خاتمی: آزادی شرط دانایی است

“جناب آقای دکتر روحانی رویکرد درستی به قضایا از جمله به فرهنگ و آموزش عالی داشته اند. مردم هم با اشتیاق به این رویکرد رأی داده اند و در واقع عهدی میان دولت و مردم برقرار شده است و باید با اهتمام ویژه نسبت به عملی شدن این عهد نگریست. ما نباید بگوییم کسانی که مسؤولیت به آن ها داده می شود از کدام باند و جریان هستند. البته مدیریت نباید باندی باشد، ولی آن چه مهم است این که مسؤولیت می پذیرند تا چه اندازه با دولت و شعارهای او و عهدی که میان دولت و مردم بسته شده است باور دارند و تا چه اندازه توان عملی کردن آن ها را دارند.”

به گزارش انصاف نیوز، سید محمد خاتمی با وزیر و مدیران آموزش عالی دولت اصلاحات دیدار کرد. متن کامل این سخنان به نقل از دفتر خاتمی، در پی آمده است:

خیلی خوشوقتم از دیدار شما دوستان عزیز که توفیق داشتیم همراه با شما در خدمت انقلاب و جامعه و مردم باشیم. خیلی از دوستان هم در جمع حضور ندارند. 

من وجدانم را گواه می گیرم و پناه می برم به خدا که گزافه نگویم. در دوران مسؤولیت ما به حاکمیت یک جناح خاص نمی اندیشیدیم، بلکه حاکمیت یک رویکرد و تفکر برای پیشرفت و اعتلای کشور مورد نظر ما بود. بینی و بین الله شهادت می دهم که بعد از مسئولیت برادر عزیزمان جناب آقای دکتر معین در وزارت علوم و تحقیقات و فناوری که از دورانهای بسیار خوب و دارای آثار مثبت بود، مدیریت جناب آقای توفیقی مدیریت موفقی بود. ایشان نه از باند ویژه ای بودند و نه وابستگی جناحی به معنی خاص آن داشتند، بلکه ایشان را شخصیتی یافتیم که می توانستند منشاء خدمات خوبی برای کشور و نظام آموزش عالی باشند خواهش کردیم و آمدند یکی از موفقیت های دوران ما مدیریت آموزش عالی با محوریت آقای دکتر توفیقی بودید. اکنون هم نظر شخص من این نیست که باندی برود و باند دیگر بیاید، بلکه انتخاب ها و انتصاب ها باید جوری باشد که آموزش عالی کشور در موقعیت و جایگاه خودش قرار بگیرد و این بخش بسیار مهم در کشور و نظام واقعاً بتواند کار خود را انجام دهد. 

امروز بنایم بر این نیست که درکارها دخالت کنم. دعا می کنم که دوستان در دولت موفق شوند و انصافا گام های خوبی برداشته شده است، اما صمیمانه عرض می کنم که دولت باید مدد بگیرد از تجربه، دانش و به اصطلاح سرمایه ای که نیروهای خیرخواه جامعه اند. اگر بنا بود مشاوره به جناب آقای دکتر روحانی بدهم می گفتم جمع را در عرصه آموزش عالی، علم و فن آوری و مدیریت آن طرف مشورت قرار دهند. نه اینکه کسان دیگری شایسته نیستند اما این دوستان کسانی هستند که درمدیریت آموزش عالی صاحب نظر و تجربه اند و خیر خواه هستند و نقشی را که آموزش عالی در پیشرفت کشور دارد می توانند درک کنند و تجربه عملی دارند و می توانند نظر بدهند و اطلاعات خوبی عرضه بدارند و تصمیمات خوبی بگیرند. 

دانشگاه چنانکه از اسمش معلوم است خانه دانش است و در دنیای امروز دانش منشاء اقتدار، ثبات و امنیت همه کشورها است یا باید باشد و دانش حاصل تفکر است. البته وقتی می گوییم دانشگاه خانه دانش است مراد بیشتر دانش به معنی جدید آن یعنیscience است. گرچه در دانشگاه علاوه بر آن الهیات و فلسفه و موضوعات و مباحث گوناگون هم مطرح می شود که شاید بعضی ها میان آنها و دانش به معنی جدیدش تفکیک قائل شوند، ولی همه اینها از مقوله دانایی هستند و بهتر است دانایی و معرفت را ملاک قرار دهیم و در مورد دانایی صحبت کنیم. حوزه علمیه و مجامع دیگری هستند که دست اندرکار امر دانایی هستند “سوفیا” که فلسفه یا “فیلسوفیا” در بر دارنده آن است یعنی دانایی و حکمت. سقراط می گفت که من دانا نیستم، بلکه دوستار دانایی و حکمت هستم. اساس فلسفه تقاطی معرفت و دانایی است و همچنان که عارف با یک نوع دانایی سر و کار دارد این دانایی گاه ناشی از شهود است و گاه برهان و تجربه است و دانایی وجه امتیاز انسان از سایر موجودات است. انسان چون صاحب تفکر است دانا و فیلسوف و دانشمند می شود. اگر دانشگاه خانه دانش است و اگر دانایی حاصل تفکر و فکر است، فکر فقط و فقط در یک محیط آزاد بروز پیدا می کند و رشد می باید و اثر می گذارد. آزادی شرط دانایی است این نکته اول و منظور از آزادی آزاد اندیشیدن و با امنیت اندیشیدن و آنرا بیان کردن و به تبادل اندیشه و آگاهی پرداختن در این صورت است که انسان و جامعه کمال پیدا می کند و خوددانایی افزایش می یابد و نقص ها از بین می رود و در دانشگاه باید شاهد چنین وضعیتی باشیم و اگر نبود ما بزرگترین شرط تحقق دانشگاه و محیط های علمی و اندیشه ای را فاقد هستیم. 

پس اولین گام این که دانشگاه باید خانه آزادی اندیشه و امنیت و آزادی بیان و تبادل اندیشه و بحث و فحص باشد. 

نکته دیگر که از ده، دوازده سال پیش مطرح شد اینکه توسعه و برنامه ریزی دانش بنیاد باشد. در سیاست های اخیر اقتصاد مقاومتی هم بحمدالله دانش بنیاد بودن برنامه و توسعه نیز مورد توجه قرار گرفته است که جای تشکر دارد. 

نکته دیگر اینکه پیشرفت در یک رشته خاص به معنی توسعه علمی نیست، در صورتی توسعه هست که همه جنبه ها باشد و بعد دانش در متن جامعه جریان پیدا کند. مثلا دست آوردهای دانشمندان در سلول های بنیادی و نانو تکنولوژی مهم است اما به تنهایی این را توسعه علمی نمی گوییم بلکه اولا رشد متوازن در همه رشته ها لازم است و ثانیا باید دست آوردها در متن مدیریت و متن جامعه پیاده شود. به هرحال رشد باید همه جانبه باشد و نیز پیشرفت های علمی در متن جامعه جاری شود، وقتی می گوییم دانش باید بنیاد پیشرفت جامعه و حکومت و کشور باشد معنی اش این است که تصمیم سازی برعهده متخصصان و دانشمندان باشد مدیریت کشور به سمت محافل دانشگاهی برود و از آنها بخواهد تصمیم سازی کند. در تمام دستگاه های مدیریتی باید اتاق فکری مرکب از دانشمندان وجود داشته باشد. در کمیسیون های مجلس هم کمیته های علمی و اتاق فکر باشد و در کل تشکیلات باید دانشمندان حضور موثر داشته باشند و تصمیم ها بر اساس نظر متخصصان، اندیشمندان و متفکران باشد. 

موضوع مهم دیگر استقلال محافل دانشگاهی، علمی و تحقیقاتی است. نکاتی که جناب آقای دکتر توفیقی گفتند مهم بود ولی این امور تصادفی نبوده، بلکه یک رویکرد اساسی و اندیشیده شده بود . ما وزارت علوم را پشتیبان و حامی محافل تولید کننده علم می دانستیم نه ارباب آن. حتی اختیارات وزارت علوم داوطلبانه واگذار می شود. دانشگاه پادگان نیست، باید مستقل باشد. دانشگاه فرمان بر نیست باید فرمان ده باشد. این که در دوران ما هیأت امناء دانشگاه ها مورد اهتمام قرار گرفت (که البته امناء هم باید انسان های آگاه و کاردان باشند) و تصمیمات اساسی به عهده آن ها قرار گرفت و این که دانشگاه ها در هزینه کردن بودجه استقلال و ابتکار عمل داشتند این ها همه ناشی از این رویکرد بود که دانشگاه ها باید مستقل و دارای حرمت باشند. اصرار به انتخابی بودن هیأت های علمی، مدیران گروه ها و مدیران دانشکده ها و دانشگاه ها دقیقا با توجه به جایگاهی بود که دانشگاه می بایست داشته باشد. امری که متأسفانه در چند سال گذشته متروک ماند. بلکه انتصاب ها جای انتخاب را گرفت و امیدوارم برگردیم به همان وضع درست.

در موقعیت جدید هم عرض می کنم که جناب آقای دکتر روحانی رویکرد درستی به قضایا از جمله به فرهنگ و آموزش عالی داشته اند. مردم هم با اشتیاق به این رویکرد رأی داده اند و در واقع عهدی میان دولت و مردم برقرار شده است و باید با اهتمام ویژه نسبت به عملی شدن این عهد نگریست. ما نباید بگوییم کسانی که مسؤولیت به آن ها داده می شود از کدام باند و جریان هستند. البته مدیریت نباید باندی باشد، ولی آن چه مهم است این که مسؤولیت می پذیرند تا چه اندازه با دولت و شعارهای او و عهدی که میان دولت و مردم بسته شده است باور دارند و تا چه اندازه توان عملی کردن آن ها را دارند.

بی تعارف بگوییم آن چه در سال های گذشته صورت گرفته است قابل قبول نیست. نمی خواهم بگویم حتما سوء نیت بوده است، ولی سوء تدبیر و دید غلط بوده است. بسیاری از استادان برجسته کنار گذاشته شده اند. کسانی نیز ایران را ترک گفته اند و عده ای هم با محدودیت های زیادی روبرو بوده اند و به جای آن ها تعداد زیادی افرادی بدون رعایت ضابطه و معیارهای (استانداردهای) لازم به دانشگاه ها تزریق شده اند و نیز انبوهی از دانشجویان فاضل و شایسته از تحصیلات تکمیلی محروم شده اند و به جای آن ها کسانی که در درجات بسیار پایین تری بوده اند امتیاز ادامه تحصیل را یافته اند. خوب آثار مخرب این وضع را باید در 5 – 6 سال دیگر ببینیم گرچه همین حالا هم تا حدودی معلوم شده است. باید دید امنیتی نادرست درمورد دانشگاه ها عوض شود. باید علم و عالم مورد اهتمام و احترام باشد. درست است که بسیاری از این امور ناشی از سیاست ها و رویکردهای نادرست بوده است، ولی بالاخره مدیرانی که بدون دغدغه این سیاست ها را نیز اجرا کرده اند این ها می توانند با دولت کنونی و با رویکردهای کنونی کار کنند. اگر می توانند بسم الله و الا نمی شود مصلحت کشور و انقلاب و دانشگاه و دانشجو را فدای ملاحظات نادرست کرد. 

و نکته آخر این که فضای دانشگاه باید باز و امن باشد. باید باب بحث و گفت و گو و فعالیت باز باشد. انجمن های اسلامی، انجمن های علمی و صنفی و تشکل های واقعا دانشگاهی و دانشجویی باید با امنیت فعالیت کنند، بحث کنند، نقد کنند و نشاط را به دانشگاه ها برگردانند.

البته در همین مدت هم بحمدالله شاهد تغییر فضا و وضعیت در دانشگاه ها بوده ایم، همانگونه که در جامعه هم شاهد هستیم ولی باید شاهد تحول های بنیادی و با ثبات در همه جنبه ها باشیم تا امید جامعه بخصوص فرهیختگان و دانشگاهیان ما از بین نرود.

بحمدالله تاکنون هم رویکردها درست بوده و هم گام های خوبی در عرصه های سیاسی، اقتصادی، فرهنگی و مسائل خارجی برداشته شده است.

امیدوارم با همت و عمق و گستردگی بیشتر شاهد بهبود بیشتر و بهتر امور باشیم.

انتهای پیام