دختر علم الهدی: حجاب در تربیت اسلامی اختیاری است

انصاف نیوز: در حالی که این روزها اظهارنظرات متفاوتی از سوی کارشناسان مذهبی و روشنفکران دینی درباره‌ی اجباری بودن «حجاب» مطرح می‌شود، جمیله علم الهدی در گفت‌وگو با «فرهنگ رضوی»، مقوله‌ی حجاب در تربیت اسلامی را اختیاری دانست و تأکید کرد: براساس تربیت دینی ارزش‌ها به صورت فطری در افراد وجود دارند و افراد براساس انتخاب و اراده شخصی خود به آن‎ها معتقد و پایبند می مانند که در این امر وظیفه خانواده و جامعه تنها صیانت از آن‎ها است.

این پژوهشگر حوزه تعلیم و تربیت و رییس کمیسیون تعلیم و تربیت شورایعالی انقلاب فرهنگی با اشاره به مفهوم عفاف در تربیت اسلامی، اظهار کرد: مفهوم عفاف نیز مانند سایر ارزش‌های دینی فطری و ذاتی است که بر همین مبنا چالش و تفاوت تربیت اسلامی و تربیت مدرن مطرح می‌شود. در تربیت مدرن ارزش‌ها، مفاهیم اجتماعی هستند که پیش از تولد از سوی خانواده و جامعه شکل ‌گرفته و از طریق نظام تعلیم و تربیت در فرد نهادینه می‌شود. این نگاه تربیتی موجب شده تا عبارت جامعه‌پذیری در تربیت مدرن بسیار دیده شود.

وی با بیان این که «هدف تربیتی در جامعه مدرن جامعه‌پذیر و قانون پذیر کردن افراد است»، گفت: برای نمونه کودکان بر اساس قوانین مدرسه نظم‌پذیرمی‌شوند؛ این نظم‌پذیری موجب قانون‌مندی کودک شده و از بیرون به او تحمیل می‌شود. در مبانی تربیت اسلامی ارزش‌ها بیرونی نیستند و به ‌صورت فطری و پیش از تولد در افراد وجود دارند که وظیفه اجتماع و خانواده صیانت و پرورش این ارزش‌های فطری است که این مهم در تربیت مدرن بالعکس هست به این معنا که ارزش‌های تثبیت‌شده در جامعه در روند جامعه‌پذیری به افراد تحمیل می‌شود.

دانشيار دانشکده علوم تربيتي و روان‌شناسي دانشگاه شهید بهشتی، افزود: یکی از اشتباهات ما در زمینه‌ی صیانت از ارزش‌های دینی، مانند عفاف و حجاب، اینست که تلاش می‌کنیم به‌ صورت تحمیلی و اجباری افراد جامعه را به سمت آن سوق دهیم، اما مبنا در تربیت و جامعه مدرن، نظم است، زیرا در یک اقتصاد انبوه صنعتی باید همه‌چیز را بر اساس نظم تولید و توزیع کرد؛ در حالی که در جامعه سنتی قدیم خبری از نظم نیست و افراد به‌ صورت آزاد ساعات کاری و فعالیت‌های خود را تنظیم می‌کنند.

علم‌الهدی، ارزش نهایی در تمدن جدید را نظم عنوان کرد و گفت: بر این اساس افراد در نظام آموزشی برای پذیرش این نظم آماده می‌شوند که در قالب آن قدرت خلاقیت و ابتکار افراد نیز از بین می‌رود و مهم‌ترین دغدغه‌ی کودکان و نوجوانان در سیستم آموزشی مدرن بدون هیچ آزادی عملی، رعایت نظم و قانون می‌شود.

وی با بیان این که «در نظام تربیتی اسلامی ارزش نهایی به‌جای نظم، مسوولیت‌پذیری افراد است به این معنا که افراد نتیجه و بازخورد اعمال خود را که به‌ صورت ارادی و از روی انتخاب شخصی انجام می‌دهند،می‌پذیرند»، گفت:زمانی که شما به دنبال ترویج فرهنگ عفاف و حجاب باتربیت مدرن هستید در واقع این ارزش درونی را به یک ارزش بیرونی و قانونی تبدیل کرده‌اید که دیگر پذیرش آن امری اختیاری برای فرد نیست.

رئیس پژوهشکده مطالعات بنیادین علم و فناوری دانشگاه شهید بهشتی افزود: ارزش در تربیت مدرن، نظم بوده و هر نظمی به دنبال خود مفهوم کنترل و نظارت پلیسی را به همراه دارد و در ادامه این نظارت گریز از قانون شکل می‌گیرد. به میزانی که شما این نظارت و کنترل بیرونی و اجتماعی را افزایش دهید نابهنجاری‌های اجتماعی نیز رشد پیدا می‌کند.

وی گفت: در مقابل تربیت مدرن، ارزش نهایی در تربیت اسلامی آزادی عمل است؛ به این صورت که فرد با رعایت عفاف و حجاب به دنبال پاداش الهی است و از روی ترس یا اجبار حجاب را رعایت نمی‌کند. به‌عبارت ‌دیگر در تربیت اسلامی ارزش‌های اخلاقی آن‌چنان در فرد تثبیت می‌شوند که دیگر نیازی به‌ اجبار و زور نیست؛ برای نمونه ما خیلی بانوان محجبه را داریم که به خاطر پوشش مورد تمسخر و استهزا برخی شهروندان قرار می‌گیرند، اما همچنان به حجاب و پوشش خود پایبند هستند.

علم‌الهدی با بیان این که «عمل اخلاقی مبتنی بر آزادی و عمل قانونی مبتنی بر اجبار است»، ابراز کرد: زمانی که صحبت از اجبار می‌شود ناخودآگاه حضور پلیس یا مامور تداعی می‌شود که اینجا منظور از پلیس مفهوم عام آن است؛ برای نمونه من که استاد دانشگاه هستم به دلیل این که در کلاس‌ها حضور و غیاب می‌کنم و نمره می‌دهم، یک پلیس و مامور محسوب می‌شوم، زمانی که شما می‌خواهید موضوعی مانند عفاف و حجاب را در تعلیم و تربیت مورد توجه قرار بدهید باید آن را مبتنی بر اراده شخصی فرد برنامه‌ریزی کنید نه بر اساس یک امر بیرونی و تثبیت‌شده در اجتماع.

دانشيار دانشکده علوم تربيتي و روان‌شناسي دانشگاه شهید بهشتی ادامه داد: یکی از راهکارهای برنامه‌ریزی مبتنی بر اراده فرد در حوزه عفاف و حجاب سانسورهای محیطی برای افراد است، زیرا ارزش‌ها مانند بذری هستند که در فطرت افراد وجود دارند، از این رو برای پرورش و شکوفایی آن‌ها باید محیطی امن و دور از هرگونه آلودگی فراهم کرد که در این بخش کار نظام تعلیم و تربیت اسلامی تنها صیانت از این بذر به کمک سانسور محیطی است.

ضرورت سانسورهای محیطی برای تربیت عفیفانه فرزندان

وی تصریح کرد: همان‌طور که والدین و نهادهای اجتماعی مرتبط در خصوص مسائل بهداشتی تلاش می‌کنند محیط ایمن و پاکیزه‌ای را برای فرزندان و افراد جامعه فراهم کنند باید در زمینه ارزش‌های اخلاقی همانند عفاف و حجاب نیز محیط‌های ایمن فراهم شود که در اینجا خانواده و اجتماع نقش تذهیبی دارند؛ ازجمله اقدامات خانواده برای سانسورهای محیطی می‌توان به حذف ماهواره از محیط منزل، کنترل رفت‌وآمدهای خانوادگی اشاره کرد.

علم الهدی گفت: درواقع شما با سانسورهای محیطی از ارتباطات کودک صیانت می‌کنید شما به ‌صورت مستقیم به او نمی‌گویید چادر یا روسری استفاده کن بلکه با کنترل ورودی‌های اجتماعی شما محیط و نه کودک را کنترل می‌کنید. چنانچه ورودی‌های اجتماعی نظارت و کنترل نشوند می‌توانند در حوزه عفاف و حجاب بی‌حیایی و بی بندباری را جایگزین این ارزش‌ها کنند، زیرا زمانی که کودک در محیط سالمی قرار نگیرد امکان دارد مفاهیم غیر ارزشی و غیراخلاقی با تشویق دیگران در او تقویت‌شده و ثبات پیدا کند.

تقوای مکانی راهی برای حفظ ارزش‌های اخلاقی در خانواده

وی با بیان این که «امروز برخی از شوونات و ارزش‌های اخلاقی به لحاظ مکانی از بین رفته است و دیگر هیچ مرزی وجود ندارد»، توضیح داد: یکی از اقداماتی که والدین در تربیت اسلامی می‌توانند برای آن برنامه‌ریزی کنند، بحث تقوای مکانی است به این معنا که به فرزند خود بگویند برخی از رفتارها و پوشش‌ها در شان و جایگاه خانوادگی آن‌ها نیست که انجام دهند همانند طبقات ثروتمند که از فرزندان خود می‌خواهند با فرزندان طبقه پایین‌تر از خود ارتباط برقرار نکنند تا منزلت و آداب اجتماعی طبقه خود را حفظ کنند.

این متخصص حوزه تعلیم و تربیت با بیان این که «متأسفانه برخی از خانواده‌ها محیط خانه را محلی برای استراحت دانسته و هر رفتار و گفتاری را در آن مجاز می‌دانند»، گفت: تمام افراد می‌دانند که در یک محیط آموزشی برخی مسائل گفته نمی‌شود، محیط خانواده نیز به همین شکل است، زیرا آنجا نیز محل آموزش برای فرزندان به شمار می‌رود و والدین نباید بسیاری از رفتارها، پوشش‌ها و اختلافات خود را در حضور کودکان مطرح کنند.

علم‌الهدی افزود: در تربیت اسلامی خانواده می‌تواند موضوعات آموزشی و آزادی فرزندان خود را طبقه‌بندی کند؛ برای نمونه زمانی که فرزند رفتارهای پرخطری داشت باید به ‌صورت جدی با او برخورد شود، اما در مورد برخی از رفتارها که خطوط قرمز خانواده نیستند، می‌توانند آزادی و اختیار بیشتری برای فرزندان در نظر بگیرند. یکی از محیط‌های امن برای تربیت فرزندان خانواده‌های مذهبی و مومن زیارتگاه و حرم‌های متبرکه است که افراد می‌توانند به ‌جای مکان‌های تفریحی ناسالم و غیرقابل‌کنترل از این محل‌ها استفاده کنند. البته لازم نیست که والدین فرزند خود را مجبور به رعایت برخی آداب زیارت مانند خواندن زیارت‌نامه کنند همین‌که کودک در این فضا قرار بگیرد و با محیط مأنوس شود کافی است.

جمیله علم‌الهدی دانش‌آموخته دانشگاه تربیت مدرس، مؤسس و رئیس پژوهشکده مطالعات بنیادین علم و فناوری دانشگاه شهید بهشتی  و نویسنده آثاری از جمله نظریه اسلامی تعلیم و تربیت، مبانی تربیت اسلامی و برنامه‌ریزی درسی «بر اساس فلسفه صدرا»، تعالی انسان از دیدگاه مولانا و یاسپرس، مناظره‌هایی در باب علم دینی، خسرو باقری (به اهتمام) و پرسش از ماهیت مدرنیته در ایران (مجموعه مقالات)، موسی نجفی (به اهتمام) است.

انتهای پیام