الزامات موفقیت در متصل کردن علوم انسانی به ریشه‌های دینی
بیانات رهبر معظم انقلاب اسلامی در دیدار دست‌اندرکاران کنگره قرآن و علوم انسانی که در تاریخ یک خرداد ۹۶ برگزار شده بود، صبح امروز در محل این همایش در قم منتشر شد.
به گزارش ایسنا، حضرت آیت الله خامنه‌ای در این دیدار، رجوع به قرآن کریم و پاسخ یافتن برای مسائل گوناگون فکری، عملی، سیاسی و اجتماعی از جمله موضوع مهم علوم انسانی را بسیار ضروری خواندند و گفتند: در برخی شاخه‌های علوم انسانی، سابقه چند صد سال مطالعه و نقادی در دنیا وجود دارد و پیش‌نیاز ورود به علوم انسانی و جدا کردن آن از ریشه‌های غیردینی یا ضددینی و اتصال به منشأ قرآنی و وحیانی، تسلط کامل بر کارها و پیشرفت‌های انجام شده در جهان است.
رهبر انقلاب اسلامی با تاکید بر انجام پژوهش و تحقیقات در قالب کارگروهی و همچنین لزوم همکاری مراکز و گروه‌های مختلفی که در موضوع هدایت علوم انسانی به سوی آموزه‌های اسلامی در حال تحقیق و فعالیت هستند، افزودند: علاوه بر محققان داخلی، برخی متفکران جهان اسلام در حال مطالعه و پژوهش در خصوص علوم انسانی اسلامی هستند که باید مراکزی همچون جامعةالمصطفی با شناسایی این افراد و آثارشان، زمینه همکاری و همبستگی متقابل را در سطح وسیع بین‌المللی شکل بدهند.
ایشان همچنین با تأکید بر افزایش کیفیت پژوهش‌های علمی و ابراز امیدواری در خصوص تولید مقالات راهگشا و پر مغز در کنگره قرآن و علوم انسانی، برخی آثار و تولیدات فضلای جوان و نواندیش قم را بسیار با ارزش، امیدوارکننده و نویدبخش آغاز یک حرکت عمومی و رو به جلو در پژوهش‌های حوزوی دانستند.
متن کامل بیانات رهبر انقلاب اسلامی در دیدار دست‌اندرکاران اولین کنگره بین‌المللی قرآن و علوم انسانی بدین شرح است:
بسم الله الرّحمن الرّحیم (۱)
خیلی خوش آمدید. یکی از عیوب کار ما اهل حوزه، همیشه انفرادی کار کردن بوده؛ حتّی آنجایی هم که جمعیّتی از ما جمع می‌شدند – فرض کنید پای یک درس – هر کدام برای خودشان کار می کردند. کار مشترک ماها منحصر بوده در مباحثه که یک درس را دو نفر، سه نفر با همدیگر مباحثه کنند؛ وَالّا در – به‌اصطلاح – کارکرد علمی و گرفتن محصول علمی، همکاری مشترک و هم‌فکری در بین مجموعه‌های حوزوی ما رایج نبوده. در حالی‌که در دنیا – بخصوص دنیای غرب – این‌جوری نیست؛ آنجا کارهای مشترک، زیاد انجام می گیرد. حتّی گاهی مثلاً فرض کنید کارهایی طرّاحی می شود که از ده‌ها جزء یک محصول واحد، هر جزئی به یک مجموعه‌ای واگذار می شود؛ بعد کسانی هستند که آن محصولات کار این مجموعه‌ها را می گیرند و آن محصول نهایی را از مجموع اینها به دست می‌آورند؛ یعنی این‌جور طرّاحی می کنند. خب، پیدا است که این‌جور کار کردن آثارش خیلی بهتر و بیشتر است. خوشبختانه ملاحظه می شود که حوزه در این جهت دارد حرکت می کند؛ یعنی این کار شما مصداقی از همین همکاری است. کاری بشود که این به‌معنای واقعی کلمه همکاری باشد؛ یعنی همه با هم همکاری کنند، ذهن ها به کمک یکدیگر بیایند و یک محصول مطلوبی بیرون بیاید. این یک نکته است.
نکته دوّم این است که در این کنگره شما دو بخش مهم وجود دارد: یکی قرآن؛ یکی علوم انسانی. مسئله قرآن و مرجعیّت قرآن و رجوع به قرآن و استفهام از قرآن در مسائل گوناگون فکری و عملی و اجتماعی و سیاسی و حکومتی و مانند اینها، خیلی چیز مهمّی است. ما واقعاً در این زمینه‌ها کم‌کاریم؛ واقعاً کم‌کاری داریم، [ و در زمینه] تدبّر در قرآن برای کسانی که اهل تدبّرند؛ [این] نشان می دهد که ما خیلی خودمان را محروم کرده‌ایم از آیات الهی و از رهنمودهای آیات الهی در زمینه‌های گوناگون؛ خب، خود این مرجعیّت قرآن برای این مسئله مهم، یک موضوع اساسی و حسّاس است. علوم انسانی و اهتمام به آن و توجّه به آن – که چند سال است که بر سر زبان ها رایج است – هم یک مسئله است. کار شما پیوند زدن این دو امر مهم با یکدیگر است و این به نظر من خیلی مهم است؛ خیلی بجا است که هرچه می شود در این زمینه تلاش صورت بگیرد.
یک نکته دیگر این است که امروز در کشور، جاهایی و مراکزی وجود دارد که برای علوم انسانی دارند تلاش می کنند و کار می کنند، هم در شورای عالی انقلاب فرهنگی هست، هم بیرون شورای عالی انقلاب فرهنگی هست؛ بخش های گوناگونی در زمینه علوم انسانی دارند کار می کنند. هدف شان هم همین است؛ حالا اسم کارشان را قرآن و علوم انسانی یا مانند اینها نگذاشته‌اند، لکن دارند در جهت سوق دادن مسائل و موضوعات علوم انسانی به سمت آموزه‌های اسلامی کار می کنند. از اینها استفاده بشود؛ یعنی همکاری بشود با این مجموعه‌ها. ما احتیاج داریم به اینکه از محصول افکار یکدیگر استفاده کنیم؛ یعنی الان کسانی هستند، دارند کار می کنند، تلاش می کنند – البتّه من نمی دانم، حالا در گزارش حضرتعالی و آقا، این نبود که با مراکز گوناگون همکاری و ارتباط دارید یا ندارید؛ اگر باشد که چه بهتر، اگر نیست حتماً بگردید – این عناصر را پیدا کنید، این مراکز را پیدا کنید و با اینها همکاری کنید، از تجربه‌های شان استفاده بشود؛ اینها کار کرده‌اند. این هم یک نکته است.
یک نکته اساسی این است که علوم انسانی، دو سه قرن است که در دنیا ابداع شده و اشخاصی روی آن فکر کرده‌اند، کار کرده‌اند، مسائلی را به وجود آورده‌اند؛ بعضی هم که [ابداع آنها] به قرن نمی رسد، چندین دهه است که دارند روی آن کار می کنند؛ یعنی به اصطلاح چیزهایی جزو علوم مختلف انسانی هستند که برای ما حکم واردات را پیدا می کند؛ حالا غیر از فلسفه و ادبیات و مانند این چیزهایی که مربوط به خود ما است، مسائلی به وجود آمده، سرفصل‌هایی تولید شده، روی آن کار شده، فکر شده، نقد شده، چند لایه ردّوبدل شده – این کارها انجام گرفته – ما حالا می خواهیم وارد بشویم و این مسائل را از آن ریشه به اصطلاح غیر دینی یا بعضاً ضدّ دینی آن جدا کنیم و به یک منشأ قرآنی و یک منشأ دینی و وَحیانی متّصل کنیم. خب این خیلی مهم است؛ این یک تسلّط اساسی بر کارهای دیگران لازم دارد؛ ما باید بدانیم که دیگران در این زمینه‌ها چه کرده‌اند. [دانستن] کارهایی که آنها انجام داده‌اند، پیشرفت هایی که آنها انجام داده‌اند از مسائلی است که مورد نیاز است؛ باید کار بشود.
حالا اشاره کردید که مثلاً نهصد یا هشتصد مقاله یا چکیده مقاله [به کنگره] آمده، خب خوب است؛ این تعداد کمّیّت، واقعاً قابل توجّه است؛ لکن مهم‌تر از کمّیّت، کیفیّت است؛ یعنی کاری کنیم که از این کاری که شما مثلاً در این کنگره – در آذرماه – (۲) خواهید کرد، بیست سی مقاله پُرمغزِ راهگشا خارج بشود که بتواند محلّ استفاده عموم کسانی که در این زمینه‌ها فکر می کنند و کار می کنند قرار بگیرد.
یک نکته دیگر هم این است که امروز در دنیای اسلام هم در این زمینه‌ها متفکّرینی دارند کار می کنند؛ در دنیای عرب مثلاً کسانی هستند که دارند کار می کنند، در شبه قارّه – در هندوستان – فضلایی هستند که دارند در این زمینه‌ها کار می کنند، از اینها غفلت نشود. حالا خوشبختانه کنگره شما بین‌المللی است و این کاری هم که از شما بر می‌آید – همکاری و همبستگی با متفکّرین دنیای اسلام – از خیلی از مراکز دانشگاهی دیگر ما بر نمی‌آید؛ یعنی این جامعةالمصطفی این خصوصیّت را دارد که می تواند در یک سطح وسیع بین‌المللی یک مسئله را مطرح کند و بهره‌گیری کند. این خیلی خوب است؛ از اینها واقعاً استفاده بشود؛ یعنی کسانی هستند در دنیای اسلام؛ گاهی می‌آورند بعضی از کتاب ها را مثلاً از شمال آفریقا یا مثلاً از همین منطقه غرب آسیا، از کشورهای عربی، کسانی نوشته‌اند؛ [وقتی] آدم نگاه می کند، می بیند افکار خوبی در بین اینها هست؛ یعنی واقعاً فکر کرده‌اند، کار کرده‌اند، مطالعه کرده‌اند و می تواند مورد استفاده قرار بگیرد. ما از خیلی از اینها بی‌خبریم؛ کما اینکه آنها هم نسبت به کارهایی که در اینجا شده اطّلاعی ندارند؛ یعنی واقعاً در طول این سی چهل سال بعد از انقلاب، خوب کارهایی انجام گرفته؛ ما هم راضی نیستیم، احساس کمبود می کنیم، جنابعالی هم اشاره کردید، بنده هم عقیده‌ام همین است که ما کم‌کاری داریم؛ امّا بالاخره در همین حالت کم‌کاری، کارهای خوبی انجام گرفته، ما کتاب های خوبی داریم؛ کارهای باارزشی انجام گرفته؛ حالا آدم نگاه می کند در همین حوزه قم و در بعضی جاهای دیگر، مقالاتی که نوشته شده، کتاب هایی که نوشته شده، درس هایی که داده شده، بعضاً خیلی باارزش است، خیلی خوب است. اینها هم خبر ندارند؛ در دنیای اسلام غالباً مطّلع نیستند از کارهایی که ما اینجا کرده‌ایم و انجام گرفته. این همکاری بین‌المللی هم به نظر من یکی از بخش های خیلی خوبی است که می تواند بر این کنگره مترتّب بشود. حالا دو سه موضوع را هم آقا(۳) پیشنهاد فرمودند که عرض بکنم که حالا من حضور ذهن ندارم که درباره‌ی آن مسائل اظهارنظر کنم، لکن حالا شما تا آذر [ماه] وقت زیاد دارید، خوشبختانه مجال زیادی وجود دارد؛ اگر چیزی به ذهن برسد بعدها ممکن است عرض کنیم.
به هر حال ما دعا می کنیم که خدا شماها را موفّق بدارد. حقّاً و انصافاً این کارهایی که امروز به‌وسیله فضلای جوان و نواندیش قم دارد انجام می گیرد خیلی باارزش است؛ خیلی. بنده گاهی اوقات که می بینم و مشاهده می کنم – انگیزه‌ها را، یا حرفها را، یا کارها را انسان نگاه می کند- واقعاً خدا را شکر می کنم. یک وقت هایی بود که در قم این چیزها به ذهن بعضی‌ها می‌آمد – چنین نبود که خالی‌الذّهن محض باشند؛ نه، یک چیزهایی به ذهن شان می‌آمد – امّا مثل رؤیا بود، واقعاً مثل رؤیا بود [برای] آدم و امید اینکه این چیزها ممکن است تحقّق پیدا کند؛ در قم، یا در غیر قم، در حوزه‌های علمیّه آدم واقعاً امید نداشت؛ امروز خوشبختانه تحقّق پیدا کرده؛ امروز حرکت عمومی آغاز شده. حالا اشکالاتی هست، ایرادهایی داریم؛ خود ما، خود حوزه و مسئولان و بزرگان حوزه، گاهی اشکالات و ایرادهای بجایی دارند امّا حقیقتاً آنچه هم اتّفاق افتاده خیلی باارزش است. به هر حال از خداوند متعال می خواهیم به شماها توفیق بدهد، کمک تان کند تا این کار را هرچه بهتر، هرچه تمیزتر، پُرمغزتر و قابل‌ارائه‌تر ان‌شاءاﷲ دربیاورید دربیاورید و ما و همه استفاده کنیم.
والسّلام علیکم و رحمةالله
۱) این دیدار در چهارچوب دیدارهای دسته‌جمعی برگزار شد. در ابتدای این دیدار، حجّت‌الاسلام والمسلمین علیرضا اعرافی مدیر حوزه علمیّه قم و حجّت‌الاسلام محمّدعلی رضائی اصفهانی دبیر علمی کنگره گزارش هایی ارائه کردند.
۲) طبق اعلام دبیر علمی، قرار است این کنگره در تاریخ ۹/۹/۱۳۹۶ برگزار شود.
۳) دبیر علمی کنگره
انتهای پیام
