تکثیر اربعین در عاشورا

«محمدرضا پویافر»، جامعه شناس، در یادداشتی تلگرامی با عنوان «تکثیر اربعین در عاشورا» نوشت:

بعد از برجسته شدن و توسعه یافتن اهمیت اربعین به فراسوی مرزهای عراق، چند سالی است که آیین اربعین – چه در قالب بزرگداشت برنامه های سوگواری و روضه در هیأت‌ها و مجالس داخل کشور و چه حضور و مشارکت در آیین پیاده روی اربعین در کشور عراق – برای شیعیان ایرانی اهمیت مضاعفی یافته است. بر این اساس، به خصوص طی پنج سال اخیر، حضور ایرانیان در آیین پیاده روی اربعین در عراق در ابعاد مختلف توسعه یافته است. برآوردها یک افزایش محسوس جمعیت زایران ایرانیِ اربعین را نسبت به سال قبل و تا حدود سه میلیون نفر، پیش بینی می‌کند.

وجه دیگر این رشد و توسعه‌ی اربعین، در ابعاد ذهنی و مفهومی آن است:

✅ یک مصداق از توسعه‌ی مفهومی اربعین در توسعه و تنوع یافتنِ انواع پیاده‌روی‌های آیینیِ دینی به مقاصدِ داخلی قابل مشاهده است. علاوه براین که پیاده روی سنتیِ زایرانِ امام رضا (ع) در آستانه‌ی شهادتش در آخر ماه صفر گسترش پیدا کرده و امروز دیگر گروه‌های مختلفی از شهرهای مختلف ایران عزمِ زیارتِ پیاده به سوی مشهد می‌کنند، پیاده‌روی‌های جدیدی همچون پیاده روی غدیریه (از حرم فاطمه معصومه (س) تا جمکران) هم در حال شکل گیری است.

✅ مصداق دیگرِ توسعه‌ی ذهنی و مفهومیِ اربعین را این روزها می‌توان در دهه‌ی اول محرم در گوشه و کنارِ شهر دید. جلوه بارزِ این بخش از حضورِ آیین اربعین در دهه‌ی محرم، انواع ایستگاه‌های صلواتی است که به صورتی شبیه به موکب‌های کوچک برپا شده، مشابه همان موکب‌ها آراسته شده و به مردم چای و شربت می‌دهند. در برخی از موارد، حتی این ایستگاه‌ها تلاش می‌کنند جنس پذیرایی‌شان هم شبیه موکب‌های اربعین باشد. چایِ عراقی و چای ترش و پذیرایی از مردم در استکان‌های کوچک شیشه‌ای، جلوه‌هایی است که مخاطب را به یاد حال و هوای پیاده روی اربعین می‌اندازد.

هرچند ایستگاه‌های صلواتی و نذری در کنار خیابان‌ها، سال‌ها پیش از این به خصوص پس از افزایش تعداد خودروها در معابر شهری نمایان شده، اما رشد مضاعف آنها در گوشه و کنار شهر همراه با شکل خاص آرایش و خدماتی که ارایه می‌کنند، نشانه‌هایی از همان تکثیر اربعین در دهه‌ی محرم و ایام عزاداری برای عاشورا را نشان می‌دهند.

🔹 این روزها جامعه‌ی شیعی ایرانی در مسیرِ پر رنگ شدن و برجسته شدن اربعین در مقابل دهه‌ی اول محرم قرار گرفته است؛ این برجستگی نه از جهت اهمیتِ رویدادِ تاریخی اربعین نسبت به عاشورا، بلکه از جهت برجستگی، اهمیتِ عملی و فربه شدگیِ آیین‌ها و الگوها و جلوه‌ها است. یعنی جلوه‌های آیین‌ها و الگوهای اربعینی در امور و مناسبت‌هایِ دینی دیگر با شدت بیشتری در حال تکثیر است. هرچند نشانه‌های بارز این تغییر مفهومی هنوز در سطح عینی نمایان نیست، اما با بیشتر شدن جلوه‌های عینی این تغییر، بیشتر شدنِ تدریجیِ حضور عزاداران اربعین در مقایسه با عاشورا، یکی از مسیرهای محتملی است که پیش روی الگوهای سوگواریِ شیعی در ایران خواهد بود؛ واقعیتی که سال‌هاست در عراق به وضوح قابل مشاهده است.

انتهای پیام