نظر محمد مجتهد شبستری درباره‌ی اصلاحات اجتماعی در عربستان

یک پژوهشگر علوم قرآنی معتقد است: وهابیت مظهر خشونت است و اعمالشان هم همین را نشان می‌دهد. اگر هم اخیرا انعطاف‌پذیری‌هایی در عربستان می‌بینیم ناشی از سیاست است چراکه نگران هستند جامعه منفجر شود و اغتشاشی اتفاق بیفتد و سلطنت از دستشان خارج شود.

محمد مجتهدشبستری در گفت‌وگو با ایلنا، در ارزیابی دو دیدگاه مختلف نسبت به مفهوم اسلام رحمانی و اینکه از نظر برخی اسلام رحمانی یک تفکر انحرافی‌ست که ریشه در سکولاریسم و اومانیسم دارد و نظریه دیگری آن را برداشت امروزین از اسلام می‌داند که  صفات هادی و رحمان بودن خداوند را نسبت به بندگانش برجسته کرده درنتیجه نوعی از انحراف در اسلام که ریشه در خشونت و تهاجمی بودن و اجبار دارد را به شدت نفی می‌کند، گفت: در رابطه با رحمانیت الهی اولا می‌بینیم در قرآن مجید که ۱۱۴ سوره داریم به جز سوره مبارکه برائت اول تمام سوره‌های قرآن این رحمانیت و رحیمیت الهی با “بسم‌الله الرحمان الرحیم” خودش را نشان می‌دهد. علاوه بر این کلمه رحمیت و رحمانیت الهی در خیلی از آیات دیگر قران مجید هم آمده است. درباره گذشت و عفو و بخشش هم که دستورات زیادی می‌خوانیم و خداوند تاکید دارد که هم خودش غفور و رحیم است و هم انسان‌ها را به رحمانیت و بخشش فرامی‌خواند. به عنوان مثال خداوند در قرآن فرموده است که از لغزش دیگران عفو کنید و صفح کنید. تفاوت میان عفو و صفح هم این است که در عفو شما لغرش طرف را به رخش می‌کشید ولی گذشت می‌کنید ولی در صفح اصلا این خطا و لغزش را نادیده می‌گیرید و به رویش نمی‌آورید و گذشت می‌کنید.

این پژوهشگر علوم قرآنی ادامه داد: از این دست آیات در قرآن کریم زیاد است و هم می‌بینم که پیامبر در قرآن مجید به عنوان “رحمة للعالمین” معرفی شده است و عمل او هم در زندگی بر مبنای عفو و بخشش بوده است. یعنی پیامبر خطاهای دیگران را می‌دید و گذشت می‌کرد و جز در موارد معدودی که جنگ‌هایی پیش آمد و ایشان مجبور به جنگ شد، در باقی موارد عفو و گذشت از ایشان می‌بینیم. مخصوصا پس از فتح مکه با اینکه پیامبر در مکه به شدت مورد آزاد و اذیت قرار گرفته بود به آن‌هایی که تسلیم شده بودند و از سرنوشت خودشان می‌پرسیدند فرمودند، انتظار شما از من چیست، آن‌ها گفتند: تو برادر کریمی هستی و فرزند شخصیت کریمی هستی و پیامبر هم فرمودند: بروید و همه شما آزاد هستید. تاریخ هم پر است از گذشت‌ها و بخشش‌ها و کرم‌های پیامبر اکرم و ائمه اطهار (ع).

مجتهدشبستری همچنین درباره انتقاد برخی از پررنگ شدن صفات رحمانیت و رحیمیت خداوند نسبت به ویژگی‌‌های قهاریت و غضب او و اینکه خوانش اسلام رحمانی توجهی به بعد جباریت خداوند ندارد، بیان کرد: اینکه برخی می‌گویند باید جنبه قهاریت و غضب الهی را هم باید درنظر گرفت هم البته حرف درستی است. منتها این مسئله در مواردی است که انتقام لازم است و گذشت و عفو و رحمانیت سبب تجری طرف‌‌های مقابل می‌شود. البته ما در برخی ادعیه داریم که “أَنْتَ أَرْحَمُ الرَّاحِمِینَ فِی مَوْضِعِ الْعَفْوِ وَ الرَّحْمَةِ وَ أَشَدُّ الْمُعَاقِبِینَ فِی مَوْضِعِ النَّکَالِ وَ النَّقِمَةِ” یعنی خدایا تو ارحم‌الراحمین هستی در جایی که جای رحمانیت و مودت است که اکثریت موارد است و شدیدترین انتقام‌گیرنده هستی در جایی که مورد اقتضا کند که موارد معدودی است. درواقع خداوند تنها اگر ببیند طرف در صورتی که مورد عفو و رحمت قرار بگیرد، جری می‌شود و ممکن است ضررش به دیگران و جامعه بیشتر شود، می‌گوید اینجا نمی‌توان با گذشت رفتار کرد و ما مظهر قهاریت و غضب پروردگار را در چنین مواردی می‌بینیم. یعنی هم رحمانیت و هم قهاریت هر دو از جانب پروردگار دیده می‌شود.

او افزود: پیامبر اکرم و ائمه اطهار هم چنین بوده‌اند و همان‌طور که اشاره شد خود ذات ربوبی هم مظهر ذات عفو رحمت و رحمانیت است، مگر در مواردی که تشخیص بدهد که آنجا جای غضب و انتقام است. ما در دعا هم می‌خوانیم “یَا مَنْ سَبَقَتْ رَحْمَتُهُ غَضَبهُ‌” یعنی ای خدایی که رحمتش بر غضبش می‌چربد و درواقع رحمانیت خداوند بر غضبیتش می‌چربد و غضب او تنها در موارد خاصی است.

این فیلسوف و فقیه، سپس با مقایسه سه برداشت از اسلام در سه سوی عالم اسلام، یکی در ترکیه با سیاست‌هایی که تحت لوای پرچم در پیش گرفته شده، دیگری در عربستان که نظرگاه خاص و عجیب خود را دارد و دیگری در ایران، متذکر شد: آنچه در عربستان اجرا می‌شود و جاری است می‌توان گفت که اصلا هیچ بویی از اسلام به مشامش نرسیده است. آن وهابیت و نگاه تکفیری و مخصوصا این روزها داعشی‌ها که محصول و تربیت همان عربستان و وهابیت هستند، بویی از اسلام به مشامشان نرسیده که این چنین با قهر و غضب با مردم رفتار می‌کنند. استبداد در آنجا حاکم است و هیچگونه نشانی از عطوفت و مهربانی و انسانیت نیست. در نتیجه نمی‌توان گفت که آن‌ها مظهر اسلام و رحمانیت الهی هستند.

مجتهد شبستری اضافه کرد: ترکیه و برخی دیگر از کشورهای اسلامی هم اسلام حقیقی به آن معنا فکر نمی‌کنم درک کرده باشند. این کشورها بیشتر به دنبال سیاست هستند و سیاست هرچه ایجاب کند، به آن عمل می‌کنند. بدون اینکه اسلام را مدنظر داشته باشند و فکر کنند که دولت اسلامی هستند و دولت اسلامی باید براساس عفو و رحمت و عطوفت حاکم باشد. درواقع این کشورها یک روش مغرورانه و خودپسندانه را پیش گرفته‌اند و سیاست هرچه ایجاب کند، همان را اعمال می‌کنند. به قول امام خمینی (ره) اگر هم این روزها بویی از اسلام استشمام می‌شود از جمهوری اسلامی است. خود امام چقدر افرادی را که قابل عفو شدن بودند، عفو کردند و هنوز هم همه ساله می‌بینیم که در مناسب‌ها و اعیاد مختلف چه تعداد زندانی با پیشنهاد رئیس قوه قضاییه مورد عفو رهبری قرار می‌گیرند. می‌توان گفت چنین شیوه‌ای یعنی اقتباس از اسلام و تبعیت از اسلام رحمانی و در جمهوری اسلامی تا حدی نسیمی از اسلام وزیدن گرفته است. واقعا هم چنین عفوهایی را در کشورهای دیگر اصلا نمی‌بینم.

او در پایان با اشاره به تغییراتی که این روزها در عربستان رخ داده ازجمله اجازه حضور زنان بدون حجاب در این کشور، موافقت با کلوپ‌های رقص و آواز زنان و …، در پاسخ به این پرسش که تغییرات به وجود آمده ناشی از تاثیر سیاست است یا تغییر در اندیشه‌های دینی مبلغان و حاکمان این کشور، تاکید کرد: اتفاقات اخیر عربستان ناشی از سیاست‌شان است. حقیقت این است که مسئولان عربستان می‌بینند که فشار در داخل زیاد شده و خفقان مردم را به مرز انفجار رسانده و زمینه انفجار در عربستان فراهم هست لذا سیاست‌شان ایجاب می‌کند که چنین رویکردی را پیش بگیرند، نه اینکه واقعا انگیزه الهی و اسلامی داشته باشند. بعید می‌دانم که نگاه‌ها و نگرش‌ها و خوانش‌های آن‌ها از اسلام تغییری کرده باشد. من در هیچ مجله و روزنامه‌ای نخوانده‌ام که علما و فقهای عربستان فتوایی برای اعمال این موارد داده باشند یا مثلا حمایتی از این اتفاقات کرده باشند. البته دیگر علمای اهل سنت و غیروهابی‌هایشان مثل علمای الاظهر مصر ممکن است مسائل اسلامی و اخلاق اسلامی را مطرح کنند ولی وهابیت مظهر خشونت است و اعمالشان هم همین را نشان می‌دهد. اگر هم اخیرا انعطاف‌پذیری‌هایی در عربستان می‌بینیم ناشی از سیاست است چراکه نگران هستند جامعه منفجر شود و اغتشاشی اتفاق بیفتد و سلطنت از دستشان خارج شود.

انتهای پیام