حاتمی فیلم هایش را می‌سرود

«فرهاد حبیبی» به مناسبت زادروز «علی حاتمی» در یادداشتی برای انصاف نیوز نوشت: علی حاتمی کارگردان فقید و بزرگ تاریخ سینمای ایران فردی بود که برای نخستین بار توانست در فضای سینمای ایران فیلم‌های هنری با درون‌مایه ارزشی و فرهنگی مختص به خود بسازد و مخاطبین و تماشاگران بسیاری را جذب کند. به همین جهت هیچ‌گاه ناچار نبود بین ارزش‌های هنری و اصول فرهنگی خود و استقبال تماشاگران یکی را انتخاب کند. وی همواره با فضاسازی‌ها و زیبایی‌شناسی‌های خاص خود ذوق هنری مخاطبش را به وجد می‌آورد. بررسی آثارش ازجمله فیلم‌ها و نمایش‌نامه‌ها و زنجیره‌های تلویزیونی نشان از شناخت دقیق و عمیق وی از فرهنگ‌عامه مردم بود. حاتمی از پیشگامان و بنیان‌گذاران سینمای نوین ایران است. موج تازه‌ای که در دهه چهل به همراه چند کارگردان دیگر به راه انداختند و کوشیدند تا روند غالب سینما در آن زمان را تغییر دهند و فضایی جدید از فیلم‌سازی را به مخاطب نشان دهند. دراین‌بین حاتمی سبکی متمایز و متفاوت نسبت به دیگرانی چون کیمیایی و مهرجویی و تقوایی داشت و نقشی مهم در تحول و تکامل سینمای ایران ایفا کرد.

آنچه از حاتمی در تاریخ هنر این سرزمین بجا ماند آثاری بودند جاودانه و غیرقابل فراموش‌شدن برای مردم که بی‌شک نقش بسزایی در تکامل هنر و مخصوصاً سینمای ایران داشتند. حاتمی در خلق آثارش همواره طراحی صحنه و لباس را خود بر عهده داشت. چنان‌که می‌توان گفت وی فیلم‌هایش را می‌سرود یا همانند کمال‌الملک که فیلمش را ساخت صحنه‌های فیلم‌هایش را نقاشی می‌کرد. بدین‌جهت است که او را همانند آندری تارکوفسکی می‌توان شاعر سینما نامید؛ که فیلم‌هایش همچون شعری روح بیننده را به وجد می‌آورد.

یکی از ویژگی‌های مهم سینمای حاتمی استفاده از فرهنگ‌عامه و شفاهی جامعه و جست‌وجو در بخش‌های بعضاً رو به فراموشی آن بود. در این میان شخصیت‌هایی به‌یادماندنی نظیر باباشمل، مفتش شش‌انگشتی، حسن‌کچل، لوطی حیدر، رضا خوش‌نویس، خان مظفر و دیگر شخصیت‌های فیلم‌هایش که هریک بیان‌گر بخش‌های مختلف فرهنگ‌عامه سرزمین ما می‌باشند را خلق کرد و نیز در تجربیات تاریخی‌اش شخصیت‌هایی چون امیرکبیر، کمال‌الملک و ستارخان را بازسازی کرد به‌طوری‌که خیلی از ما این شخصیت‌ها را با فیلم‌های حاتمی می‌شناسیم. حاتمی در خلق شخصیت‌های تاریخی‌اش همواره خود را وفادار به واقعیات تاریخی می‌داند به‌طوری‌که کلیت تصویری که حاتمی می‌سازد همواره نزدیک به واقعیت است و اگر تفاوتی هست صرفاً در جزییات برای بیان دراماتیک تاریخ رخ‌داده است؛ که سینمای تاریخی وی را سینمایی هنری معرفی می‌کند نه سینمای تاریخ‌نویس و مستند؛ که حاتمی خود نیز همواره بر اینکه قصدش ساخت مستند سینمایی نبوده است تأکید دارد.

علاقه حاتمی به ساخت فیلم‌های تاریخی نشانه‌ای دیگر از علاقه‌اش به فرهنگ و سنت‌های عامیانه است. به‌طوری‌که همواره در فیلم‌ها و آثار مکتوبش سعی بر حفظ و ثبت فرهنگ سنتی‌ای دارد که رو به فراموشی است و هنر و سینما برای حاتمی دست‌مایه‌ای می‌شود تا به حفظ این سنت‌ها کمک کند؛ اما نکته‌ای که باید برای حاتمی در نظر گرفت تمایل وی صرفاً برای ثبت این گذشته بود نه احیای آن، چنان‌که به تصویر درآوردن کفتربازی در فیلم طوقی به‌منزله علاقهٔ کارگردان به احیای آن نیست. این دید حاتمی باعث ثبت خیلی وقایع نظیر تهران قدیم بود که بی‌شک زحمات وی در ساخت شهرک سینمایی هیچ‌گاه از ذهن اهالی سینما فراموش نخواهد شد.

بدون شک اگر مجال روزگار اجازه می‌داد کارنامه پربار و درخشان علی حاتمی بسیار پربارتر و تأثیرگذارتر می‌توانست باشد و او می‌توانست حداقل پروژه‌های نیمه‌تمامش نظیر جهان‌پهلوان تختی را به انتها برساند و هم‌چنین با ذهن خلاق و نوآوری که داشت، تجربیات جدیدی را در سینمای ایران به عرصه تولید برساند، اما متأسفانه تقدیر چیز دیگری بود.

انتهای پیام