها نشان می‌دهد که میانگین بارش سالانه استان از حدود ۳۷۰ میلی‌متر در سال‌های ۱۳۸۰ به ۲۸۰ میلی‌متر در سال ۱۴۰۲ کاهش یافته است که معادل کاهشی ۲۵ درصدی است.
علاوه بر کاهش بارندگی، تغییرات در الگوی بارش نیز تأثیرات جدی بر تغذیه آبخوان‌ها گذاشته است. برخلاف گذشته که بارندگی‌ها به‌طور یکنواخت در فصل‌های پاییز و زمستان رخ می‌داد، بارش‌های اخیر بیشتر به صورت کوتاه‌مدت و سیلابی اتفاق افتاده است. این امر موجب افزایش رواناب‌ها و کاهش نفوذ آب به سفره‌های زیرزمینی شده است.
بررسی میانگین دما در استان نیز نشان می‌دهد که دمای سالانه طی دو دهه گذشته حدود ۱.۵ درجه سانتی‌گراد افزایش یافته است. این افزایش دما منجر به تبخیر بیشتر منابع آبی سطحی و زیرزمینی شده است. کاهش بارندگی و افزایش تبخیر، تغذیه طبیعی آبخوان‌های استان را به شدت کاهش داده است.
آمار مقایسه‌ای تغییرات اقلیمی استان زنجان:
| شاخص اقلیمی | میانگین سال ۱۳۸۰ | میانگین سال ۱۴۰۲ | تغییرات |
|---|---|---|---|
| میانگین بارندگی | ۳۷۰ میلی‌متر | ۲۸۰ میلی‌متر | کاهش ۲۵%- |
| میانگین دمای سالانه | ۱۲.۸ درجه | ۱۴.۳ درجه | افزایش ۱.۵ درجه |
| رواناب سطحی | ۱.۱ میلیارد مترمکعب | ۰.۷ میلیارد مترمکعب | کاهش ۳۶%- |
وضعیت فرونشست زمین در شهرستان‌های استان
فرونشست زمین در استان زنجان به‌طور مستقیم ناشی از افت منابع آب زیرزمینی است که به دلیل کاهش تغذیه طبیعی آبخوان‌ها و برداشت بی‌رویه اتفاق می‌افتد. بررسی داده‌های سازمان زمین‌شناسی نشان می‌دهد که نرخ فرونشست زمین در استان از حدود ۵ میلی‌متر در سال در دهه ۱۳۸۰ به ۲۰ تا ۳۰ میلی‌متر در سال در دهه ۱۴۰۰ افزایش یافته است.
آمار تفکیکی شهرستان‌های استان:
شهرستان نرخ فرونشست در دهه ۱۳۸۰ نرخ فرونشست در دهه ۱۳۹۰ نرخ فرونشست فعلی (۱۴۰۰-۱۴۰۲) میزان افت سطح آب زیرزمینی (متر)
| شهرستان | نرخ فرونشست در دهه ۱۳۸۰ | نرخ فرونشست در دهه ۱۳۹۰ | نرخ فرونشست فعلی (۱۴۰۰-۱۴۰۲) | میزان افت سطح آب زیرزمینی (متر) |
|---|---|---|---|---|
| زنجان | ۸ میلی‌متر | ۲۰ میلی‌متر | ۲۵-۳۰ میلی‌متر | ۲۵-۳۰ متر |
| ابهر | ۷ میلی‌متر | ۱۸ میلی‌متر | ۲۵ میلی‌متر | ۲۰-۲۵ متر |
| خرمدره | ۶ میلی‌متر | ۱۵ میلی‌متر | ۱۸-۲۰ میلی‌متر | ۱۸-۲۰ متر |
| خدابنده | ۵ میلی‌متر | ۱۲ میلی‌متر | ۱۵ میلی‌متر | ۱۵-۱۸ متر |
| طارم | کمتر از ۳ میلی‌متر | ۵ میلی‌متر | ۵ میلی‌متر | ۸-۱۰ متر |
| ماهنشان | ۴ میلی‌متر | ۱۰ میلی‌متر | ۱۵-۲۰ میلی‌متر | ۱۸-۲۰ متر |
شهرستان زنجان به همراه ابهر بیشترین نرخ فرونشست را دارند و افت سطح آب زیرزمینی در این مناطق به بیش از ۲۵ متر طی دو دهه اخیر رسیده است. در خرمدره و ماهنشان نیز، افت منابع آب زیرزمینی و فرونشست زمین به شدت در حال گسترش است. طارم به دلیل بهره‌مندی از منابع آب سطحی، نرخ فرونشست کمتری دارد، اما افت آبخوان‌های زیرزمینی همچنان قابل‌توجه است.
دلایل اصلی بروز بحران
کاهش بارندگی و تغییرات اقلیمی تنها بخشی از دلایل بروز این بحران هستند. برداشت بی‌رویه از منابع آبی، مدیریت ناکارآمد، و رشد فعالیت‌های کشاورزی و صنعتی از مهم‌ترین عوامل انسانی در تشدید بحران هستند.
بخش کشاورزی، به‌عنوان بزرگ‌ترین مصرف‌کننده منابع آبی، حدود ۹۰ درصد از آب استان را مصرف می‌کند. این میزان مصرف به دلیل استفاده از روش‌های سنتی آبیاری و کشت محصولات پرآب‌بر است که بهره‌وری کمی دارند. تعداد چاه‌های کشاورزی از ۴,۰۰۰ حلقه در سال ۱۳۸۰ به ۶,۸۰۰ حلقه در سال ۱۴۰۲ افزایش یافته که از این تعداد، بیش از ۴,۰۰۰ حلقه غیرمجاز هستند.
صنعت نیز دومین عامل مصرف‌کننده منابع آبی است. رشد سریع شهرک‌های صنعتی، به‌ویژه شهرک روی زنجان، مصرف آب صنعتی را از ۳۰ میلیون مترمکعب در سال ۱۳۸۰ به ۷۰ میلیون مترمکعب در سال ۱۴۰۲ رسانده است. این صنایع علاوه بر مصرف بالا، آلایندگی منابع آبی را نیز به همراه داشته‌اند.
آمار مقایسه‌ای مصرف آب در استان زنجان:
| بخش | سهم از منابع آبی (۱۳۸۰) | سهم از منابع آبی (۱۴۰۲) | تغییرات |
|---|---|---|---|
| کشاورزی | ۸۵% | ۹۰% | افزایش ۵% |
| صنعت | ۵% | ۸% | افزایش ۶۰% |
| شرب و خدمات | ۱۰% | ۱۲% | افزایش ۲۰% |
پیامدهای فرونشست زمین
فرونشست زمین در استان زنجان پیامدهای متعددی برای زیرساخت‌های شهری، کشاورزی و محیط زیست داشته است. ترک‌خوردگی زمین‌های کشاورزی، کاهش بهره‌وری خاک، آسیب به جاده‌ها، ساختمان‌ها و خطوط انتقال نیرو از جمله مهم‌ترین پیامدهای این بحران است. علاوه بر این، فروچاله‌هایی در برخی مناطق استان گزارش شده‌اند که تهدیدی جدی برای مناطق مسکونی و زمین‌های زراعی هستند.
برای مقابله با این بحران، مدیریت پایدار منابع آبی ضروری است. نصب کنتورهای هوشمند بر چاه‌ها، اجرای سیستم‌های آبیاری نوین و تغییر الگوی کشت به سمت محصولات کم‌آب‌بر از مهم‌ترین راهکارهاست. علاوه بر این، باید طرح‌های تغذیه مصنوعی آبخوان‌ها با استفاده از رواناب‌های سطحی و سیلابی اجرا شود.
افزایش آگاهی عمومی درباره اهمیت صرفه‌جویی و حفاظت از منابع آبی، به همراه پایش مستمر وضعیت آبخوان‌ها و انجام تحقیقات علمی برای ارزیابی اثرات فرونشست، باید در اولویت سیاست‌گذاری‌ها قرار گیرد.
بحران فرونشست و افت آب‌های زیرزمینی در استان زنجان نه‌تنها تهدیدی جدی برای حال حاضر است، بلکه آینده منابع آبی و زیست‌محیطی این منطقه را به خطر انداخته است. تنها با اقدام سریع و مؤثر می‌توان از شدت این بحران کاست و منابع آبی را برای نسل‌های آینده حفظ کرد.»
انتهای پیام
