مستندات چهره بازسازی شده خواجه نصیرالدین طوسی

علی خسروی، پژوهشگر مذهبی، تصویری که از خواجه نصیرالدین طوسی با کمک هوش مصنوعی و به استناد اسناد تاریخ بازسازی کرده است را همراه مستندات آن برای انصاف نیوز ارسال کرده است و در یادداشتی نوشت:

این برای اولین بار است که چهره بازسازی و تحقیق شده از استاد معظم مهندس خواجه نصیرالدین طوسی (رفع الله درجاته) به کمک هوش مصنوعی منتشر می‌شود.

در نقد به تصویری که کمی پیش تر رسانه ی حرفه ای و خوشنام فطرس مدیا از بازسازی چهره های چند دانشمند شیعی منتشر کرد، برآن شدیم، تا چهره حقیقی یکی از این دانشمندان را، پیگیری پژوهشی کنیم.

گرچه فطرس مدیا مدعی شده بود به تمامی مستندات، مکتوبات، تصاویر حقیقی و خیالی رجوع کرده، و از مخاطبین استدعا داشته به او اعتماد کنند اما در نهایت خروجی کار، این امر را بازتاب نمی داد. متأسفانه از این رسانه چنین انتظاری نمی رفت.

کمی بعد‌تر، به دلیل سوالات و کنجکاوی مخاطبین از منابع مورد استناد، فطرس مدیا، در توییتر توضیحاتی ارائه داد. اما در این توضیحات تصویر خواجه نصیر تنها از یک نقاشی خیالی و انتزاعی بازسازی شده بود بدون ارائه‌ی هیچ سندی!

در حالی که خواجه نصیرالدین طوسی از معدود دانشمندان و فقهای شیعی قرن هفتمی است که به دلیل دارا بودن مقامات کلیدی بلند بالای سیاسی در دربار ایلخانی و رفیع بودن جایگاه علمی، تصویر او نه با خیال و تصور بلکه، چندین بار در نزدیکی زمان خودش، در کتب، نگارگری و صورتگری انجام شده و بعد ها از این کتب استنساخ صورت گرفته است.[1]

نکاتی راجع به این بازسازی:

بنده با استفاده از نوشتن بیش از 50 خط کد و پرامپت، با چندین موتور AI و کمک از فتوشاپ و چند اسکتچ، این تصویر را بازسازی کردم. و از بین دها تصویر پیشنهادی AI، تصویر مطلوب و نزدیک به واقعیت را ساختم.

از منابعی که چهره‌ی خواجه نصیرالدین طوسی را گزارش می‌کند، می توان به موارد زیر اشاره کرد:

خواجه نصیر، روی بوم زراندود کشیده شده در قرن پازدهم که در موزه ملک تهران، به شماره (5)2238 نگهداری می شود. به این منبع حضورا رجوع کردم.

در سال 1372 نیز تمبر شرکت پست نیز به این تصویر مزین شده بود.

گویا یکی از سایت های غیر ایرانی، که به نظر می رسد همین تصویر را با تغییراتی در کنتراست، بازسازی به سبک راپیدوگرافی کرده که چندان کیفیت مطلوبی ندارد.

گرچه منبع اصلی این بازسازی را یافت نکردیم اما معتبرترین رفرنس انتساب این تصویر به خواجه نصیر، گزارش گروه تاریخ ریاضیات دانشگاه سنت اندروز انگلستان است.[6-7]

اما با توجه به شکل لباس و یقه و ریش و عمامه و سایر جزئيات احتمال می رود از همین تصوير نسخه [موزه ملک] بازسازی صورت گرفته، که نزدیک ترین به واقعیت است.

تصویر “7” نیز رونوشتی از جامع التواریخ رشیدالدین(648-718ق) است که در کاخ گلستان تهران، نسخه شماره 2254، ص 354 ، نگهداری می شود.

فرانسیس ریچارد نگارگری های این رونوشت از جامع التواریخ را اینگونه توصیف می کند:

از نسخ بسیار نفیس دوران ماست، که مصور سازی آن با دقتی بی نهایت انجام گرفته و هیچ جزئياتی به تصادف از قلم نیافتاده[1].

جالب است در اینجا خواجه نصیر چهره و لباسی دقیقاً مشابه با نسخه موزه ملک دارد، با همان فرم ریش نوک تیز، همان عمامه، و همان قبا منتهی با چشمانی متفاوت از فرم چشم مغولان(که اصالت چهره‌ی حقیقی او را تقویت می کند).

تصویر دیگری از خواجه نصیر، در کتابخانه ملی فرانسه، پاریس، مخرن الحاقی فارسی(suppl. Persan) نسخه شماره 1113 نگهداری می شود. خواجه نصیر یکی از حاضرانی در جلسه هلاکوخان است که دستاری بر سر گذاشته است.

تصویر بعدی از او، در دانشگاه استانبول است، (نسخه شماره F1418، برگ یکم، صفحه پشت) که در اینجا خواجه نصیر پشت میزی نشسته اما همه افراد داخل نقاشی تقریبا یک چهره دارند! و این سبب می شود چندان قابل استناد جهت تصویر سازی نباشد.

ابن شاکر در “فوات الوفیات” اورا چنین وصف می کند:

“خواجه نصیر بسیار نیکو صورت و خوش رو و کریم و سخی و بردبار و خوش معاشرت و زیرک و با فراست بود و یکی از دهاة روزگار به شمار می رفت”[3]

در مجموع می توان چهره ی او را این چنین توصیف کرد:

مردی خوش چهره ایرانی-شرقی؛ ریز نقش، پوست سفید، با مو و ریش های کاملا صاف، چهره‌ی استخوانی و کشیده؛ با ریش مشکی نوک تیز و مرتب، که تعداد کمی از تار مو های ریش های زیر لب سفید شده؛ گونه های نسبتا برآمده، ابروهایی نازک؛ چهره ای جدی؛ با لب هایی کوچک؛ با چشم هایی بادامی و کمی خمار، با عمامه ای سفید بر سر؛ تحت الحنک افتاده و انتهای عمامه تا روی شانه ها امتداد دارد؛ با قبا و عمامه‌ای به سبک شیعی-ایرانی.

گرچه گمان می رود کمی از جزئیات متاثر از سبک نگارگری مکاتب ابتدایی نگارگری ایرانی و مکتب ایلخانی باشد (که به کلی تمامی چشم ها را کشیده و بادامی ترسیم میکردند) که ممکن است چشم های او کمی درشت تر از نقاشی اش باشد، و ما این امر را در بازسازی لحاظ کردیم و چشم های درشت تری اعمال کردیم.

البته این امکان هم محتمل است که در واقعیت نیز چشم های او همانند برخی اهالی طوس و خراسان شرقی، بادامی بوده باشد.

لازم به ذکر است که هوش مصنوعی اینگونه نیست که به آن سفارش چهره‌ی فردی در قرن هفت را بدهیم، و دقیقا به ما با تحقیق و با نهایت detail و جزئيات، عکسی به روز تحویل دهد، خروجی هوش مصنوعی در بازسازی پرتره های کهن، کاملا به ورودی های آن و تحقیقات میدانی متکی است.

فیض این نگاه، تقدیم به مهندسین عزیز و دوستداران تمدن ایرانی-اسلامی و برای فیض خود خواجه نصیرالدین طوسی این اسطوره علمی ایران زمین، صلواتی عنایت بفرمایید.

(1

Richard, Francis, “Les Portraits» de Nasir al-Din Tusi, Nasir al-Din Tusi, Philosophe et savant du XIII

Siècle, Études réunies et présentées par N. Pourjavady et Ž. Vesel, Téhéran, 2000, pp. 199-205

(2

A. S., Malekian-Chirvani, Khaje Nasir and the Iranian Past”, Nasr al-Din Tusi, Philosophe et savant du XIII Siècle, Études réunies et présentées par N. Pourjavady et Ž. Vesel, Téhéran, 2000, pp. 69-94

3) فوات الوفيات، ج3، ص247

4) احوال و آثار خواجه نصیرالدین طوسی، تالیف استاد محمدتقی مدرس رضوی، انتشارات اساطیر، چاپ سوم، 1386

5) استاد بشر؛ پژوهش هایی در زندگی، روزگار، فلسفه و علم خواجه نصیرالدین طوسی؛ به گزینش و ویرایش حسین معصومی همدانی، محمدجواد انواری، نشر میراث مکتوب، چاپ اول، 1391

6) لینک

7) لینک

8) لینک

انتهای پیام