توان ورود ایران به بازار گاز اروپا در میان مدت

نفتنا نوشت: ادامه بحران اوکراین و تداوم کشمکش های سیاسی بین اتحادیه اروپا و روسیه اگر در ابتدا رنگ و بوی سیاسی داشت اما حالا دیگر پای انرژی را هم به موضوع باز کرده است. چرا که گاز صادراتی روسیه از مسیر اوکراین به اتحادیه اروپا می رسد. از طرفی همین کشور خود وارد‌کننده گاز از روسیه است و به دلیل عدم پرداخت بدهی‌های خود از سوی روسیه تهدید به قطع مسیر انتقال انرژی شده است. به همین دلیل گاز روسیه به ابزاری برای تهدید اتحادیه اروپا در ماجرای اوکراین تبدیل شده است. در این میان چنانچه این اتحادیه بتواند جایگزین مناسبی برای واردات انرژی خود پیدا کند، دست روسیه در بحران اوکراین بسته خواهد شد. ایران به عنوان دومین دارنده منابع گاز طبیعی جهان و قرار گرفتن در حوزه دریای خزر که مسیر انتقالی مناسبی برای انرژی خواهد بود از این ظرفیت بالقوه برای ورود به بازار انرژی اروپا بهره‌مند است اما این که این ظرفیت بالقوه توانایی بالفعل شدن را دارد یا نه سوالی است که با دکتر اردشیر سنایی استاد علوم سیاسی و تحلیل‌گر مسائل بین‌المللی مطرح کردیم. این استاد دانشگاه معتقد است که به دلیل مشکلاتی که ظرف 8 سال گذشته در حوزه سیاسی و اقتصادی بر کشور حاکم بوده و از طرفی تحریم‌ها این مشکلات را به حوزه‌های انرژی یعنی نفت و گاز ما تسری داده است، ایران در کوتاه‌مدت به دلیل مشکلات فنی نمی‌تواند جایگزین روسیه شود به ویژه که روسیه نیز در جریان مذاکرات ایران با گروه 1+5 هم حضور دارد و ممکن است روابط ایران وروسیه تحت تاثیر این موضوع قرار بگیرد. اما چنانچه روابط ایران با نظام بین‌الملل در چارچوب یک توافق جامع با شش قدرت جهانی سامان داده شود، ایران بدون واهمه از واکنش روسیه می‌تواند تعامل خود را با غرب گسترش دهد و وارد حوزه انرژی این منطقه شود.

***

نفتنا: همان‌طور که می دانید بحران اوکراین و روسیه علاوه بر فاز سیاسی به بخش انرژی هم کشیده شده است. به همین دلیل هم روسیه از گاز به عنوان اهرمی برای فشار به اروپا استفاده می‌کند و هم اروپا به فکر جایگزینی دیگر برای تامین انرژی خود است، فکر می‌کنید در چنین شرایطی چه کشورهایی دارای این ظرفیت هستند تا بتوانند جایگزین روسیه شوند؟

در پدیده بحران اوکراین، اتحادیه اروپا و آمریکا در مقابل روسیه قرار می‌گیرند. اما فارغ از این که این بحران چه سمت و سویی پیدا کند و به کجا برسد، نکته این است که نوع تقابل روسیه و اتحادیه اروپا در بحث انرژی و به ویژه گاز وارداتی اتحادیه اروپا از این کشور است. درست است که اتحادیه اروپا صد‌ درصد منابع انرژی و گاز خود را از روسیه دریافت نمی‌کند، اما بخش قابل ملاحظه‌ای از انرژی به ویژه گاز خود را از روسیه می‌‌گیرد. این موضوع عاملی شده است در دست روسیه تا با استفاده از آن بتواند در مورد بحران اوکراین چانه‌زنی خود را افزایش دهد. اما این که این بحث باعث چه نوع واکنشی از سوی اتحادیه اروپا خواهد بود باید پاسخ داد که اگر اتجادیه بخواهد این ابزار چانه‌زنی را از روسیه بگیرد دست کم برای کوتاه‌مدت باید به فکر جایگزینی برای منابع انرژی خود و به ویژه گاز وارداتی از روسیه باشد.

اما نکته این است که در واقع اتحادیه اروپا چگونه می‌تواند این میزان انرژی از روسیه را جایگزین کند و یا گزینه‌هایی که ممکن است جایگزین شوند چه کشورهایی هستند. برای این سوال سه پاسخ وجود دارد. اول ایران، دوم قطر و سوم عربستان که گزینه عربستان بیشتر در حوزه منابع نفتی است. بنابراین ایران وقطر به لحاظ دارا بودن منابع گازی برجسته‌تر هستند.

اما در مورد ایران باید گفت که نزدیکی به حوزه اتحادیه اروپا و امکان دسترسی ترکیه به مناطق مرکزی اروپا ایران را بدل به گزینه مناسبی کرده است. اما ایران به لحاظ فنی و سیاسی این امکان برایش فراهم نیست تا بتواند جایگزین انرژی روسیه شود. هرچند که ایران دومین کشور دارای ذخایر گازی دنیاست و نقش مهمی را در بازار گازی دنیا بازی می کند، اما با توجه به مشکلات 8 سال گذشته به لحاظ فنی در شرایطی نیست که در کوتاه‌مدت بتواند به عنوان کشور صادر‌کننده گاز به اروپا جایگزین روسیه شود.

ایران فعلا با توجه به تحریم‌ها و مشکلات اقتصادی و مدیریتی که در هشت سال گذشته با آن مواجه بود نتوانسته است در حوزه منابع نفت و گاز به ویژه پارس جنوبی و عسلویه اقداماتی را انجام دهد و برای استخراج، استحصال و انتقال منابع انرژی با مشکلات عدیده‌ای مواجه است.

از طرف دیگر درست است که دومین کشور دارای منابع گاز دنیا هستیم اما هنوز وارد‌کننده گاز ترکمنستان محسوب می‌شویم و چنانچه در مسیر این انتقال گاز خللی ایجاد شود، 5 استان کشور با بحران گازی مواجه می‌شوند. بنابراین به لحاظ فنی در کوتاه‌مدت در شرایطی نیستیم که بتوانیم به عنوان جایگزین روسیه وارد عمل شویم.

از سوی دیگر به لحاظ سیاسی درست است که شرایط ایران در نظام بین‌الملل ظرف چند ماه گذشته با روی کار آمدن دولت یازدهم  رو به بهبود گذاشته است اما ایران هنوز با مشکلاتی در این عرضه مواجه است و تا زمانی که ایران بتواند وارد عرصه‌های سیاسی، اقتصادی و بین‌المللی شود بدون این که با چالشی مواجه شود، نیازمند یک پروسه زمانی است.

ما فعلا در یک توافق موقت شش ماهه هستیم و زمانی می‌توانیم از انزوای سیاسی و اقتصادی که در طول 8 سال گذشته ایجاد شده، خارج شویم که بتوانیم به یک توافق نهایی و جامع با شش قدرت جهانی دست پیدا کنیم .

نکته دوم این است که به هر حال یک طرف مذاکرات ایران در گروه 1+5 روسیه است و ورود ایران به بحث جایگزینی صادرات گاز روسیه باعث بروز حساسیت جدی بین ایران و طرف روسی خواهد بود و می تواند اثر خود را مناسبات ایران و روسیه بگذارد. چرا که ما در بخش‌هایی از قبیل نیروگاه بوشهر و آنچه در فرآیند مذاکرات با شش قدرت جهانی رخ داده نشان دادیم که ارتباطاتی با روسیه داریم که دوست نداریم این ارتباطات مخدوش شود.

هرچند که رویکرد دولت یازدهم درباره روسیه نسبت به دولت‌های نهم و دهم تغییر کرده اما کماکان ایران خیلی راغب به مخدوش شدن روابطش با این کشور نیست.

 

نفتنا: با همه نقدهایی که شما مطرح کردید اما چند سال گذشته، قرار بود تا ایران هم در جریان قرارداد نابوکو بین اروپا و کشورهای حاشیه دریای خزر برای انتقال گاز به این منطقه حضور داشته باشد که به دلیل مخالفت ایالات متحده از آن قرارداد کنار گذاشته شد و قطر جایگزین آن شد. این یعنی که ظاهرا این ظرفیت در ایران وجود دارد و چه بسا بتوان از این ظرفیت در شرایط فعلی هم بهره‌برداری کرد؟

ببینید! اگر مشکلات سیاسی ایران با نظام بین‌الملل حل شود، آن موقع امکان ارتباطات هم با ارپا و هم سایر نقاط تسهیل می‌شود. اما بحث بر سر این است که برای حل اختلافات چه قدر زمان لازم است. آیا توافق هسته‌ای ژنو که تا خرداد ماه در نظر گرفته شده‌، به یک تفاهم کلی منجر خواهد شد یا خیر. که اگر پاسخ مثبت باشد و اختلافات رفع شود و تحریم‌ها هم برداشته شود، در سایه این اقدامات هم سرمایه لازم از خارج جذب می‌شود و هم امکانات فنی ایران تجهیز می‌شود و درچنین شرایطی است که می‌توان از ورود ایران به بازار انرژی اروپا سخن گفت.

نفتنا: چنانچه توافق ژنو به یک تفاهم بلندمدت منجرشود و ایران با تجهیز فنی خود بتواند بخشی از بازار انرژی اروپا را از آن خود کند، در آن صورت واکنش روسیه که تاکنون سعی داشته نقش شریک ایران را بر عهده بگیرد، چه خواهد بود و روابط ایران را تا چه میزان متاتر خواهد کرد؟

این بستگی دارد به این مسئله که چه زمانی مشکلات خارجی ایران حل خواهد شد. از طرفی بحث اتحادیه اروپا و روسیه یک بحث فوریتی است. هر لحظه ممکن است که اوضاع اوکراین بحرانی‌تر شده و منجر به قطع صادرات گاز روسیه به این کشور شود و در نتیجه چنین اقدامی حتما اتحادیه اورپا جایگزینی را انتخاب خواهد کرد که این جایگزین در این فرصت کم نمی‌تواند ایران باشد. مگر این که در میان‌مدت و در کنار تداوم بحران اوکراین و از طرفی حل موضوع هسته‌ای ایران، کشور بتواند جایگزینی برای روسیه تلقی شود.

نفتنا: چنانچه ایران بتواند با در نظر گرفتن همه مفزوضات وارد بازار انرژی اتحادیه اروپا شود،چشم انداز این ورود چگونه خواهد بود و چه تاثیری بر روابط خارجی ایران خواهد گذاشت؟

چنانچه ایران موفق شود اختلافات را پشت سر گذاشته و با ایالات متحده هم دست کم در همین وضعیت باقی بماند، اتحادیه اروپا شریک مناسبی برای ایران خواهد بود و ایران از این ارتباط سود خواهد برد. در چنین وضعیتی دیگر روسیه نمی‌تواند حساسیتی نشان بدهد چرا که آن موقع ایران دست‌کم مشکل خود را با غرب حل کرده و نیازی به حمایت‌های روسیه ندارد و واکنش‌های احتمالی این کشور هم نمی‌تواند بر تصمیم ایران اثر بگذارد.

انتهای پیام