مساله‌شناسی «شبکه‌های اجتماعی»

به گزارش انصاف نیوز، محمدصادق افراسیابی، مدرس ارتباطات و افکارعمومی نوشت:

شب‌جمعه گذشته، مناظره‌ای که قرار بود در برنامه دیروز، امروز، فردا از شبکه سه سیما با حضور سه مسوول فضای مجازی کشور با موضوع شبکه‌های اجتماعی اینترنتی به‌صورت زنده پخش شود، با غیبت نماینده دولت، عملا به یک گفت‌وگوی دوطرفه میان دو همکار قدیمی تبدیل شد. مهدی اخوان‌بهابادی، دبیر سابق شورایعالی فضای مجازی کشور و عبدالصمد خرم‌آبادی، دبیر کارگروه تعیین مصادیق محتوای مجرمانه رایانه‌ای دوطرف یک گفت‌وگوی دوستانه بودند تا ضمن هشدار درخصوص عواقب احتمالی عضویت در شبکه‌های اجتماعی اینترنتی، به عموم مردم توصیه کنند که به جای فیس‌بوک از شبکه‌های اجتماعی ایرانی استفاده کنند.

هر چند به اعتقاد نگارنده نیز تقویت شبکه‌های اجتماعی اینترنتی ایرانی امری ضروری است، اما بر اساس نظریه پریس (Preece & Maloney, 20051)1 همواره دونوع رویکرد در ارتباط با شبکه‌های اجتماعی اینترنتی وجود دارد: بر اساس یک رویکرد که از گذشته تاکنون توسط صداوسیما و مسوولان دولت گذشته تبلیغ شده است، جوامع مجازی نهادهایی برای محقق‌ساختن توطئه ‌براندازی نرم و تجاوز به حیطه خصوصی هستند. در حالی‌که در رویکرد دوم، این جوامع، محملی برای آشنایی افراد با یکدیگر، تبادل علم و دانش و کمک به دیگران هستند. پس بجاست که با هدف آشنایی با کارکردهای شبکه‌های اجتماعی در ایران، مواردی بر حسب ضرورت مطرح شود. در ابتدای امسال پژوهشی با عنوان مطالعات شبکه‌های اجتماعی و سبک زندگی جوانان (افراسیابی، 1392)2 در قالب کتاب به چاپ رسید. بر اساس نتایج این پژوهش سرگرمی، مشارکت در بحث‌های گروهی و در نهایت آشنایی با دوستان جدید به ترتیب سه انگیزه اصلی مردان برای عضویت در شبکه‌های اجتماعی بوده و سرگرمی، کاریابی و در نهایت، مشارکت در بحث‌های گروهی سه هدف اصلی زنان برای عضویت در شبکه‌های اجتماعی اینترنتی است. همچنین یادگیری مطالب جدید، فعالیت در گروه‌های متناسب با سلایق فردی و در نهایت سرگرمی، سه کارکرد اصلی شبکه‌های اجتماعی اینترنتی در میان جوانان است.

این موضوع بیانگر جایگاه و نقش مفید شبکه‌های اجتماعی اینترنتی در زندگی جوانان ایرانی به‌گونه‌ای است که با وجود انگیزه اولیه سرگرمی، بسیاری از افراد به ایده‌آل‌های بالاتری نظیر یادگیری دست یافته‌اند. یکی دیگر از موضوعاتی که به توصیه دکتر حسام‌الدین آشنا در پژوهش مذکور مورد بررسی قرار گرفت، عضویت در شبکه‌های اجتماعی غیرایرانی بود. زمانی که از اعضای بزرگ‌ترین شبکه اجتماعی ایرانیان (کلوب) سوال شد در چه شبکه اجتماعی دیگری حضور دارند، 67‌درصد از کسانی که در سایر شبکه‌های اجتماعی اینترنتی حضور داشتند پاسخ دادند که در فیس‌بوک عضویت دارند. پس نباید از موضوع محبوبیت فیس‌بوک در میان جوانان ایرانی چشم‌پوشی کرد.

بر اساس مطالعات دیگران هم، عموم مردم کشور، شبکه‌های اجتماعی اینترنتی را محلی برای برقراری پیوندهای صمیمانه و اطمینان‌بخش اجتماعی می‌دانند. از جمله این مطالعات می‌توان به پژوهش کارکردهای شبکه‌های اجتماعی مجازی برای دانشجویان با مطالعه موردی فیس‌بوک (قوانلو قاجار، 1388)3 اشاره کرد. بنابراین به نظر می‌رسد قبل از انجام هرگونه تصمیم‌گیری درخصوص شبکه‌های اجتماعی اینترنتی و حتی پیچیدن یک نسخه واحد برای چگونگی مواجهه با فیس‌بوک، بهتر است با اتکا به پژوهش‌های انجام‌شده نگرش جوانان ایرانی به شبکه‌های اجتماعی اینترنتی شناسایی شود و در گام بعد ضمن توجه به نگرش‌های این قشر، اطلاعات موردنیاز مردم متناسب با نوع نگرش‌شان بدون جهت‌گیری سیاسی و تنها با هدف فرهنگسازی به آنها عرضه شود و در گام نهایی با اعتماد به جوان ایرانی، تصمیم‌گیری را به خودش واگذار کنیم و مطمئن باشیم که اگر این امر به او واگذار شود، بهترین گزینه را انتخاب خواهد کرد.

در این مسیر دیگر نیازی به پیگیری راهکارهای سلبی نظیر فیلترینگ نیست. چراکه جوان ایرانی هر تصمیمی بگیرد حتی اگر استفاده از فیس‌بوک باشد، برای ارایه تصویری مناسب از ایران و ایرانی به جهان امروز است و قطعا با هوشمندی که در او سراغ داریم می‌تواند حتی از یک ابزار غیرایرانی برای ترویج فرهنگ اسلامی ایرانی استفاده کند.  

1. Preece, Jenny & Maloney-Krichmar, Diane.”Online Communities: Design, Theory, and Practice”, Journal of Computer-Mediated Communication, 10 (4) , article 1, 2005.

2- افراسیابی، محمدصادق (1392)، مطالعات شبکه‌های اجتماعی و سبک زندگی جوانان، تهران، انتشارات سیمای شرق.

3- قوانلو قاجار، مصطفی (1388). کارکردهای شبکه‌های اجتماعی مجازی برای دانشجویان با مطالعه موردی فیس‌بوک، کارشناسی ارشد علوم ارتباطات اجتماعی دانشگاه آزاد اسلامی.