روسیه و مسئله روابط استراتژیک

حسام‌الدین واعظ‌زاده در خبرآنلاین نوشت: فروش سلاح های پیشرفته S400 از سوی روسیه به عربستان کشوری که با سلاح های آمریکایی و اروپایی هر روز تجهیز می شود چه تاثیری جز ایجاد عدم توازن قدرت نظامی به نفع رقبای منطقه ای ایران می تواند داشته باشد. در روابط روسیه و ایران اگر خط قرمزهای ایران رعایت نشود مسکو نمی تواند بدون همراهی ایران در آسیای مرکزی، قفقاز و خاورمیانه ورود و حضوری آسوده داشته باشد.

در سالها قبل، زمانی که تزدکترای خود را در حوزه نظریه های روابط بین الملل با مطالعه موردی سیاست خارجی روسیه تکمیل می کردم از عمق سیاست های داخلی و بین المللی روسیه: این همسایه پهناور و بزرگ شمالی اطلاعات بسیاری یافتم.

به یاد دارم در آخرین روز سال 1999 و شب ” ایو” کریسمس هزاره سوم، آقای بوریس یلتسین در اوج بیماری از ریاست جمهوری استعفا داد و آقای پوتین که چند ماهی به پست نخست وزیری رسیده بود به عنوان کفیل ریاست جمهوری معرفی شد و بعد در انتخابات سال 2000 رسما ریاست جمهوری روسیه را بدست گرفت. از آن زمان نزدیک به 17 سال می گذرد. پوتین ازهمان سال بدنبال اعاده ی حیثیت و تحکیم جایگاه جهانی و اعتبار از دست رفته روسیه پس از فروپاشی شوروی در قبال آمریکا و اروپا بوده است. دانشمند غربی آقای فرانسیس فوکویاما در کتاب “پایان تاریخ ” فروپاشی شوروی را پیروزی کاپیتالیسم بر کمونیسم خوانده بود.

اما در مورد روابط ایران و روسیه دیدگاه های مختلفی در هر دو کشور وجود دارد. آنچه مسلم است ایران نباید به هیچ قدرتی در منطقه و جهان اعتماد داشته باشد و همه تخم مرغ هایش را درسبد یک قدرت جهانی بگذارد. زیرا مسئله بی اعتمادی به کشورها در عرصه روابط بین الملل به یک اصل تبدیل شده است. کشورها براساس منافع ملی و شخصی رهبرانشان و نیز به میزان عمل کشور مقابل به تعهدات مکتوب و رسمی خود ادامه می دهند.

روسیه هم، شامل همین اصل بی اعتمادی می شود. البته مسئله اعتماد در روابط بین الملل بدرستی و کامل در ایران تعریف و تحلیل نشده است. اینکه می گویند نباید به آمریکا اعتماد کرد اگر از کسی که عمری در نظریه های روابط بین الملل گذرانده است، بپرسید خواهد گفت: اعتماد در عرصه بین الملل اصلا جایگاهی همچون اعتمادی که ما در روابط با همسایه  خود و در زندگی روزمره داریم نیست. مسئله اعتماد در عرصه بین المللی از سوی برخی از سیاستمداران ایرانی براساس همان برداشت های عادی و روزمره اجتماعی متصور است.

“اعتماد متقابل” بطور نسبی در “روابط استراتژیک” میان کشورها شکل می گیرد. اما آیا روابط ایران و روسیه “استراتژیک” است؟

روابط روسیه و ایران در مقایسه با روابط روسیه  با همسایگان ایران، یعنی عربستان، ترکیه، هند و پاکستان، لااقل بر اساس تصور رهبران و دولتمردان دو کشور “استراتژیک” است. بنابراین، آقای پوتین باید در نظر داشته باشند با توجه به سابقه تیره و تار تاریخ روابط گذشته، روسیه باید با توجه و تامل لازم ویژه، ملاحظات اقتصادی، سیاسی و امنیت-نظامی ایران را در روابط خود با عربستان و همسایگان ایران که همه از حامیان استراتژیک آمریکا هستند مد نظر قرار دهد.

فروش سلاح های پیشرفته S400 به عربستان کشوری که با سلاح های آمریکایی و اروپایی هر روز تجهیز می شود چه تاثیری جز  ایجاد عدم توازن قدرت نظامی به نفع رقبای منطقه ای ایران می تواند داشته باشد. در روابط روسیه و ایران اگر خط قرمزهای ایران رعایت نشود مسکو نمی تواند بدون همراهی ایران در آسیای مرکزی، قفقاز و خاورمیانه  ورود و حضوری آسوده داشته باشد.

ایران ملاحظات روسیه را چه بسا بیش از حد معمول مد نظر داشته است” برای مثال، تهران از سیاست مسکو در آسیای مرکزی بویژه در تاجیکستان، و اروپای شرقی  شامل اوکراین، بلاروس، گرجستان و… و مخالفت با انقلاب های رنگی در کشورهای CIS اقدام کرده است.  ایران در راستای پشتیبانی از سیاست شرق: روسیه- چین، پا به پای پانزده جمهوری شوروی سابق، هنوز استقلال جمهوری مسلمان نشین کوزوو را برسمیت نشناخته و اجازه تاسیس سفارت در تهران را نداده است، در حالیکه همه کشورهای غربی و اروپایی و بسیاری از کشورهای آسیایی و اسلامی از جمله ترکیه، پاکستان، عراق، مصر، اردن و کشورهای حاشیه خلیج فارس به مبادله سفیر با کوزوو اقدام کرده اند. تلاش های سیاسی و نظامی روسیه در کمک به اقدامات وحشیانه صربها علیه مسلمانان کوزوو هنوز درخاطرها باقی مانده است.

انتخاب های ایران نیز در روابط بین الملل بسیار زیاد و متنوع است. ایران در سال های اخیر بسیاری از ملاحظات سیاست خارجی و امنیتی روسیه را رعایت کرده است.  ایران امتیازهای زیادی در اقتصاد و تجارت داخلی خود برای بخش خصوصی و دولتی روسیه اختصاص می دهد. قرارداد چند میلیاردی ساخت نیروگاه های هسته ای جدید از این نوع اقدامات استراتژیک و دوستانه ایران محسوب می شود.

اما سرمایه گذاران و تجار ایرانی در روسیه با مشکلات عدیده و نیز عدم تامین و تضمین امنیت های ضروری از سوی دولت روسیه مواجه اند. چه زمانی می بایست بالاخره بخش های دولتی روسیه شامل بانک ها، بنگاه های اقتصادی و امور خدماتی برای ارائه تسهیلات مناسب و خاص و همکاری محترمانه با ایرانیان توجیه و تجهیز شوند؟ این در حالی است که تاثیر تحریم های آمریکا  بر روابط  تجاری دو کشور همچنان سایه انداخته است.  بخش دولتی و بویژه بخش خصوصی و ثروتمند روسیه با  گرایش غرب گرایانه عمدتا بدنبال روابط اقتصادی با کشورهای غربی و از جمله گسترش روابط تجاری با ترکیه است تا ایران! آقای پوتین چه تدبیر و برنامه ای برای رونق بخشیدن به روابط تجاری بخش دولتی وخصوصی روسیه با ایران دارد؟

با توجه به اعتماد مستمر ایران به روسیه و اعتقاد دولتمردان دو طرف به وجود “روابط استراتژیک” میان دو کشور، آقای پوتین باید تلاش کند تعهدات سیاسی و بین المللی مسکو با تهران را عملی و اجرایی نماید. آیا روسیه در دوره 6 ساله ریاست جمهوری جدید آقای پوتین (از سال آینده) خواهد توانست سطح روابط اقتصادی و سرمایه گذاری خود با ایران را در حد و اندازه یک شریک استژیک واقعی افزایش دهد؟

انتهای پیام