[رمضانیه] از دعای روز دوم، مرضاة در قرآن

[سیاوش خوشدل*]

مصدری هم­ معنا با رضا، به معنای خشنودی است. در قرآن هم به خشنودی بنده از خدا و هم خشنودی خدا از بنده اشاره شده ­است. خشنودی بنده از خدا آن است که قضای الهی را ناخوش ندارد و خشنودی خدا از بنده در آن است که که به اوامر و نواهی او پایبند باشد.

مرضاة پنج بار در قرآن آمده ­است:

1 – وَمِنَ النَّاسِ مَن یَشْرِی نَفْسَهُ ابْتِغَاء مَرْضَاتِ اللّهِ وَاللّهُ رَؤُوفٌ بِالْعِبَادِ  (بقره/ 207)

و از میان مردم کسى است که جان خود را براى طلب خشنودى خدا مى‏فروشد و خدا نسبت به [این] بندگان مهربان است .

 

2 – وَمَثَلُ الَّذِینَ یُنفِقُونَ أَمْوَالَهُمُ ابْتِغَاء مَرْضَاتِ اللّهِ وَتَثْبِیتًا مِّنْ أَنفُسِهِمْ کَمَثَلِ جَنَّةٍ بِرَبْوَةٍ أَصَابَهَا وَابِلٌ فَآتَتْ أُکُلَهَا ضِعْفَیْنِ فَإِن لَّمْ یُصِبْهَا وَابِلٌ فَطَلٌّ وَاللّهُ بِمَا تَعْمَلُونَ بَصِیرٌ (بقره/265)

و مَثَل (صدقات‏) کسانى که اموال خویش را براى طلب خشنودى خدا و استوارى روحشان انفاق می کنند، همچون مَثَل باغى است که بر فراز پشته‏اى قرار دارد (که اگر) رگبارى بر آن برسد، دو چندان محصول برآورد، و اگر رگبارى هم بر آن نرسد، بارانِ ریزى (براى آن بس است‏)، و خداوند به آنچه انجام می دهید بیناست‏.

 

3 – لاَّ خَیْرَ فِی کَثِیرٍ مِّن نَّجْوَاهُمْ إِلاَّ مَنْ أَمَرَ بِصَدَقَةٍ أَوْ مَعْرُوفٍ أَوْ إِصْلاَحٍ بَیْنَ النَّاسِ وَمَن یَفْعَلْ ذَلِکَ ابْتَغَاء مَرْضَاتِ اللّهِ فَسَوْفَ نُؤْتِیهِ أَجْرًا عَظِیمًا (نساء/114)

در بسیارى از رازگویی هاى ایشان خیرى نیست مگر کسى که [بدین وسیله] به صدقه یا کار پسندیده یا سازشى میان مردم فرمان دهد و هر کس براى طلب خشنودى خدا چنین کند به زودى او را پاداش بزرگى خواهیم داد.

 

4 – یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا لَا تَتَّخِذُوا عَدُوِّی وَعَدُوَّکُمْ أَوْلِیَاء تُلْقُونَ إِلَیْهِم بِالْمَوَدَّةِ وَقَدْ کَفَرُوا بِمَا جَاءکُم مِّنَ الْحَقِّ یُخْرِجُونَ الرَّسُولَ وَإِیَّاکُمْ أَن تُؤْمِنُوا بِاللَّهِ رَبِّکُمْ إِن کُنتُمْ خَرَجْتُمْ جِهَادًا فِی سَبِیلِی وَابْتِغَاء مَرْضَاتِی تُسِرُّونَ إِلَیْهِم بِالْمَوَدَّةِ وَأَنَا أَعْلَمُ بِمَا أَخْفَیْتُمْ وَمَا أَعْلَنتُمْ وَمَن یَفْعَلْهُ مِنکُمْ فَقَدْ ضَلَّ سَوَاء السَّبِیلِ  (الممتحنة/1)

اى کسانى که ایمان آورده‏اید دشمن من و دشمن خودتان را به دوستى برمگیرید [به طورى] که با آنها اظهار دوستى کنید و حال آنکه قطعا به آن حقیقت که براى شما آمده کافرند [و] پیامبر [خدا] و شما را [از مکه] بیرون می کنند که [چرا] به خدا پروردگارتان ایمان آورده‏ اید اگر براى جهاد در راه من و طلب خشنودى من بیرون آمده ‏اید [شما] پنهانى با آنان رابطه دوستى برقرار می کنید در حالى که من به آنچه پنهان داشتید و آنچه آشکار نمودید داناترم و هر کس از شما چنین کند قطعا از راه درست منحرف شده است.

 

5 – یَا أَیُّهَا النَّبِیُّ لِمَ تُحَرِّمُ مَا أَحَلَّ اللَّهُ لَکَ تَبْتَغِی مَرْضَاتَ أَزْوَاجِکَ وَاللَّهُ غَفُورٌ رَّحِیمٌ  (التّحریم/1)

اى پیامبر چرا براى خشنودى همسرانت آنچه را خدا براى تو حلال گردانیده حرام می کنى خدا[ست که] آمرزنده مهربان است.

 

اسم فاعل مؤنّث از این ریشه، چهار بار در قرآن آمده ­است:

1 – فَأَمَّا مَنْ أُوتِیَ کِتَابَهُ بِیَمِینِهِ فَیَقُولُ هَاؤُمُ اقْرَؤُوا کِتَابِیهْ * إِنِّی ظَنَنتُ أَنِّی مُلَاقٍ حِسَابِیهْ * فَهُوَ فِی عِیشَةٍ رَّاضِیَةٍ  (الحاقّة/21، 20، 19)

اما کسى که کارنامه ‏اش به دست راستش داده شود گوید بیایید و کتابم را بخوانید * من یقین داشتم که به حساب خود مى‏رسم * پس او در یک زندگى خوش است.  

 

2 – وُجُوهٌ یَوْمَئِذٍ نَّاعِمَةٌ  * لِسَعْیِهَا رَاضِیَةٌ (الغاشیة/9، 8)

در آن روز چهره ‏هایى شادابند. از کوشش خود خشنودند.

 

3 – یَا أَیَّتُهَا النَّفْسُ الْمُطْمَئِنَّةُ * ارْجِعِی إِلَى رَبِّکِ رَاضِیَةً مَّرْضِیَّةً  * فَادْخُلِی فِی عِبَادِی  * وَادْخُلِی جَنَّتِی (الفجر/30، 29، 28 ، 27)

اى نفس مطمئنه * خشنود و خداپسند به سوى پروردگارت بازگرد * و در میان بندگان من درآى * و در بهشت من داخل شو.

 

4- فَأَمَّا مَن ثَقُلَتْ مَوَازِینُهُ * فَهُوَ فِی عِیشَةٍ رَّاضِیَةٍ  (القارعة/7، 6)

اما هر که سنجیده‏ هایش سنگین برآید * پس وى در زندگى خوشى خواهد بود.

 

«رضیّ» به معنای پسندیده، یک بار در قرآن آمده است:

یَرِثُنِی وَیَرِثُ مِنْ آلِ یَعْقُوبَ وَاجْعَلْهُ رَبِّ رَضِیًّا (مریم/6)

که از من (زکریا(ع)) ارث برد و از خاندان یعقوب [نیز] ارث برد و او (یحیی(ع)) را اى پروردگار من پسندیده گردان.

 

اسم مفعول از این ریشه، یک بار به صورت مذکّر و یک بار به صورت مؤنّث در قرآن آمده است:

1 – وَاذْکُرْ فِی الْکِتَابِ إِسْمَاعِیلَ إِنَّهُ کَانَ صَادِقَ الْوَعْدِ وَکَانَ رَسُولًا نَّبِیًّا * وَکَانَ یَأْمُرُ أَهْلَهُ بِالصَّلَاةِ وَالزَّکَاةِ وَکَانَ عِندَ رَبِّهِ مَرْضِیًّا (مریم/ 55، 54)

و در این کتاب از اسماعیل یاد کن زیرا که او درست ‏وعده و فرستاده ‏اى پیامبر بود * و خاندان خود را به نماز و زکات فرمان مى‏داد و همواره نزد پروردگارش پسندیده[رفتار] بود.

 

2 – یَا أَیَّتُهَا النَّفْسُ الْمُطْمَئِنَّةُ * ارْجِعِی إِلَى رَبِّکِ رَاضِیَةً مَّرْضِیَّةً  * فَادْخُلِی فِی عِبَادِی  * وَادْخُلِی جَنَّتِی (الفجر/30، 29، 28 ، 27)

اى نفس مطمئنه * خشنود و خداپسند به سوى پروردگارت بازگرد  * و در میان بندگان من درآى * و در بهشت من داخل شو.

 

از  مصدر رضا و مرضاة (ثلاثی مجرّد)، 38 فعل در قرآن آمده­است. از مصدر «ارضاء»(باب إفعال) به معنای خشنودگرداندن، سه فعل آمده ­است. مصدر «تراضی» (باب تفاعل) به معنای خشنودی دوسویه دو بار و فعل از این مصدر نیز دو بار در قرآن آمده ­است. از مصدر «ارتضاء»(باب إفتعال) به معنای خشنو دبودن و رضایت داشتن نیز، سه فعل در قرآن آمده­است.

«رضوان» به معنای خشنودی بسیار است و در قرآن مراد از آن به طور خاص، خشنودی خداوند است. این واژه، 13 بار در قرآن آمده­ است.  

* [آقای سیاوش خوشدل در طول ماه مبارک رمضان، یادداشت هایی تحقیقی درباره ی واژه هایی در قرآن مجید را در اختیار انصاف نیوز قرار داده که به صورت روزانه منتشر می شود. قسمت های پیشین را می توانید در اخبار مرتبط بیابید]

انتهای پیام