جهانگیری: استخراج معادن راه خروج از اقتصاد نفتی

به گزارش انصاف نیوز به نقل از پایگاه اطلاع رسانی ریاست جمهوری؛ دکتر اسحاق جهانگیری صبح امروز (یکشنبه) با حضور در سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات معدنی کشور، در سی و دومین گردهمایی و نخستین کنگره بین المللی علوم زمین شرکت و سخنرانی کرد که متن کامل سخنان ایشان بدین شرح است:

خدا را سپاس می گویم که توفیق شرکت در این جمع بزرگ را پیدا کردم. حضور دانشمندان و محققین و دست اندرکاران علوم زمین کشورمان و سایر کشورها را به کنگره بین المللی علوم زمین خیر مقدم عرض می نمایم. همچنین مقدم شما اندیشمندان به ایران را که به بیان برخی از زمین شناسان بهشت زمین شناسی جهان است خوش آمد میگویم و امیدوارم در مدت اقامتتان در ایران از آخرین یافته ها و دستاوردهای دانشمندان ایرانی در حوزه های مختلف، زمین شناسی بنیادی، اکتشاف معدن بویژه اکتشاف عناصری که تا کنون دانشمندان ایرانی کمتر مورد توجه قرار گرفته است، مخاطرات طبیعی، فناوری اطلاعات، انرژی، آب، اقلیم، ‌زلزله و اکتشاف در آبهای دریایی بهره مند گردید.

بخش معدن و صنایع معدنی در بسیاری از کشورها مسیر رسیدن به توسعه پایدار است. مهمترین اصل در رسیدن به توسعه پایدار از طریق گسترش بخش معدن و صنایع معدنی توجه همزمان به سه اصل اقتصادی زیست محیطی و اجتماعی می باشد. هرگاه به این سه بخش در یک کشور به طورهمزمان توجه شده است، بخش معدن، توسعه بالاتر و به تبع آن توسعه اقتصادی پایدار را تجربه کرده ‌است. این تجربه می‌تواند به کشورهای در حال توسعه در رسیدن به توسعه پایدار کمک کند. ایران جزء کشورهای با پتانسیل خوب معدنی است که اگربتواند در هر سه جنبه اقتصادی، زیست محیطی و اجتماعی به طور هماهنگ برنامه‌ریزی منسجم داشته باشد می‌تواند از رشد قابل توجهی برخوردار باشد که این موضوع در رسیدن به توسعه پایدار کمک‌های شایان توجه خواهد کرد.

خاورمیانه با داشتن ۴ درصد خاک دنیا در حدود ۶۰ درصد ذخایر قطعی نفت دنیا را دارا است. رتبه دوم مربوط به کشورهای حوضه اوراسیا با مساحتی معادل ۳۶ درصد خاک دنیا و ۱۱ درصد ذخایره قطعی نفت دنیا است .

ایران از نظر تولید کل منابع طبیعی با سهم ۲.۳ درصد رتبه ۱۰ دنیا را دارد. از این مقدار ۸۶.۲ درصد مربوط به سوخت های فسیلی (شامل نفت، گاز و ذغالسنگ) و ۱۳.۸ درصد مربوط به سایر مواد معدنی اعم از مواد معدنی فلزی، غیر فلزی و سنگ های قیمتی است.

جایگاه مناسب ایران زمینه ساز شکل گیری و تمرکز قابل توجه منابع طبیعی در این مرز و بوم شده است. ایران با حدود ۱% مساحت جهان حدود ۷% ذخایر کشف شده دنیا اعم از مواد معدنی، نفت و گاز را داراست که خود حاکی از وجود پتانسیل مناسب سرمایه گذاری در این بخش است. تولید بیش از ۶۴ نوع ماده معدنی، ایران را جزء ۱۵ کشور برتر معدن‌خیز جهان قرار داده است. رتبه ایران در تولید برخی مواد معدنی خود گویای این مهم می باشد .

جالب توجه است که بدانیم که تا کنون حدود ۴۲ میلیارد تن ذخایر معدنی شناسایی شده است که برخی از ذخائر معدنی ایران در کلاس جهانی World Class هستند. برای مثال می توان از معادن سرب و روی انگوران، مهدی آباد، معادن آهن چادرملو و گل گهر و بافق و از معادن مس می توان معادن سرچشمه، سونگون و از معادن طلا می توان معدن ساری گون و از مواد صنعتی و غیرفلزی می توان از ذخائر پتاس و املاح تبخیری و غیره نام برد. رخداد ذخائر در کلاس جهانی حاکی از این نوید برای سرمایه گذاران داخلی و خارجی است که بدانند امکان اکتشاف و شناسایی ذخائر جدید از این نوع مواد معدنی در کلاس جهانی باز هم در ایران وجود دارد. از طرف دیگر باید بدانیم که انواع تیپ های مختلف کانساری طلا و آهن که در دنیا وجود دارد امروز در ایران شناسایی و اکتشاف شده است که همه این ها حاکی از پتانسیل بالای معدنی ایران و ضرورت سرمایه گذاری و اکتشاف در آنها است. بنابراین باید با برنامه ریزی دقیق و استفاده از روش های اکتشافی و فن آوری های نوین و همچنین هماهنگی های لازم جهت سرمایه گذاری در مورد اکتشافات آنها اقدام گردد.

از دیگر توانایی های این بخش می توان به این نکته اشاره کرد که بیش از ۲۰% ارزش اسمی بورس و سهم مواد معدنی بدون نفت و گاز نزدیک به ۱ درصد از تولید ناخالص داخلی کشور به بخش معدن (بدون احتساب صنایع معدنی) تعلق دارد. شرکت های معدنی در ایران دارای بالاترین و با ثبات ترین حاشیه سود از میان ۱۰۰ شرکت برتر در داخل کشور می باشند و همچنین تولید برخی صنایع معدنی نظیر فولاد، مس، روی، سیمان و نیز پتروشیمی نه تنها نیاز کشور را تامین می کند بلکه به بازارهای جهانی نیز صادر می شود.

در بسیاری از کشورهای در حال توسعه که از منابع معدنی برخوردار هستند، صنعت معدنکاری به دلیل داشتن مزیت بالای اقتصادی به عنوان یکی از محورهای توسعه اقتصادی مطرح است. ارزش افزوده کامل صنعت معدنکاری زمانی محقق می گردد که زنجیره ارزش این حوزه تکمیل گردد (زنجیره ارزش از اکتشاف آغاز و با صنایع معدنی تکمیل می گردد).

یکی از چالشه های مهم اقتصاد ایران اتکاء بیش از حد به درآمدهای نفتی می باشد. برای خروج از اقتصاد تک محصولی متکی بر نفت می بایست محصول خروجی با کیفیت از معادن در اختیار واحدهای صنعتی داخلی و یا بازارهای جهانی خارجی قرار گیرد تا نقش مهمی در چرخه درآمد زایی اقتصادی مملکت ایفا نماید.

امروزه، کاهش ذخایر معدنی با عیار بالا و ترکیبات کانی شناختی ساده، سبب شده است که معادنی با عیار بسیار پایین و ترکیبات کانی شناختی بسیار پیچیده تر نیز مورد استفاده قرار گیرند که همین امر، یکی از عوامل اصلی پیشرفت در عرصه فرآوری مواد معدنی به حساب می آید. چرا که با پیشرفت تکنولوژی در بخش فرآوری می توان از معادن متروکه یا معادنی که در گذشته با تکنولوژی قدیمی توان پرعیار سازی امروزه را نداشته اند نیز بهره برداری نمود و روی چنین معادنی که به حالت تعلیق و یا کاملا رها شده اند نیز سرمایه گذاری کرد.

خاطر نشان می سازد که در ایران از مواد معدنی مثل فسفات، پتاس، املاح تبخیری و آلونیت (ماده اولیه جهت استحصال آلومینیوم) در کشور صدها و میلیون ها تن ذخیره زمین شناسی وجود دارد که متأسفانه بدلیل داشتن عیار کم و یا مشکلات دیگر فرآوری، هنوز نتوانسته ایم از آنها در صنایع معدنی مربوطه بهره برداری نماییم که می باید با ایده های نوین این مواد معدنی فرآوری گردیده و در صنعت مورد بهره برداری قرار گیرد.

از میان ۴۳ مورد مخاطرات زمین شناختی شناخته شده، ۳۲ مورد آن در کشور ایران رخ داده است. بسیاری از مناطق کشور در معرض خطر زمین لرزه، زمین لغزش، سیلاب و خشکسالی قرار گرفته و بدلیل برداشت بی رویه آبهای زیرزمینی، حدود ۳۰۰ دشت کشور با خطر فرونشست زمین مواجه هستند.

گرمایش زمین و تغییرات اقلیمی سبب تغییر الگوهای بارشی جهان شده و خشکسالی ها و سیلاب های مداوم در جهان آسیب جدی به زیرساخت ها و مردم وارد می سازد. در کشورخشک و کم بارش ایران نیز این پدیده پیامدهای ناگواری را در صورت عدم برنامه ریزی مناسب به همراه خواهد داشت.

امروزه کاهش منابع آب زیرزمینی، خشکی تالاب ها، تولید گرد و غبار و ایجاد مشکل جدی در کلان شهرها، افزایش نرخ فرونشست و خطر فروچاله ها و نگرانی جدی از بین رفتن آبخوان های کشور، خشکسالی و بیابان زایی، افزایش سیلاب ها و بارش های جوی غیر متعارف بطور محسوس در کشور مشاهده میگردد. تنوع مخاطرات زمین شناختی سبب گردیده کشور ایران بعنوان یکی از کشورهای حادثه خیز جهان محسوب شده و متأسفانه سالیانه بخشی از درآمدهای کشور صرف جبران بخشی از خسارات های ناشی از مخاطرات طبیعی می گردد. توجه به کاهش اثرات سوء مخاطرات زمین شناختی در کنار پتانسیلها و منابع معدنی موجود در کشور از قبیل نفت، گاز، معادن فلزی و غیر فلزی و منابع اقتصادی ناشناخته دریایی نقش مهمی در توسعه پایدار و متوازن کشور خواهد داشت.

در حال حاضر سلامت ساکنین کره زمین تحت تاثیر محیطی است که در آن زندگی می کنند و همان طور که همه می دانیم هر روز با چالش ها و مسائل زیست محیطی بیشتری روبرو هستیم. نمونه های جهانی مستندی از تاثیر فلزات سنگین، بارانهای اسیدی، گرد و غبار بر سلامت یافت شده است که نشان می دهد تغییرات صورت گرفته به دست انسان چگونه می تواند منجر به بیماری شود.

در کشور ما نیز با وجود بیش از ۵۰۰۰ کیلومتر مرز آبی و در اختیار داشتن هزاران کیلومتر مربع پهنه دریائی، و دریاچه های داخلی، تالاب‌ها و رودخانه‌ها و تنوع‌ زمین‌شناسی و زیستی و منابع اقتصادی در این پهنه‌ها و اهمیت ژئوپلیتیکی آن ها، توجه به پژوهش های دریایی امری بسیار ضروری است. حساسیت موضوع وقتی بیشتر می‌شود که به درگیری‌ها و ادعاهائی بر سر مالکیت برخی از این پهنه‌ها با کشورهای همسایه نیم نگاهی داشته باشیم.

تا کنون درکشور ایران ارگانهای دریایی در دریای عمان، خلیج فارس تا مرز آبی کشور و دریای خزر فعالیت های گسترده ای انجام داده اند که نتایج آن منجر به انتشارگزارشات، اطلس ها و مقالاتی گردیده است. اما علیرغم این فعالیت ها، هنوز در ابتدای راه می باشیم. دنیا درک بسیار مناسبی از منابع معدنی دریایی در آبهای بین الملل دارد و با شتاب بسیار زیاد در حال تحقیقات در آبهای بین الملل می باشند و از سوی دیگر با ایجاد ایستگاههای پژوهشی در قطب جنوب، جایگاه خود را برای استفاده از ذخایر و منابع فراوان آن حفظ نموده اند. بر اساس حقوق دریاها، استفاده از منابع اقتصادی دریایی متعلق به کشور اکتشاف کننده می باشد و ناگفته پیداست که چرا کشورهای توسعه یافته هزینه های سنگین اکتشافات دریایی را متحمل می شوند و اکنون نه تنها آبهای کشور خود بلکه گامی فراتر گذاشته و به
اقیانوس ها راه یافته اند. همین کشورها در تلاش برای تجهیز شدن و ورود به قطب جنوب هستند.

با بیان مطالب فوق معلوم می شود که راه طولانی در پیش داریم و جایگاه کشور ما در جهان کجاست. اگر شتابی مناسب به این پژوهشها داده نشود، در آینده ای نزدیک نه تنها جایگاهی در آبهای بین الملل نخواهیم داشت بلکه با روند رو به رشد فناوریهای دریایی، بررسی های زمین شناسی و شناسایی منابع اقتصادی دریایی آبهای سرزمینی را نیز باید به کشورهای دیگر سپرد. از سوی دیگر ورود به آبهای بین الملل نشان دهنده اقتدار ملی هر کشور است.

با توجه به آنچه ارائه گردید بخوبی روشن می سازد برنامه ریزی جهت انجام این همایش بین المللی با گستردگی برپایی در سطح کشور همراه با کارگاههای آموزشی صحرایی، نمایشگاهها و بازدیدهای صحرایی نیاز به یک همت بزرگ، کاری فشرده بویژه در استان ها داشته است.

من امیدوارم که این گردهمایی جهانی علوم زمین بتواند با توجه به جهت گیری های دولت تدبیر و امید فرصتی و بستری فراهم آورد تا دست اندرکاران علوم زمین در کشورهای مختلف از نزدیک با همکاران و متخصصین ایرانی خود آشنایی بیشتر پیدا کرده و با انتقال تجارب مشترک با یکدیگر صمیمانه برنامه ریزی دراز مدتی را در زمینه های مختلف همکاری از زمین شناسی، اکتشاف، فراوری و مخاطرات داشته باشند. بدیهی است مسائل مربوط به علوم زمین مرز جغرافیایی نداشته و انتقال تجارب مشترک همه دانشمندان از کشورهای مختلف جهان در راستای حفظ محیط زیست و سلامت سیاره زمین است. در بخش داخلی نیز نظر به اینکه این گردهمایی همزمان در استان های مختلف در جریان است امید است که متخصصین و اساتید هر استانی با حمایت کامل استانداران محترم و مدیران اجرایی استانها بتوانند بستر لازم جهت شناسایی و اکتشاف پتانسیل های معدنی و ذخایرجدید و همچنین برنامه ریزی جهت ایجاد فرصت های لازم برای سرمایه گذاری، ارتقاء جایگاه بخش خصوصی در پیشبرد امور کشور و همچنین تبدیل تهدیدها به فرصت ها در رابطه با مخاطرات زمین را فراهم آورند. مجددا از حضور همه اندیشمندان و متخصصین در این گردهمایی تشکر کرده و از همه عزیزان و دست اندرکاران که در برگزاری این همایش تلاش نموده اند سپاسگزاری نموده و آرزوی موفقیت برای همگان از خداوند سبحان دارم.

گفتنی است معاون اول رییس جمهور پیش از سخنرانی در این همایش ابتدا از موزه علوم زمین سازمان زمین شناسی و سپس از نمایشگاه دست‌آوردهای علوم زمین که به مناسبت این گردهمایی برپا شده بود بازدید کرد.