همنشینی میراث داران تزارها و فراعنه

سفر رئیس جمهور سرزمین تزارها به سرزمین فراعنه که وجه مشترک شان افول قدرت گذشته و تلاش برای بازیابی یک اقتدار تازه است، روس ها را برای احیای قدرت در منطقه مهم و حساس خاورمیانه بزرگ امیدوارتر و البته فعال تر کرده است. جولیو آندروتی، نخست وزیر دهه 40 میلادی ایتالیا که از او به عنوان یکی از فاسدترین و دیکتاتورترین سیاستمداران ایتالیایی هماره یاد می شود یک جمله معروف دارد: “قدرت یک بیماری است. کسی که به آن مبتلا شود دیگر معالجه نخواهد شد.”

اگرچه شاهد مثال این جمله در جامعه جهانی کم نیست و بازیگران کوچک و بزرگی در عرصه نظام بین الملل هستند که در حد بضاعت شان با تمام توان “قدرت” را در آغوش گرفته اند اما همچنان این واژه بار “منفی” خود را در افکار عمومی حفظ کرده است.

روس ها که پس از عصر گورباچف رویای بازگشت به “قدرت” را در ساحت ساختار جامعه جهانی همواره در سر می پروراندند، آرام آرام با گسترش دموکراسی خواهی در کشورهای مختلف بویژه بلوک سابق شرق، این رویا برای آنان به کابوس تبدیل شد اما با ورود مجدد “پوتین” به قدرت در روسیه “قدرت طلبی” روس ها به “اقتدارخواهی” تنزل یافت ولی در این مسیر “اقتدارخواهی” گام های محکم تر و موثرتری برداشتند و این اقتدارخواهی را با بهره گیری از آموزه “مقاومت” در بین کشورهای اسلامی منطقه در آمیختند و در مبارزه طلبی با آمریکا در هماورد در زمین سوریه موفق عمل کردند  چنانکه ناظران بین المللی می گویند پس از اتفاقاتی که در سوریه افتاد و پیروزی دیپلماتیکی که روس ها در بحث جلوگیری از جنگ در سوریه به دست آوردند این فرصت فراهم شده است که پوتین سفری به قاهره داشته باشد تا شاید بتواند بخش دیگری از سیاست های روسیه برای تاثیرگذاری بر خاورمیانه را پیگیری کند.

هرچند در این زمانه احیای قدرت تزار ها  برای روس ها در خواب و رویا هم سخت دیده می شود اما سیاست ورزی روس ها و احترام گذاشتن به حقوق دیگران در کشوری که زمانی خود را مالک بلامنازع جهان می دانست فضا را برای ورود روسیه به جمع کشورهای همسایه باز کرد و در منطقه ای به وسعت خاورمیانه بزرگ، قدرتمندتر شد. قطعا آنانی که تحولات سیاسی در روسیه را در دهه اخیر دنبال کرده اند، دریافته اند که روسیه در دهه اخیر – برخلاف دوران قدرت مداری اش-  رویکرد دفاعی استقلال ملی به معنای “وستفالیایی” سنتی را پیش گرفته است.

در واقع تعبیر “بازگشت تزار” که این روزها و در آستانه سفر ولادیمیر پوتین به سرزمین فراعنه بیش از پیش شنیده می شود از این منظر تحلیل شده است و گزارش مجله امریکایی فارن پالسی نیز درباره بازگشت قدرتمند روس ها به خاورمیانه چنین دیدگاهی را تقویت می کند: “ولادیمیر پوتین، رئیس جمهوری روسیه توانست قدرت خود را به داخل خاورمیانه منتقل کند و با اختلاط مکر و دین و چالش همتای امریکایی خود را از صحنه به در کند.”

ناظران بین المللی معتقدند که با توجه به شرایطی که در مصر بوجود آمد و چالش هایی که در روابط دولت مصر و ایالات متحده امریکا ایجاد شد آن هم پس از اتفاقاتی که برای سرکوب مخالفان دولت جدید در مصر رخ داد که بر اساس آن دولت امریکا کمک های نظامی خود را به مصر قطع کرد، به نظر می رسد روسیه از همین منفذ نهایت بهره را برده است و قصد دارد جای پای تازه ای در خاورمیانه برای خود باز کند.

البته نگارنده معتقد است همانطور که در گذشته نیز روس ها خیلی جای پای قوی در این منطقه نداشتند هنوز هم  توان احیای قدرت خود را در این منطقه ندارند چرا که روس ها برای کشورهای مسلمان این منطقه جذابیتی جز فروش تسلیحات ندارد در حالی که در پرتو تحرکاتی که در میان جوانان این منطقه پرتلاطم شکل گرفته، در این روزها دموکراسی خواهی همراه با اسلام خواهی حرف اول را می زند و روس ها هنوز به آن میزان از توانایی نرسیده اند که بتوانند در این حوزه اثرگذار باشند، به ویژه آنکه مصر یکی از کشورهایی است که در بحث جریان های اسلامی و مذهبی نقش مهمی دارد و می تواند بر جریان هایی که الگو می گیرند، تاثیرگذار باشد و احتمالا روس ها با درک این واقعیت است که خواهان رهبری مصر در جهان عرب شده اند و سرگئی لاوروف، وزیر امورخارجه روسیه در دیدار پیشین خود با نبیل فهمی، همتای مصری اش گفته است که روسیه علاقه مند است، مصر نقش رهبری را در جهان عرب ایفا کند.

به هرحال روس ها که تا پیش از این نگاهی سخت افزاری به “قدرت” داشتند این روزها سیاستمدارانه تر و نرم تر با ساخت قدرت برخورد می کنند و در تلاش هستند تا به محض اینکه رقیب اصلی و همیشگی اش یعنی ایالات متحده آمریکا درگوشه ای از جهان صحنه را ترک می کند سریعا جایگزین شده و خود را ناجی و پشتوانه کشور مورد غضب آمریکا نشان دهد و  از همین منظر تصمیم امریکا در 9 اکتبر سال جاری را مبنی بر توقف کمک های تسلیحاتی و مالی سالانه به مصر فرصتی به روس ها داد تا فورا دست به کار شوند و  مجددا  مصر را به حلقه متحدان خود بازگردانند.

ناظران سیاسی می گویند که فارغ از نتایج سفر پوتین به مصر و دستاوردهای احتمالی در حوزه نظامی، تحرک دیپلماتیک روس ها در این برهه از زمان آن هم پس از موفقیتی که در جلوگیری از جنگ در سوریه به دست آوردند بسیار مهم است چرا که به زعم آنها تاثیر زیادی بر روی سیاست های ضدآمریکایی در منطقه می گذارد و به برخی کشورهای این منطقه اعتماد به نفس بیشتری برای “نه” گفتن به سیاست های آمریکا می‌دهد.