نگاهی به متن مطالعه پرحاشیه این روزها!/تایید ایمنی برنج تراریخته ایرانی با کارآزمایی مداخله ای روی مدل های حیوانی

محققان مرکز تحقیقات سلامت و ایمنی غذای دانشگاه علوم پزشکی شهید صدوقی یزد با بررسی اثر برنج تراریخته بر سلامت در مدل حیوانی در قالب طرحی با حمایت معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری بر سلامت برنج تراریخته ایرانی صحه گذاشتند.

دکتر بهادر حاجی محمدی، فوق دکتری سم شناسی مواد غذایی و سرپرست مرکز تحقیقات سلامت و ایمنی غذای دانشگاه علوم پزشکی شهید صدوقی یزد در گفت و گو با خبرنگار دیده بان علم ایران با اشاره به پیشینه سه سال و نیمه فعالیت این مرکز اظهار داشت: دبیرخانه شورای عالی سلامت و امنیت غذایی تیرماه سال گذشته طی نامه ای، تدوین سیاست نامه سلامت مواد غذایی تراریخته را به این مرکز محول کرد. متعاقباً، جلسات هم اندیشی و تبادل نظر علمی در این خصوص با حضور برخی از اساتید، صاحبنظران و پژوهشگران مرتبط با این موضوع انجام شد تا با جمع بندی نظرات علمی آنان، گزارشی جامع و قرین به صحت در خصوص سلامت مواد غذایی تراریخته تدوین شود.

وی خاطرنشان کرد: در بین انواع مواد غذایی تراریخته مختلف، برنج پرمصرفترین وعده غذایی و قوت غالب سبد غذایی خانوار ایرانی را تشکیل می دهد. لذا، سنجش سلامت محصول برنج تراریخته در اولویت این تیم تخصصی قرار گرفت و به عنوان الگویی برای ارزیابی سلامت مواد غذایی تراریخته انتخاب شد.

بازرس انجمن علمی بهداشت و ایمنی مواد غذایی ایران تصریح کرد: در این طرح که مراحل مقدماتی آن از شهریورماه سال گذشته به طور جدی پیگیری شده و به تازگی فاز اول آن به پایان رسیده اثرات مصرف برنج تراریخته طارم مولایی مقاوم به آفات پروانه ای بر مدل حیوانی (رت) بررسی شده است. بدین منظور طی دوره ای ۹۰ روزه، مجموعا ۱۲۰ رت در سه گروه مختلف مورد ارزیابی قرار گرفتند. تعداد ۲۰ رت ماده و ۲۰ رت نر به عنوان گروه شاهد با برنج غیرتراریخته و به همین تعداد رت های ماده و نر به عنوان گروه آزمون با برنج تراریخته ایرانی و به همین تعداد نیز رت هایی با جیره غذایی بدون برنج تغذیه شده اند که بررسی دقیق تمامی نمونه ها در ابتدا، دوره های یک هفته ای و پایان طرح نشان داد مصرف برنج تراریخته هیچ گونه عوارض و اثر سوئی بر سلامت ندارد.

مدیر گروه بهداشت و ایمنی مواد غذایی دانشکده بهداشت دانشگاه علوم پزشکی شهید صدوقی یزد تصریح کرد: در این تحقیق هر ۱۲۰ رت به صورت هفتگی معاینه و شاخصهای مختلف از قبیل علائم پوستی، مخاطات، گوارشی، مدفوع، مو، علایم رفتاری و حرکتی، ویژگی های مورفولوژیک و مورفومتریک، تومورها، نرخ رشد، وزن هر یک از اندام ها، نرخ مرگ و میر احتمالی و برخی دیگر از شاخص های سنجش سلامت عمومی رت ها بررسی شده است. در پایان هم از رت ها نمونه برداری شد که طی برررسی های انجام شده در فاز اول تحقیق هیچ گونه عارضه یا مورد مشکوکی مشاهده نشد.

حاجی محمدی گفت: در فاز دوم طرح، روی نمونه های گرفته شده از رت ها به ویژه نمونه های خون که بازتاب دقیقتری از وضعیت سلامت بدن نشان می دهد، مطالعات مولکولی کاملتری انجام می شود و به طور ویژه وجود احتمالی قطعات ژن تراریختگی در خون حیوانات بررسی می شود. البته  این موضوع از نظر علمی بعید به نظر می رسد اما به هر حال در این تحقیق این مورد نیز آزمایش خواهد شد.

وی خاطرنشان کرد: در برخی از مطالعات خارجی به آزمایش ها و بررسی هایی که در فاز اول این طرح انجام شده بسنده شده ولی رویکرد ما در این تحقیق ارزیابی تاثیرات برنج تراریخته به دقیق ترین و سختگیرانه ترین شکل ممکن بوده که در فاز دوم طرح محقق می شود.

بازرس انجمن علمی بهداشت و ایمنی مواد غذایی ایران با بیان این که بررسی های فاز دوم طرح نیز در مراحل نهایی بوده و نتایج آن در آینده نزدیک منتشر خواهد شد اظهار داشت: تیمی ۱۵ نفره متشکل از اعضای هیأت علمی و دانشجویان دانشگاه علوم پزشکی شهید صدوقی یزد در این طرح همکاری دارند که انشالله جزئیات این تحقیق به زودی در قالب مقالات علمی در نشریات معتبر ارائه خواهد شد.

سرپرست مرکز تحقیقات سلامت و ایمنی غذا در ادامه در پاسخ به این سوال که بررسی تاثیرات برنج تراریخته بر روی رت ها تا چه حد به انسان قابل تعمیم است اظهار داشت: در تحقیقات علوم پزشکی در جهان، خوراندن مستقیم مواد غذایی به تعدادی انسان به هیچ وجه معمول نیست. کما اینکه اینکار نه فقط در مورد برنج تراریخته بلکه در مورد سایر محصولات تراریخته از قبیل سویا، ذرت، دانه های روغنی و … نیز در هیچ کجای دنیا انجام نمی شود. بلکه مرسوم ترین روشهای آزمایشگاهی تجربی برای ارزیابی ایمنی مواد غذایی تراریخته، روش مبتنی بر نظریه “این همانی” و دیگری استفاده از مدل حیوانی است.

وی خاطرنشان کرد: در روش اول، شباهت‌ها و تفاوت‌های ترکیبات موجود و ارزش تغذیه ای محصول تراریخته با معادل غیرتراریخته آن بررسی شده و نبود تفاوت معنی دار بین شاخصهای تغذیه‌ای حاکی از آن است که احتمالا ایمنی آنها هم مشابه است. اگرچه اثبات “این همانی” گامی مهم در بررسی ایمنی غذای تراریخته محسوب می‌شود اما آزمایشهای حیوانی می تواند یافته های این روش را تکمیل و اطمینان خاطر بیشتری ایجاد کند.به گفته حاجی محمدی، سازمان خواروبار جهانی و سازمان جهانی بهداشت استفاده از کارآزمایی های مداخله ای بر روی مدل های حیوانی را که از دیرباز در تحقیقات پزشکی و ارزیابی ایمنی غذاها و دارو ها به کار رفته برای ارزیابی ایمنی محصولات غذایی تراریخته تایید کرده و تاکید دارند که این روش قادر به بازتاب هرگونه اثر سمی یا نامطلوب بر سلامت انسان است.

وی تصریح کرد: در ارزیابی ایمنی برنج تراریخته در این مرکز تحقیقات از رت به عنوان مدل حیوانی استفاده شده که در اکثر قریب به اتفاق تحقیقات قبلی در رابطه با اثرات مصرف برنج تراریخته به کار رفته است چرا که سیستم بیولوژیکی و فیزیولوژی بدن رت قرابت نزدیکی با بدن انسان دارد و لذا نتایج حاصله از آزمایشات روی این حیوان قابلیت تعمیم پذیری بالایی به انسان دارد.

حاجی محمدی با بیان اینکه در اغلب تحقیقات خارجی بر روی برنج تراریخته حجم نمونه حیوانات مورد آزمایش ۱۰ و یا حداکثر ۱۶ رت در هر یک از گروه های شاهد و آزمون مورد ارزیابی قرار گرفته اند به دیده بان علم گفت: در این تحقیق تعمدا حجم نمونه و تعداد رت های مورد آزمایش را بالا انتخاب کردیم تا دقت کار بالا برود و همچنین حیوانات به تعداد مساوی از هر دو جنس نر و ماده انتخاب شده اند. باید به این نکته توجه کرد که ارزیابی هفتگی ۱۲۰ رت از لحاظ بیش از ۱۰ پارامتر مختلف سنجش سلامت و سپس کشتن و نمونه گیری از بافت ها و آنالیز نمونه ها تا چه حد دشوار و زمان بر است.

وی گفت: طی دوره این آزمایشات به کرات پیش آمده است که از صبح اول وقت تا حوالی نیمه شب حتی در روزهای تعطیل گروه محققان تحت مدیریت دکتر گیلدا اسلامی و با همراهی دکتر هنگامه زندی در آزمایشگاه های مرکز تحقیقات سلامت و ایمنی غذا به تحقیق روی حیوانات و آنالیز نمونه ها مشغول بوده اند که طبیعتا این تلاش ها در راستای وظایف و رسالت این مرکز تحقیقات در خصوص جدیت و توجه وافر به امر سلامت مردم و ایمنی غذای مورد مصرف جامعه بوده است که خوشبختانه با مساعدت و حمایت رئیس دانشکده بهداشت، دکتر محمدحسن احرامپوش روند انجام این آزمایشات برای محققان مرکز تسهیل شد.

این متخصص بهداشت و کنترل مواد غذایی در ادامه در پاسخ به این سوال که چرا دوره ارزیابی ۹۰ روز انتخاب شده و آیا تداوم بررسی در دوره ای طولانی تر به افزایش دقت و شناسایی عوارض احتمالی کمک نمی کرده است، گفت: دوره ۹۰ روزه یک پروتکل استاندارد در ارزیابی تاثیر مواد غذایی روی رت هاست همچنان که در مورد داروهای تجویزی فرد نمیتواند دوز استاندارد دارو و زمان تعیین شده مصرف آن را به تصور افزایش تاثیر دارو تغییر دهد، دوره ۹۰ روزه این مطالعه هم طبق استانداردهای بین المللی و بر اساس موازین علمی دقیق انتخاب شده و با توجه به عمر حدودا دو ساله رت ها اگر مدت زمان تحقیق بیش از ۹۰ روز باشد ممکن است حیوان بر اثر عوامل دیگر دچار عارضه شود و منجر به مخدوش کردن داده ها و حصول نتایج غیرواقعی شود. همچنانکه این موضوع در تمامی مطالعات انجام شده پیرامون سنجش سلامت برنج تراریخته روی رت صادق بوده و در تمام مطالعات قبلی نیز دوره ۹۰ روزه برای رت ها اجرا شده است.

سرپرست مرکز تحقیقات سلامت و ایمنی غذای دانشگاه علوم پزشکی شهید صدوقی یزد در ادامه در تشریح ابعاد و گستردگی آزمایش انجام شده بر روی سلامت برنج تراریخته ایرانی در این مرکز تحقیقات گفت: از اقدامات و نکات قابل توجهی که آزمایش ما را از برخی از آزمایشات مشابه قبلی در جهان متمایز می کند این که قبل از آغاز عملیات تحقیق، به پیشنهاد دکتر حسین فلاح زاده، استاد تمام آمار و اپیدمیولوژی در این آزمایش به غیر از دو گروه حیوان رت دریافت کننده برنج تراریخته و برنج غیر تراریخته، یک گروه سوم نیز در نظر گرفته شد که جیره غذایی آنها فاقد برنج بود که اینکار دقت آزمایش را تا حد بسیار زیادی افزایش داده است. همچنین به پیشنهاد دکتر آزاده نجارزاده، دانشیار و متخصص تغذیه در پایان تحقیق وزن هر یک اندام ها نظیر مغز، قلب، کلیه، کبد، طحال، روده، گره لنفاوی، مری، معده، ریه، بیضه، تخمدان و سایر اندام ها به دقت اندازه گیری و ثبت شد.

وی اضافه کرد: طی دوره ۹۰ روزه نگهداری رت ها ارزیابی حرکتی و رفتاری، وضعیت سلامت پوست، مو، چشم و غشاء مخاطی، وجود ترشحات، خونریزی و وجود برجستگی توموری از نظر وجود هر عارضه مرضی یا مشاهدات غیرطبیعی با راهنمایی و مشارکت دکتر محمد ابراهیم رضوانی، دانشیار فیزیولوژی و سرپرست حیوانخانه مرکز تحقیقات سلامت و ایمنی غذا به صورت هفتگی بررسی و ثبت شد. همچنین بانک ذخیره نسوج و بافت های حیوانی از رت های مورد آزمایش با راهنمایی دکتر محمد اسماعیل اکبری استاد تمام دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی و فوق تخصص جراحی غدد و سرطان به طور کامل تهیه شد.

حاجی محمدی تصریح کرد: در راستای ارزیابی هر چه دقیقتر ایمنی و سلامت تغذیه ای برنج تراریخته علاوه بر آزمایش دقیق تاثیرات برنج تراریخته ایرانی بر مدل حیوانی، تمام مقالات مرتبط با ایمنی برنج تراریخته را که تاکنون در مجلات بین المللی منتشر شده اند به طور جامع بررسی و تحقیقات پیشین را از نظر عوارض مورد ادعای سمی و نامطلوب در انواع مدل های حیوانی مرور کرده ایم.

وی تصریح کرد: برای تهیه این گزارش مروری، با جست و جوی در سه پایگاه نمایه سازی مقالات ISC و ISI Web of Science ،Pubmed، مجموعاً ۴۳ عنوان مقاله در رابطه با ایمنی برنج تراریخته در انواع مدل های حیوانی شامل رت (۳۰ مقاله)، موش (چهار مقاله)، قورباغه (سه مقاله) و میمون و خوک و طیور (هر کدام، دو عنوان  مقاله) به دست آمد که تعداد ۱۴ مقاله طی سال های ۲۰۰۰ تا ۲۰۰۸ و ۲۹ مقاله طی سال های ۲۰۰۹ تا ۲۰۱۶ منتشر شده اند.

حاجی محمدی با بیان این که شاخص های بیولوژیکی اصلی مورد بررسی در این ۴۳ عنوان مقاله شامل سنجش سلامت عمومی، عملکرد تولیدمثلی و پتانسیل آلرژی زایی بودند به خبرنگار دیده بان علم گفت: با استناد به آنالیز جامع و تحلیل ادله موجود در این گزارش مروری، تاکنون هیچ شاهدی حاکی از وجود هرگونه مخاطره، سمیت و یا آثار نامطلوب ناشی از مصرف برنج تراریخته وجود نداشته است. البته همچنانکه روی ایمنی برنج سنتی غیرتراریخته نیز به طور مستمر تحقیقات متعددی انجام می شود، طبیعتاً این رویه در مورد برنج تراریخته نیز صادق است.

به گفته این فوق دکتری سم شناسی مواد غذایی، در مقالات جستجو شده در این گزارش مروری یک عبارت مشابه به عنوان نتیجه گیری نویسندگان ذکر شده بود که “ما نتیجه گرفتیم برنج تراریخته به اندازه معادل سنتی آن ایمن است”. تحلیل یافته های حاصل از این بررسی مروری دلایلی ارائه می دهد که براساس آنها احتمال تصادفی بودن یافته های محققان پیشین رد شده و موجب می شود تا نتیجه گیری کلی این گزارش قرین به صحت باشد که مهمترین این دلایل عبارتند از نتیجه گیری مشابه تعداد زیادی مقاله با موضوع واحد منتشرشده توسط پژوهشگرانی با ملیت های مختلف و در تاریخ های متفاوت، جستجوی جامع تمام مقالات بین المللی منتشر شده در سه داده پایگاه معتبر جهان و متنوع بودن مدل های حیوانی مورد آزمایش که البته پژوهش های انجام شده در مورد تغذیه طیور با برنج تراریخته طارم مولایی مقاوم به آفات نیز به یافته های مشابهی منتهی شده است.

حاجی محمدی در پاسخ به این سوال که برنج تراریخته در کدام کشورها تولید شده است گفت: چین بزرگترین تولید کننده انواع برنج تراریخته در سطح محدود بوده است. در سایر کشورها نظیر آمریکا، پاکستان، اسپانیا و هند هم در مقیاس آزمایشی در مزارع کشت شده است. البته برنج تراریخته هنوز به مرحله تولید انبوه نرسیده و در بازار تبادل بین المللی قرار ندارد.وی خاطرنشان کرد: اولین برنج تراریخته مقاوم به آفات به نام طارم مولایی (Tarom Molaii cry1Ab)در کشور ایران تولید شده که در مقابل کرم ساقه خوار(Chilo suppressalis) مقاوم است.  این محصول پس از ده سال آزمایشات ایمنی زیستی از جمله آزمایش تغذیه حیوانی در سال ۱۳۸۳ مجوز کشت دریافت کرده و در سطحی محدود کشت شد و توسط معاون اول رئیس جمهور وقت برداشت شد. یکی دیگر از انواع برنج تراریخته که به علت رنگ زرد آن به برنج طلایی موسوم است به منظور مقابله با فقر ویتامین A در برخی از مناطق دنیا تولید شده است.همچنین انواع برنج تراریخته غنی از ویتامین B6 و آهن هم تولید شده اند.

حاجی محمدی در پاسخ به این سوال که به نظر وی علت تجاری نشدن برنج تراریخته علی رغم تایید آن در همه آزمایش ها و بررسی ها چیست گفت: تقریبا ۹۰ درصد تولید جهانی برنج در آسیا و عمدتاً کشور چین است و کشورهای آمریکای لاتین و آفریقا به ترتیب ۳٫۸ و ۲٫۸ درصد تولید جهانی این محصول را در اختیار دارند. یکی از مهمترین علل احتمالی این که آمریکا به عنوان یکی از بزرگترین تولیدکنندگان محصولات تراریخته و همچنین برخی از کشورهای اروپایی و بسیاری کشورهای دیگر علاقه چندانی به کشت برنج تراریخته ندارند این است که برخلاف ایران برنج قوت غالب مردم آنها نیست. بر خلاف کشور ما، در کشورهای آمریکای شمالی و آمریکای جنوبی نظیر ایالات متحده، برزیل، آرژانتین و … که ذرت قوت غالب بوده و مصرف بسیار بیشتری نسبت به برنج دارد، شاهدیم که ذرت تراریخته در آن کشورها به وفور تولید، تجاری سازی و مصرف می شود و کشورهای مذکور بیشترین حجم بازار تبادل ذرت تراریخته در جهان را دارند.

وی خاطرنشان کرد: حتی بسیاری از ذرت های وارداتی به ایران که اکنون مورد مصرف ما قرار می گیرد، از انواع ذرت های تراریخته هستند. در همین راستا در یک پایان نامه دانشجویی مقطع کارشناسی ارشد رشته بهداشت و ایمنی مواد غذایی در دانشکده بهداشت دانشگاه علوم پزشکی شهید صدوقی یزد که به راهنمایی اینجانب و خانم دکتر اسلامی انجام شد، نمونه های ذرت مصرفی در شهر یزد (شامل دانه ذرت، ذرت بوداده، ذرت مکزیکی، کنسرو ذرت) و برنج وارداتی به گمرک بندرعباس جمع آوری شد. نتایج این پایان نامه نشان داد که حدود نیمی از نمونه های ذرت از انواع تراریخته بودند و این درحالی است که هیچ یک از نمونه های برنج، از انواع تراریخته نبودند.

سرپرست مرکز تحقیقات سلامت و ایمنی غذای دانشگاه علوم پزشکی یزد در پایان در خصوص تاریخچه فعالیت این مرکز گفت که مرکز تحقیقات سلامت و ایمنی غذا در سال ۱۳۹۳ به پیشنهاد هیات موسس اولیه که علاوه بر وی، دکتر گیلدا اسلامی، دکتر هنگامه زندی و به طور ویژه دکتر محمدحسن احرامپوش رئیس دانشکده بهداشت و عضو عالی و پیشکسوت هیات موسس مرکز تحقیقات سلامت و ایمنی غذا آغاز بکار کرده و در سال ۱۳۹۴ رسما با حضور تعدادی از مسوولان و مدیران عالی نظام سلامت کشور افتتاح شده است.

انتهای پیام