تله‌تئاتر منتظر تزریق خون تازه است
بازگشت باکس ویژه‌ی پخش تئاترهای تلویزیونی به شبکه چهار، آن هم پس از وقفه‌ای شش ساله، خبری خوش برای اهالی هنرهای نمایشی محسوب می‌شود، اما اینکه آیا اختصاص ساعت ویژه به پخش تله‌تئاتر، به منزله‌ی تولید این ساختار در تلویزیون هم خواهد بود، وعده‌ای است هنوز در عمل محقق نشده است.
به گزارش ایسنا، ۱۳ تیر ماه امسال شبکه چهار سیما از ساخت تله‌تئاتر و تله‌فیلم‌های جدید پس از وقفه‌ای طولانی مدت خبر داد و اعلام کرد که از ابتدای پاییز امسال مجموعه‌های نمایشی جدیدی برای پخش از این شبکه در نظر گرفته شده است.
پس از آن بود که باکس تله‌تئاتر با پخش نمایش‌تلویزیونی «خرده جنایت‌های زناشویی» با بازی نیکی کریمی و محمدرضا فروتن به شبکه چهار بازگشت؛ نمایشی که تولید و پخشش در آن دوره، نگاه‌های بسیاری را به ساختار تله‌تئاتر جلب کرد.
در ادامه و در هفته‌های آتی شبکه چهار سیما، نمایش‌هایی چون «گفتگوی شبانه» (علی نصیریان و مهدی فتحی)، «اقدام به قتل» (ابوالحسن داوودی)، «هنر» (داوود رشیدی) و … را روی آنتن برد تا بار دیگر به مخاطب علاقمند به نمایش، آشتی تلویزیون با ساختار تله‌تئاتر را یادآور شود.
با این حال خبری که چندی سالی است فعالان این حوزه منتظر شنیدنش هستند، ساخت نمایشی جدید برای تلویزیون است که با ساختار محبوب تله‌تئاتر روی آنتن برود.
خوش‌بینی به تله‌تئاتر برمی‌گردد؟
ایوب آقاخانی که این روزها کارگردانی یک سریال رادیویی و ایفای نقش در دو سریال دیگر را بر عهده داشته، درباره وضعیت نمایش‌های رادیویی و همچنین احیای تله‌تئاتر در تلویزیون پس از سال‌ها توقف، اظهارنظر کرد.
این کارگردان و بازیگر در گفت‌وگو با ایسنا درباره بازگشت تله‌تئاتر به تلویزیون اظهار کرد: آن زمانی که تله‌تئاتر و تولیدات آن برقرار بود متأسفانه خروجی قابل اعتنایی نداشت. امیدوارم آن منوپولیسمی که در آخرین دوران تولید تله‌تئاتر در شبکه چهار توسط مدیران اجرا می‌شد، در بازگشت دوباره اجرایی نشود و ما با توان حداکثری تئاتری‌ها و نمایشگران برای حضور در تله‌تئاتر مواجه شویم.
وی سپس اظهار کرد: متأسفانه در دوره‌های گذشته سلیقه فردی مدیران محدود به چند نفر و به کیفیت متوسط و زیر متوسط غیرقابل تغییر محدود شده بود.
این کارگردان تئاتر با اعتقاد بر اینکه تلویزیون بهترین تله‌تئاترها را می‌تواند در بهترین شرایط تولید کند، اظهار کرد: تلویزیون با این اقدام می‌تواند تئاتر را در شهرهایی که امکانات ساختاری برای تماشای تئاتر ندارند احیا کند و امیدواریم این رویکرد مجدد خونی در رگ‌های خسته نمایش در تلویزیون جاری کند. با وجود امید و آرزوهایی که همه ما داریم متأسفانه به نتیجه خوشبین نیستم.
ایوب آقاخانی سریال «در جست‌وجوی آرامش» را برای رادیو کارگردانی کرده و در دو سریال «سال‌های دور» و «مهران خواب نیست» به ایفای نقش پرداخته است.
این کارگردان و بازیگر همچنین از حضور در سریال ابراهیم شیبانی که قرار است برای سیمافیلم ساخته شود به عنوان بازیگر خبر داد.
آقاخانی درباره فعالیت این روزهایش در رادیو گفت: هفته گذشته با حضور در سه سریال رادیویی که در یکی کارگردانی و در دو مجموعه دیگر به عنوان بازیگر حضور داشتم کارم به اتمام رسیده است و در حال حاضر فعالیتی در رادیو ندارم.
او درباره وضعیت نمایش‌های رادیویی اظهار کرد: در مجموع اتفاق خاصی در کار نمایش رادیویی رخ نداده است و از ابتدای سال تقریبا نواخت معلوم‌تری به لحاظ آمار تولید نمایشی اتفاق افتاده است. رویکرد رادیو همان رویکرد و همان فضای اولیه است اما با این تفاوت که رنجی که به دلیل بی‌ثباتی در نمایش‌های رادیویی داشتیم کمی به ثبات رسیده است و از این جهت خوشحالم اما احساس می‌کنم هنوز هم می‌شود فضای نمایش‌های رادیویی را به لحاظ مضمونی متنوع‌تر دید.
این کارگردان در ادامه اظهار کرد: امیدواریم خط کشی‌ها اجازه بدهد این تنوع در فضای نمایش‌های رادیویی دیده شود و رنگ‌ها و فضاهای مختلفی را در مضمون نمایش‌های رادیویی شاهد باشیم چرا که هنوز کمی فضا به یک رنگ ثابت است و رنگ‌های مختلف نیست.
او با اشاره به اینکه مضمون نمایش‌های رادیو در حال حاضر منطبق بر ضرورت‌های روز سیاست‌گذاری صداوسیماست مطرح کرد: بیشتر آثار رادیو در حال حاضر فضایی منطبق با رویدادهای تقویم است و یا به عنوان مثال اگر درباره موضوع خاصی از جمله فضای مجازی و فرهنگ‌سازی تأکید می‌شود کاری ساخته شود، به ناگاه حجم زیادی از تولیدات به این بو و رنگ درمی‌آید. نمی‌گویم خوب نیست چرا که لازم است اما باید تنوع رنگ در مضمون آثار داشته باشیم.
آقاخانی سپس نمایش‌های رادیویی اواخر دهه ۷۰ و اوایل دهه ۸۰ را از دوران ژانر متفاوت و متنوع آثار نمایشی دانست و گفت: اوایل دهه ۸۰ هم آثار بسیار متنوعی از هر ژانر نمایشی داشتیم و هم تولیدات بالا بودند. اما متأسفانه امسال تغییرات خاص و چشمگیری که شاهد آن باشیم رخ نداده است.
نگاهی مختصر به تاریخچه نمایش تلویزیونی در ایران و جهان
اما فارغ از نگرانی‌های چندساله اهالی نمایش برای ساختار جدی تله‌تئاتر و اینکه با توجه به مشکلات مالی صداوسیما آیا این تصمیم در نهایت عملیاتی می‌شود، حتی دورخیز برای اجرای آن و بازگشت ساختار تله‌تئاتر به تلویزیون، می‌تواند اتفاقی مثبت تلقی شود؛ ساختار برنامه‌سازی که در دنیا قدمتی نزدیک به یک قرن دارد.
با توجه به اینکه شبکه چهار سیما ساخت تله‌تئاتر و تله‌فیلم‌های جدید را پس از وقفه‌ای نسبتاً طولانی مدت، در دستور کار خود قرار داده است، در ادامه این گزارش ایسنا تلاش شده تا نگاهی به تاریخچه تئاترهای تلویزیونی در ایران و جهان انداخته شود.
شاید بتوان گفت که یکی از مهمترین رویدادهای رسانه‌ای در دنیا، ظهور تلویزیون بوده است؛ رسانه‌ای که هنوز با وجود گسترش روزافزون رسانه‌های نوین، تا اندازه‌ای جایگاه خود را میان جوامع نگاه داشته است. برنامه‌های پرمخاطب تلویزیونی در سراسر دنیا می‌تواند مصداق بارز این ادعا باشد.
از همان ابتدا تلویزیون با هنرهای نمایشی گره خورد و تلویزیون از همان آغاز کار پیش از هر هنر دیگری با تئاتر پیوند برقرار کرد. بر این اساس نخستین نمایشنامه تلویزیونی سال ۱۹۲۸تحت عنوان «بالکس و کالکس» در انگلستان تهیه و پخش شد. اما در سال ۱۹۵۶ رابرت بولت نمایشنامه «مردی برای تمام فصول» را به قصد تولید در تلویزیون به نگارش درآورد؛ به همین خاطر پژوهشگران تلویزیونی در جهان نمایشنامه «مردی برای تمام فصول» را به عنوان نخستین درام تلویزیونی می‌شناسند.
پس از مدتی با توجه به اینکه نمایشنامه‌های تلویزیونی همانند «مردی برای تمام فصول» به شدت مورد استقبال مخاطبان قرار گرفته بود، شبکه بی‌بی‌سی را نیز به این فکر واداشت که هر هفته نمایشی را با عنوان «یکشنبه شب‌ها با تئاتر» تهیه و پخش کند. چندی بعد شبکه تلویزیونی بی‌بی‌سی، شبکه‌ای مستقل با محوریت اصلی تئاتر راه‌اندازی کرد.
اما تاریخچه آغاز پخش نمایشنامه‌های تلویزیونی در کشور ما به بیش از نیم قرن پیش بازمی‌گردد. هفتم تیر ماه ۱۳۳۷ مجلس، مجوز تأسیس یک شبکه تلویزیونی خصوصی را به نام حبیب‌الله ثابت پاسال صادر کرد. این شبکه با نام «تلویزیون ایران» فعالیت‌های خود را آغاز کرد و در سال ۳۸ به ساختمانی که به همین منظور در بخش غربی عباس‌آباد ساخته شده بود، منتقل شد. ساختمانی که هم‌اکنون شبکه دو سیما در آن قرار دارد.
هوشنگ منظوری، محمدعلی جعفری و مصطفی اسکویی اولین تئاترهایی تلویزیونی را ساختند. در ادامه این روند، مهدی فروغ (رییس اداره هنرهای دراماتیک) با تلویزیون ایران قراردادی مبنی بر آماده‌سازی تئاترهای تلویزیونی امضا می‌کند. به همین منظور پنج گروه نمایشی تشکیل شد تا کار تهیه متن و تدارک اجراهای تئاترهای تلویزیونی را آغاز کنند. نخستین تئاتر آنها «مارگریت» نام داشت. این تئاتر به کارگردانی هنری علی نصیریان و کارگردانی فنی عباس جوانمرد چهارشنبه ۸ فروردین‌ماه سال ۳۹ از تلویزیون پخش شد.
استقبال مخاطبان از تئاترهای تلویزیونی باعث شد تا طرح ایجاد یک شبکه تلویزیونی دولتی مورد بررسی قرار بگیرد. به همین جهت سازمان برنامه و بودجه یک گروه متخصص فرانسوی را مأمور بررسی و طراحی یک مرکز تلویزیونی کرد. سرانجام در سال ۴۵ تلویزیون ملی ایران از طریق فرستنده‌ای که بر بام هتل هیپتون نصب شد فعالیت رسمی خود را آغاز کرد. اولین تئاتر تلویزیونی این شبکه هم نمایشنامه «شهر آفتاب مهتاب» نوشته علی حاتمی بود که توسط عباس جوانمرد کارگردانی شد.
در سال ۴۸ دولت وقت، «تلویزیون ایران» را از ثابت پاسال خرید و در واقع هر دو شبکه در اختیار دولت قرار گرفت. از این پس تلویزیون ملی ایران به نام کانال یک و تلویزیون ایران به نام کانال دو به فعالیت خود ادامه داد. در سال ۵۷ پس از انقلاب اسلامی این دو کانال به نام شبکه یک و دو سیما به کار خود ادامه دادند. یکی از بزرگترین گروه‌های برنامه‌ساز در این دو شبکه گروه فیلم و سریال و تئاتر بود که در سال ۷۸ بیشترین سهم را در تولید تئاتر تلویزیونی داشت.
در سال‌های بعد شبکه‌های سه، پنج و سیمافیلم هم گاهی اقدام به تولید و پخش تئاتر کردند، اما در ۱۲ سال گذشته تولید و پخش تئاتر رسماً به شبکه چهار سیما واگذار شد. اما در همه این سال‌ها یکی از مهمترین انتقادها به تئاترهای تلویزیونی شبکه چهار توجه زیاد این شبکه به متن‌های خارجی بود. این متنقدان باور داشتند که بی‌توجهی به ذائقه ایرانی باعث شد تا تئاترهای تولید شده در این شبکه نتوانند ارتباط مناسبی با مخاطبان عام خود برقرار کنند.
از سوی دیگر به باور بسیای از اهالی هنرهای نمایشی، تئاترهای تلویزیونی شبکه چهار سیما نه تنها توانست مخاطب خود را جذب کند، بلکه باعث شده جامعه بیش از پیش با هنرهای نمایشی آشنا شود و پای برخی از کارگردان‌ها و هنرپیشگان معروف سینمایی را هم به قاب تلویزیون باز کرد.
*منبع اطلاعات این گزارش کتاب «فرهنگ تئاترهای تلویزیونی» به قلم عباس جهانگیریان و مقدمه داریوش مؤدبیان است.
انتهای پیام
