ایران و عربستان؛ از تخاصم تا تفاهم استراتژیک

حرکات اخیر میان ایران و عربستان به سمت و سوی در حرکت است که موجب شده برخی از تحلیلگران حوزه خاورمیانه به بهبود شرایط میان این دو همسایه امیدوارتر شوند. برخی این را نتیجه حضور ولیعهد جوان عربستان می دانند و برخی دیگر معتقدند شرایط در منطقه به گونه‌ای رقم خورده است که عربستان نیاز به بهبود رابطه با ایران را تا مغر استخوانشان احساس کرده است.

به گزارش فرارو؛ بعد از اینکه در دوران محمود احمدی‌نژاد که هرچه در دولت‌های سازندگی و اصلاحات در خصوص رابطه با عربستان، رشته شده بود، پنبه شد، با به روی کار آمدن حسن روحانی و حضور محمدجواد ظریف تلاش شد بار دیگر رابطه میان تهران و ریاض بهبود پیدا کند. اما کار به این آسانی هم نبود. عمق و طول این اختلاف‌ها تا حدی زیاد بود که امکان رفع آنها در زمان کوتاه امکان پذیر نبود.

اما با این حال مقامات ایرانی چندین بار از تمایل خود به بهبود شرایط خبر دادند. ولی شرایط طبق برنامه و اصول جلو نرفت. یکی از این مسائل توافق هسته ایران با 1+5 بود که زمینه نگرانی‌های بیشتر عربستانی‌ها را فراهم کرد. آنها که امیدوار بودند دولت اوباما، ایران را تحت فشار قرار دهد، ناگهان با یک توافق بین‌المللی مواجه شدند که در کنار آن بویی از بهبود رابطه ایران و آمریکا هم بر مشام می‌رسید.

اما شاید تیر خلاص را حمله گروه‌‎های خودسر به سفارت عربستان و فاجعه منا زدند که بهانه کافی و منطقی برای قطع رابطه ایران و عربستان را فراهم کرد. بعد از آن هم با به روی کار آمدن دونالد ترامپ عرب‌ها تلاش کردند با نزدیک شدن به کاخ سفید شرایط را برای خود به گونه پیش‌ببرند که به نوعی دست بالا را در منطقه داشته باشند. اما این تنها عملی نشد بلکه اشتباهات دیگر عربستانی‌ها در موضوعاتی مانند یمن، قطر و سوریه شرایطشان را نسبت به قبل به مراتب بدتر کرد.

حالا مجموع این مسائل موجب شده است که به عقیده برخی کارشناسان آنها تمایل به بهبود رابطه با ایران پیدا کنند و این را می تواند در اظهارات اخیر امیر مکه یا حیدرعبادی و همچنین واکنش وزیر امور خارجه این کشور در مواجه با محمدجواد ظریف، مشاهده کرد. اما اینکه تا چه حد این مسئله امکان پذیر است و یا چه میزان از اختلاف‌ها قابل حل است، موضوعاتی هستند که درباره آنها اتفاق نظر وجود ندارد.

علاقه به بهبود رابطه از سوی هر دو کشور است

در همین خصوص علی بیگدلی استاد دانشگاه طی گفت‎وگو با فرارو گفت: ما از زمان حکومت پهلوی اختلافات زیادی با عربستان داشتیم اما با توجه به قدرت و نفوذ شاه، آنها جرات اینکه این اختلاف‌ها را تبدیل به خصومت کنند، نداشتند. اما بعد از انقلاب زمانی که بحث رهبری ما بر دنیای تشیع مطرح شد، عربستانی‌ها به این سمت و سو حرکت کردند تا جای پای خود را در میان اهل تسنن محکم کنند. بنابراین مواضعی اتخاذ کردن که موجب شد رابطه‌شان با ایران تیره و تار شود. اما قاعدتا ماجرای حج خونین تاثیر زیادی بر این رابطه گذاشت. تا حدی که رابطه به طور کامل قطع شد. اما با این وجود در دوران مرحوم آیت‌الله هاشمی و آقای خاتمی بار دیگر رابطه میان تهران و ریاض آغاز شد. اما این هم یک رابطه استراتژیک بود. زیرا همچنان اختلاف ها میان دو کشور وجود داشت اما با توجه به شرایط تصمیم گرفتند که تا حدودی آن را بهبود دهند.

وی ادامه داد: اما باز آرام آرام مواضع عربستانی‌ها نسبت به ایران تند و تندتر شد. زیرا مواضع دولت‌نهم و دهم در قبال عربستان متفاوت از دولت های سازندگی و اصلاحات بود و احمدی‌نژاد همواره در سخنانش کشورهای عرب منطقه را در کشتار فلسطینیان مقصر می‌دانست و مردم این کشورها را علیه حکومت‌هایشان می‌شوراند. مجموع این مسائل موجب شد عربستانی ها به دنبال راهکاری برای تحت فشار قرار دادن ایران باشند. بنابراین بعد از به روی کار آمدن ترامپ فرصت مناسبی بود تا با استفاده از پول خود در چارچوب قراردادهای تسلیحاتی، تلاش کردند دولت آمریکا را که بعد از خروج اوباما از کاخ سفید رویکرد تند و خصمانه‌ای با ایران پیدا کرده بود را به سمت خود بیاورند. اما بعد از مدتی متوجه شدند که نه تنها نمی‌توانند به دولت آمریکا اعتماد کنند بلکه رئیس جمهور این کشور هم در شرایطی قرار ندارد که بتواند کمکی برای عرب‌ها باشد.

او افزود: بعد از این ماجرا قطر پیش آمد اما عرب‌ها آنجا هم نتوانستند آنچه می‌خواهند را به دست بیاورند. لذا همه اینها زمینه ساز این شد که هیات‌های مختلفی از عمان یا بحرین زمانی که به عربستان سفر کردند، خبر از تمایل ریاض به بهبود رابطه با تهران خبر دهند که نمونه جدید آن هم ماجرای آقای حیدر عبادی است که بسیار هم انسان عاقلی است. او بعد از این سفر به وضوح گفت که تمایلی ندارند مانند بشار اسد رفتار کنند و خودشان را از دنیای اعراب بیرون بکشند اما با توجه به جمعیت شیعه عراق، ترجیح می‌دهد رابطه با ایران را حفظ کنند.

این تحلیلگر سیاسی تصریح کرد: البته ما هم خیلی بی‌علاقه به بهبود رابطه با عربستانی‌ها نیستیم. حتی اگر دقت کرده باشید آقای روحانی چندین بار در سخنرانی یا نشست های خبری خود هم به این مسئله اشاره کرده اند که بی علاقه به بهبود رابطه نیستند. بنابراین زمانی که همه این اتفاق‌ها در کنار هم قرار دهیم می‎توانیم به صراحت بگویم که اتفاق هایی در حال رخ دادن است که می‌توانند زمینه بهبود رابطه ایران با عربستان را فراهم کنند.

وی در پاسخ به این سوال که اگر تمایل از سوی ایران هم وجود دارد پس دلیل اینکه رئیس جمهوری در برنامه زنده اعلام می‌کند مشکل ما با عربستان، حمایت آنها از گروه‌های تروریستی است؟ گفت: من همان روز هم در یکی از گفت‌وگوهای خود تاکید کرده بودم که این صحبت نباید از سوی آقای روحانی مطرح می‌شد و اصلا انتظار چنین اشتباهی از ایشان نداشتم. واقعیت این است که بیان چنین مسئله‌ای در شرایط فعلی اصلا لزومی نداشت.

بیگدلی در پایان تاکید کرد: سلمان یک بادیه نشین بود که هیچ گونه سواد سیاسی نداشت و ابتکار عمل را در اختیار عادل الجبیر قرار داده بود. همین مسئله موجب شد که سیاست‌های آنها تا حدود زیادی خارج از اصول بین‌المللی باشد و حتی اوباما را نیز به واکنش وا داشت که در یکی از سخنرانی‌های خود خطاب به عربستانی‌های گفت: نباید فقط ایران را متهم کنید، شما خودتان مشکلات داخلی زیادی دارید. در چنین شرایطی حالا فردی ولیعهد شده که نه تنها جوان است بلکه مدرن‌تر هم فکر می‌کند. بنابراین می توان این تحرکات را نتیجه حضور وی نیز بدانیم.

عربستان به این نتیجه رسیده که توانایی درگیری با ایران را نداردهمچنین حسن بهشتی پور دیگر تحلیلگر مسائل بین‌المللی در گفت‌وگو با فرارو با تائید تحرکات مثبت میان ایران و عربستان گفت: بدون شک با توجه به اتفاق‌های اخیر می توان گفت قرار است تغییراتی در رابطه ایران و عربستان ایجاد شود و این ارتباط رو به بهبودی برود و ای بار هم بیشتر تمایل از سوی عربستانی ها است. آنها در یک سال و دوسال گذشته با وجود اینکه ایران تمایل خود را برای بهبود رابطه بارها اعلام کرده بود اما عربستانی‌ها گام رو به جلویی بر نمی‌داشتند و این مسئله هم دو دلیل داشت.

وی ادامه داد: اول این بود که عربستانی‌ها نسبت به برجام بسیار نگران و معتقد بودند که موقعیت منطقه‌ای آنها بر باد رفته است و از سوی دیگر نگران رابطه ایران و آمریکا بودند که در دوران اوباما تا حدودی به هم نزدیک شده بودند. اما الان با توجه به افزایش تنش میان واشنگتن و تهران تا حدود زیادی خیالشان راحت شده است.

او افزود: دلیل دیگر به ماجرای یمن برمی‌گردد. آنها باورشان این بود که در ماجرای یمن می‌توانند موقعیت خیلی خوبی کسب کنند. اما تمام محاسباتشان اشتباه از آب درآمد و حالا در وضعیت مناسبی قرار ندارند و به این نتیجه رسیدند که بهبود رابطه با ایران می‌تواند بهبود شرایطشان در سوریه و یمن کمک بسیاری کند. لذا برخلاف سال‎های گذشته ه فقط ایران به دنبال بهبود رابطه بود حالا این اقدامات از سوی عربستانی‌ها انجام می‌شود. اما با این حال عربستان به این نتیجه رسیده که توانایی درگیری با ایران را ندارد و ترامپ هم نمی‌تواند کمکی به آنها کند و از سوی دیگر ماجرای یمن هم برای آنها بسیار گران تمام شد. زیرا خیال می‌کردند می‌توانند دولت متبوع خود را در آنجا مستقر کنند اما موفق نشدند. بنابراین الان به دنبال بهبود اوضاع با ایران هستند که البته قطعا شرط و شروطی هم دارند.

این تحلیلگر مسائل بین الملل تصریح کرد: ماجرا از این قرار است که عربستانی‌ها هربار تلاش کردند به ایران ضربه بزنند یا ما را به نوعی منزوی کنند، شکست خوردند. به عنوان نمونه مثلثی که چند سال قبل با حضور عربستان، مصر و ترکیه تشکیل شد،نه تنها موفقیت آمیز نبود بلکه موجب شد بعد از آن ترکیه به ایران نزدیک‌تر شود. از سوی دیگر استراتژی و توانایی های آقای ظریف به گونه‌ای است که منطقه را به سمت آرامش سوق می‌دهد و در چنین شرایطی بهترین موقعیت است که این رابطه نیز بهبود پیدا کند.

او در پاسخ به اینکه ولیعهد جدید عربستان چه نقشی در این اتفاق‌ها دارد گفت: به‌طور کلی باید در نظر داشت که نظام عربستان یک نظام شیخوخیت و قبیله‌ای است که معمولا مسائل با ریش سفید و طایفه‌ای حل و فصل می‌شود. البته نمی خواهم بگویم که حضور ولیعهد جوان عربستان تاثیری در این تحولات منطقه‌ای نداشته است، اما نباید اینگونه تصور شود که به صرف اینکه او خواسته است، چنین اتفاق‌هایی در حال وقوع هستند.

وی در خصوص اینکه این بهبود روابط تا چه حد از عمق اختلاف‌ها کم خواهد کرد، گفت: کلا کشورهای همسایه مجبور هستند همدیگر را تحمل کنند. به هرحال آنها که همسایه‌های خود را انتخاب نکردند. به خصوص در مورد عربستان و ایران این مسئله بسیار حائز اهمیت است. زیرا هر دو از قدرت‌های اصلی منطقه هستند و به تنهایی نمی توانند مشکلات منطقه را حل و فصل کنند. ضمن اینکه هرچقدر هم این اختلاف و تخاصم میان ایران و عربستان بیشتر شود، شرایط برای کشورهایی مانند انگلیس و آمریکا بسیار مناسب می‌شود و آنها به راحتی حضور نظامی در منطقه را توجیه می‌کنند بازار فروش اسلحه در منطقه را گسترش می‌دهند.

بهشتی‌پور در پایان تاکید کرد: باید در نظر داشت که قرار نیست این اختلاف‌هایی که میان ایران و عربستان وجود دارد، حل و فصل شود. زیرا بهبود رابطه میان این دو کشور یک استراتژی راهبردی است و نمونه های آن بسیار زیاد است. به عنوان مثال ایران و ترکیه یا ایران و پاکستان هم از همین موارد هستند. ما با ترکیه و پاکستان اختلاف‌های جدی داریم اما رابطه مناسبی میان ما و آنها برقرار است. زیرا باید با توجه به منافع ملی تصمیم بگیریم و رابطه با همسایگان را در شرایط غیرخصومتی نگه داریم.

انتهای پیام