بیم و امید روابط تهران و کابل | عبدالحمید نورزایی

عبدالحمید نورزایی، پژوهشگر افغان، در یادداشتی که در اختیار انصاف نیوز قرار داده است، نوشت:

جبر جغرافیا و پیوندهای مستحکم فرهنگی و تاریخی قرن‌هاست که دو ملت ایران و افغانستان را به یکدیگر متصل کرده است. این اشتراکات بی‌نظیر فرهنگی و تاریخی همیشه باعث جلب توجه و نگرانی دشمنان دو کشور بوده است، تا جایی که همین ترس‌ها و حسادت‌ها موجب شده دشمنان تلاش کنند روابط ایران و افغانستان را تحت تأثیر خود قرار دهند (از دخالت‌های آشکار بریتانیای استعماری گرفته تا دخالت‌های اتحاد جماهیر شوروی و حضور آمریکا و متحدانش) هر یک از این قدرت‌ها تأثیرات خاصی بر روابط تهران و کابل گذاشته‌اند درنتیجه، ما همواره شاهد تنش‌ها و بحران‌های پیچیده در روابط دو کشور بوده‌ایم.

اما پس از شکست آمریکا در افغانستان و برچیده شدن نظام وابسته به آنها، روابط ایران و افغانستان تا حد زیادی تحت تأثیر کشورها یا قدرت‌های خارجی قرار نگرفته است خوشبختانه، سه سال است که روابط تهران-کابل از سطوح امنیتی و تهدید فعال خارج شده و به سطوح اقتصادی وارد شده است.

یکی از مهم‌ترین دلایل این تحولات، استقلال سیاسی نظام کنونی افغانستان است اکنون تهران با انبوه پایگاه‌های نظامی آمریکا و متحدانش روبه‌رو نیست و مرزهای شرقی ایران دیگر جولانگاه باندهای مافیای مواد مخدر نیست با این حال، این روابط همچنان از تهدیدات و چالش‌ها مصون نمانده است.

روابط ایران و افغانستان تحت حاکمیت طالبان همزمان با بیم‌ها و امیدهایی روبه‌رو است. از یک سو، چالش‌هایی مانند نزدیکی ایران به پاکستان، مهاجرهراسی و مسائل محیط زیستی می‌تواند تهدیداتی برای این روابط به‌وجود آورد اما از سوی دیگر، فرصت‌های بی‌نظیری برای گسترش همکاری‌های امنیتی، اقتصادی و فرهنگی بین دو کشور وجود دارد که پیش از این وجود نداشته است دو کشور می‌توانند با تدبر و تعامل سازنده، بر پایه منافع مشترک، به توسعه‌ای همه‌جانبه و گسترده از روابط و منافع دست یابند در ذیل به بررسی کوتاهی از این روابط می‌پردازیم.

چالش‌های داخلی و تهدیدات مشترک

روابط دو کشور دوست وهمسایه وهم زبان با وجود پتانسیل‌های فراوان در زمینه‌های مختلف، متأسفانه با تهدیدات و چالش‌های داخلی درهر دو کشور روبه‌رو است بسیاری از این تهدیدات که علیه منافع ملی دو کشور بوده‌اند در داخل افغانستان خنثی و مدیریت شده‌اند به عنوان مثال، در بخش رسانه‌ای، دولت افغانستان از فعالیت‌های مخرب علیه ایران جلوگیری کرده است و حتی مانع تظاهرات علیه ایران شده است و افراد معروفی که مواضع تند علیه ایران داشتند، تحت مدیریت قرار گرفته‌اند.

همچنین، در بخش امنیتی، اطلاعات مهم و حساسی که می‌توانست تهدیدی برای امنیت ایران باشد، توسط دولت افغانستان به ایران منتقل شده است تا برای اتخاذ تصمیمات مقتضی استفاده شود.

علاوه بر این، افغانستان به گروه‌های مسلح ستیزه‌جو و مافیای مواد مخدر اجازه فعالیت نداده است که در تازه‌ترین مورد، رهبر امارت اسلامی دستور داده تا مبارزه جدی با قاچاق انسان و تأمین امنیت مرزها آغاز شود و کمیسیون ویژه‌ای برای اجرای این فرمان تشکیل شده است و در سوی دیگر افغانستان همچنان نگران فعالیت مخرب برخی از افراد و رسانه‌ها و بنگاه‌ها است و در ملاقات‌های خصوصی این به مقامات ایرانی اعلام شده است اما تاکنون پاسخ روشنی و برخورد متناسبی از ایران شاهد نبوده‌ایم.

فرصت‌ها و چالش‌های اقتصادی

در بخش اقتصادی نیز، همکاری‌های ایران و افغانستان دربالاترین سطوح در افغانستان پیگیری می‌شود وحتی دفتر رهبر امارت اسلامی در این زمینه ورود جدی داشته و دستور ایجاد تسهیلات اقتصادی برای تسهیل همکاری‌ها را صادر کرده است با این حال، متأسفانه در ایران روند توسعه روابط با کابل با کندی معناداری پیش می‌رود و شاهد چالش‌ها و تهدیداتی درتهران علیه توسعه روابط دو کشور هستیم.

به عنوان نمونه مسئله کنسرسیوم ریلی ایران و اختلافات داخلی ایران از یک سو و حضور ضعیف صنایع سنگین ایران در افغانستان بسیار ناامید کننده است همچنین چندصدایی در خصوص سیاست خارجی ایران در افغانستان در این اواخر حتی سفر اقتصادی- سیاسی وزیر خارجه ایران به افغانستان و مخالفت‌های پیرامون آن را نیز تحت شعاع قرار داد.

متاسفانه تهران نقشه راه اقتصادی در افغانستان ندارد و فاقد هر گونه برنامه‌ریزی منسجم است و در طرف دیگر نیز در افغانستان فعالیت‌های نفرت پراکن و نژاد پرستانه رسانه‌هایی مانند روزنامه جمهوری اسلامی و… بخش خصوصی افغانستان را برای همکاری با ایران تحت تاثیر قرار داده است.

فعالیتهای سیستماتیک و بسیار گسترده افغان هراسانه که از سه سال پیش تاکنون همچنان علیه حکومت و ملت افغانستان تبلیغات منفی می‌کنند موجب تضعیف روابط دو کشور شده است که متأسفانه شاهد برخوردی از سوی دولت ایران با این رسانه‌ها نیستیم. (در برخی موارد حتی شائبه حمایت نهادهای دولتی ایران از این رسانه‌ها مطرح شده است)

نقش دیپلماسی عمومی و مسائل فرهنگی

همزمان با چالش‌های سیاسی و اقتصادی، رسانه‌ها و مسائل فرهنگی نیز نقش مهمی در شکل‌دهی به روابط دو کشور ایفا می‌کنند متأسفانه، گاهی رسانه‌های خاص و جریان‌های فرهنگی می‌توانند روابط دو کشور را تحت تأثیر و حتی مدیریت قرار دهند.

برخی رسانه‌ها ممکن است به‌صورت مغرضانه یا با اهداف خاص به نشر اطلاعات نادرست و تفرقه‌افکنانه پرداخته و این امر می‌تواند منجر به تشدید تنش‌ها بین دو ملت شود. در این راستا، همکاری‌های فرهنگی و رسانه‌ای مشترک و تفاهمات در جهت تقویت احترام متقابل ضروری است.

یک دیپلماسی عمومی مشترک از طریق برقراری ارتباط با مردم، سازمان‌ها، رسانه‌ها و سایر نهادهای اجتماعی در دو کشور می‌تواند تصویر مثبت و قابل اعتمادی ایجاد کند. دیپلماسی عمومی به‌عنوان ابزاری برای تقویت روابط میان ملت‌ها و ارتقاء اهداف ملی در عرصه جهانی عمل می‌کند.

ایران در افغانستان نهادهای مختلفی دراین زمینه دارد از شبکه‌های تلویزیونی تا دانشگاهها و … اما به طرف افغان تاکنون اجازه استفاده از این ظرفیت داده نشده است و بالعکس جریان افغان هراسی بسیار قدرتمند و فعال بوده است.

چالش‌های امنیتی و تروریسم

یکی از موضوعات مهم در روابط ایران و افغانستان، مقابله با تهدیدات امنیتی مشترک است. در سال‌های اخیر گروه‌های تروریستی مختلفی مانند داعش خراسان در منطقه فعال بوده‌اند که امنیت هر دو کشور را تهدید می‌کنند همکاری‌های امنیتی در مبارزه با تروریسم، قاچاق مواد مخدر و مقابله با فعالیت‌های مافیایی می‌تواند ازطریق تبادل اطلاعات و همکاری‌های فنی و عملیاتی تقویت شود.

با توجه به موقعیت جغرافیایی حساس افغانستان، این همکاری‌ها برای ایران از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. ایران نگرانی مشروعی درخصوص دومینوی حملات داعش وبلوچ‌ها دارد و افغانستان نیز نگران فعالیت‌های امنیتی سفارت پاکستان در تهران و تعاملات بخش استخبارت آن سفارت است.

مسائل محیط زیستی و منابع آبی

یکی از چالش‌های عمده در روابط ایران و افغانستان، مسئله منابع آبی است رودخانه‌ها و منابع آب که از افغانستان به سمت ایران جریان دارند، مانند رودخانه هیرمند، برای ایران اهمیت زیادی دارند، ایران از کاهش آب‌های این رودخانه‌ها در سال‌های اخیر آسیب دیده است و با وجود خشکسالی مفرط در سمت افغانستان و حتی بازدید هیئت ایرانی از سرچشمه های هیرمند اما باز هم رسانه ها و اشخاص مختلف ایرانی به صورت سیستماتیک دولت افغانستان را مقصر خشکسالی دانسته و افغانها را متهم به بستن آب بر روی ایران کردند. و از هیچ تلاشی حتی پخش تصاویر ماهواره‌ای جعلی نیز فروگذار نکردند.

این درحالی است که در واقعیت چنین نبوده و افغانستان سومین کشور متضرر از خشکسالی است عدم مدیریت مسئله آب از سوی عقلای دو کشور می‌تواند به سرعت به یک بحران سیاسی – امنیتی تبدیل شود همکاری در مدیریت منابع آبی و پیگیری راه‌حل‌های مشترک و خنثی کردن تلاش‌های معاندین و رسانه‌های دشمن در این زمینه از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است.

راهکارهای تقویت روابط تهران و کابل

برای تقویت روابط ایران و افغانستان، لازم است که اقداماتی عملی در زمینه‌های ذیل انجام شود:

تقویت دیپلماسی: ارتقاء سریع سطح روابط دیپلماتیک دو کشور و افزایش مراودات دیپلماتیک

افزایش همکاری‌های اقتصادی: توسعه پروژه‌های مشترک درحوزه‌های زیرساختی، انرژی و کشاورزی

درک متقابل و متناسب از تهدیدات: مدیریت وخنثی سازی تهدیدات سیاسی وامنیتی “داخلی” که علیه منافع ملی دو کشور فعالیت می‌کنند.

مدیریت مهاجران: مدیریت مشترک ملیونها مهاجر در ایران و فراهم کردن زمینه بازگشت عزتمندانه آنها و جلوگیری از قاچاق انسان.

همکاری در زمینه امنیتی: تبادل اطلاعات و تقویت همکاری‌های امنیتی برای مبارزه با تروریسم و قاچاق مواد مخدر.
مقابله ایران باجریانهای مشهود نفرت پراکن وتفرقه افکن داخلی اهم از رسانه‌ها و مراکز و بنگاههای خبری و فرهنگی

جمع‌بندی

افغانستان مشتاق است روابط خود را با کشورهای همسایه، به ویژه ایران، بر اساس احترام متقابل و منافع مشترک توسعه دهد.

این نکته مسلم است که پیش‌نیاز توسعه هرنوع روابطی، ایجاد حس امنیت و تعلق مشترک به منافع مشترک است هر کشوری باید یک سیاست خارجی واحد، شفاف و یکصدا داشته باشد تا بتواند اعتماد سایر دولت‌ها را جلب کند و روابط بین‌المللی خود را به‌طور مؤثر مدیریت نماید در نهایت دوکشور با درک صحیح از فرصت‌ها وتهدیدات موجود می‌توانند روابط خود را به‌طور مؤثری مدیریت کرده و به‌سوی پیشرفت و توسعه پایدار حرکت کنند.

انتهای پیام