[رمضانیه] از دعای روز سیزدهم؛ أبرار و بَرّ در قرآن

«برّ» در اصل به معنای خشکی وسیع است و آن را متضادّ دریا گفته ­اند. این واژه 12 بار در قرآن(همراه با «الـ») آمده ­است. از مفهوم وسعت و گستردگی این ریشه (ب ر ر)، معنای نیکی وسیع نیز رواج یافته­ است.

مصدر «بِرّ» به معنای وسعت نیکی و نیکی­ کردن وسیع، هشت بار در قرآن آمده ­است:

1- أَتَأْمُرُونَ النَّاسَ بِالْبِرِّ وَتَنسَوْنَ أَنفُسَکُمْ وَأَنتُمْ تَتْلُونَ الْکِتَابَ أَفَلاَ تَعْقِلُونَ ﴿بقره/۴۴﴾

فولادوند: آیا مردم را به نیکى فرمان می دهید و خود را فراموش می کنید با اینکه شما کتاب [خدا] را می خوانید آیا [هیچ] نمی ‏اندیشید؟

2 ،3 – لَّیْسَ الْبِرَّ أَن تُوَلُّواْ وُجُوهَکُمْ قِبَلَ الْمَشْرِقِ وَالْمَغْرِبِ وَلَکِنَّ الْبِرَّ مَنْ آمَنَ بِاللّهِ وَالْیَوْمِ الآخِرِ وَالْمَلآئِکَةِ وَالْکِتَابِ وَالنَّبِیِّینَ وَآتَى الْمَالَ عَلَى حُبِّهِ ذَوِی الْقُرْبَى وَالْیَتَامَى وَالْمَسَاکِینَ وَابْنَ السَّبِیلِ وَالسَّآئِلِینَ وَفِی الرِّقَابِ وَأَقَامَ الصَّلاةَ وَآتَى الزَّکَاةَ وَالْمُوفُونَ بِعَهْدِهِمْ إِذَا عَاهَدُواْ وَالصَّابِرِینَ فِی الْبَأْسَاء والضَّرَّاء وَحِینَ الْبَأْسِ أُولَئِکَ الَّذِینَ صَدَقُوا وَأُولَئِکَ هُمُ الْمُتَّقُونَ﴿بقره/۱۷۷﴾

فولادوند: نیکوکارى آن نیست که روى خود را به سوى مشرق و [یا] مغرب بگردانید بلکه نیکى آن است که کسى به خدا و روز بازپسین و فرشتگان و کتاب [آسمانى] و پیامبران ایمان آورد و مال [خود] را با وجود دوست داشتنش به خویشاوندان و یتیمان و بینوایان و در راه ‏ماندگان و گدایان و در [راه آزاد کردن] بندگان بدهد و نماز را برپاى دارد و زکات را بدهد و آنان که چون عهد بندند به عهد خود وفادارانند و در سختى و زیان و به هنگام جنگ شکیبایان اند آنان اند کسانى که راست گفته‏ اند و آنان همان پرهیزگاران اند.

 

4، 5 – یَسْأَلُونَکَ عَنِ الأهِلَّةِ قُلْ هِیَ مَوَاقِیتُ لِلنَّاسِ وَالْحَجِّ وَلَیْسَ الْبِرُّ بِأَنْ تَأْتُوْاْ الْبُیُوتَ مِن ظُهُورِهَا وَلَکِنَّ الْبِرَّ مَنِ اتَّقَى وَأْتُواْ الْبُیُوتَ مِنْ أَبْوَابِهَا وَاتَّقُواْ اللّهَ لَعَلَّکُمْ تُفْلِحُونَ ﴿بقره/۱۸۹﴾

فولادوند: در باره [حکمت] هلال ها[ى ماه] از تو می ‏پرسند بگو آنها [شاخص] گاه‏ شمارى براى مردم و [موسم] حج‏ اند و نیکى آن نیست که از پشت‏ خانه‏ ها درآیید بلکه نیکى آن است که کسى تقوا پیشه کند و به خانه‏ ها از در [ورودى] آنها درآیید و از خدا بترسید باشد که رستگار گردید.

 

6- لَن تَنَالُواْ الْبِرَّ حَتَّى تُنفِقُواْ مِمَّا تُحِبُّونَ وَمَا تُنفِقُواْ مِن شَیْءٍ فَإِنَّ اللّهَ بِهِ عَلِیمٌ ﴿آل عمران/۹۲﴾

فولادوند: هرگز به نیکوکارى نخواهید رسید تا از آنچه دوست دارید انفاق کنید و از هر چه انفاق کنید قطعا خدا بدان داناست.

 

7- یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُواْ لاَ تُحِلُّواْ شَعَآئِرَ اللّهِ وَلاَ الشَّهْرَ الْحَرَامَ وَلاَ الْهَدْیَ وَلاَ الْقَلآئِدَ وَلا آمِّینَ الْبَیْتَ الْحَرَامَ یَبْتَغُونَ فَضْلًا مِّن رَّبِّهِمْ وَرِضْوَانًا وَإِذَا حَلَلْتُمْ فَاصْطَادُواْ وَلاَ یَجْرِمَنَّکُمْ شَنَآنُ قَوْمٍ أَن صَدُّوکُمْ عَنِ الْمَسْجِدِ الْحَرَامِ أَن تَعْتَدُواْ وَتَعَاوَنُواْ عَلَى الْبرِّ وَالتَّقْوَى وَلاَ تَعَاوَنُواْ عَلَى الإِثْمِ وَالْعُدْوَانِ وَاتَّقُواْ اللّهَ إِنَّ اللّهَ شَدِیدُ الْعِقَابِ ﴿مائده/۲﴾

فولادوند: اى کسانى که ایمان آورده ‏اید حرمت ‏شعایر خدا و ماه حرام و قربانى بى‏نشان و قربانی هاى گردن‏ بنددار و راهیان بیت الحرام را که فضل و خشنودى پروردگار خود را می طلبند نگه دارید و چون از احرام بیرون آمدید [می توانید] شکار کنید و البته نباید کینه‏ توزى گروهى که شما را از مسجد الحرام باز داشتند شما را به تعدى وادارد و در نیکوکارى و پرهیزگارى با یکدیگر همکارى کنید و در گناه و تعدى دستیار هم نشوید و از خدا پروا کنید که خدا سخت­ ‏کیفر است.

 

8- یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا إِذَا تَنَاجَیْتُمْ فَلَا تَتَنَاجَوْا بِالْإِثْمِ وَالْعُدْوَانِ وَمَعْصِیَتِ الرَّسُولِ وَتَنَاجَوْا بِالْبِرِّ وَالتَّقْوَى وَاتَّقُوا اللَّهَ الَّذِی إِلَیْهِ تُحْشَرُونَ ﴿مجادله/۹﴾

فولادوند: اى کسانى که ایمان آورده ‏اید چون با یکدیگر محرمانه گفتگو می کنید به [قصد] گناه و تعدى و نافرمانى پیامبر با همدیگر محرمانه گفتگو نکنید و به نیکوکارى و پرهیزگارى نجوا کنید و از خدایى که نزد او محشور خواهید گشت پروا دارید.

 

* «بَـرّ» به معنای آن که نیکی ­اش گسترده است، 3 بار در قرآن آمده ­است. یک بار صفت خداست و دو بار دیگر وصف حضرت یحیی(ع) و حضرت عیسی(ع):

1- إِنَّا کُنَّا مِن قَبْلُ نَدْعُوهُ إِنَّهُ هُوَ الْبَرُّ الرَّحِیمُ ﴿طور/۲۸﴾

فولادوند: ما(بهشتیان) از دیرباز او را می خواندیم که او همان نیکوکار مهربان است.

 

2- وَبَرًّا بِوَالِدَیْهِ وَلَمْ یَکُن جَبَّارًا عَصِیًّا ﴿مریم/۱۴﴾

فولادوند: و با پدر و مادر خود(یحیی ع) نیک‏رفتار بود و زورگویى نافرمان نبود.

 

3- وَبَرًّا بِوَالِدَتِی وَلَمْ یَجْعَلْنِی جَبَّارًا شَقِیًّا ﴿مریم/۳۲﴾

فولادوند: و من(عیسی ع) را نسبت به مادرم نیکوکار کرده و زورگو و نافرمانم نگردانیده است.

 

* «أبرار»، جمع «بارّ» به معنای نیکوکار است و 6 بار در قرآن آمده­ است:

1- رَّبَّنَا إِنَّنَا سَمِعْنَا مُنَادِیًا یُنَادِی لِلإِیمَانِ أَنْ آمِنُواْ بِرَبِّکُمْ فَآمَنَّا رَبَّنَا فَاغْفِرْ لَنَا ذُنُوبَنَا وَکَفِّرْ عَنَّا سَیِّئَاتِنَا وَتَوَفَّنَا مَعَ الأبْرَارِ ﴿آل عمران/۱۹۳﴾

فولادوند: پروردگارا ما شنیدیم که دعوتگرى به ایمان فرا می خواند که به پروردگار خود ایمان آورید پس ایمان آوردیم پروردگارا گناهان ما را بیامرز و بدیهاى ما را بزداى و ما را در زمره نیکان بمیران.

 

2- لَکِنِ الَّذِینَ اتَّقَوْاْ رَبَّهُمْ لَهُمْ جَنَّاتٌ تَجْرِی مِن تَحْتِهَا الأَنْهَارُ خَالِدِینَ فِیهَا نُزُلًا مِّنْ عِندِ اللّهِ وَمَا عِندَ اللّهِ خَیْرٌ لِّلأَبْرَارِ ﴿۱۹۸﴾

فولادوند: ولى کسانى که پرواى پروردگارشان را پیشه ساخته ‏اند باغهایى خواهند داشت که از زیر [درختان] آن نهرها روان است در آنجا جاودانه بمانند [این] پذیرایى از جانب خداست و آنچه نزد خداست براى نیکان بهتر است.

 

3- إِنَّ الْأَبْرَارَ یَشْرَبُونَ مِن کَأْسٍ کَانَ مِزَاجُهَا کَافُورًا ﴿إنسان/۵﴾

فولادوند: به یقین ابرار و نیکان از جامى می نوشند که با عطر خوشى آمیخته است.

 

4- إِنَّ الْأَبْرَارَ لَفِی نَعِیمٍ ﴿إنفطار/۱۳﴾ وَإِنَّ الْفُجَّارَ لَفِی جَحِیمٍ ﴿۱۴﴾

فولادوند: بى‏گمان نیکان در ناز و نعمت [بهشتى‏]اند و بى‏گمان نافرمانان در آتش دوزخ اند.

 

5، 6 – کَلَّا إِنَّ کِتَابَ الْأَبْرَارِ لَفِی عِلِّیِّینَ ﴿۱۸﴾ وَمَا أَدْرَاکَ مَا عِلِّیُّونَ ﴿۱۹﴾ کِتَابٌ مَّرْقُومٌ ﴿۲۰﴾ یَشْهَدُهُ الْمُقَرَّبُونَ ﴿۲۱﴾ إِنَّ الْأَبْرَارَ لَفِی نَعِیمٍ ﴿۲۲﴾

فولادوند: نه چنین است در حقیقت کتاب نیکان در علّیون است.  و تو چه دانى که علّیون چیست. کتابى است نوشته‏ شده. مقرّبان آن را مشاهده خواهند کرد. براستى نیکوکاران در نعیم [الهى] خواهند بود.

 

* «بررة» جمع «بَـرّ» است و یک بار در وصف فرشتگان آمده ­است:

کَلَّا إِنَّهَا تَذْکِرَةٌ ﴿عبس/۱۱﴾ فَمَن شَاء ذَکَرَهُ ﴿۱۲﴾ فِی صُحُفٍ مُّکَرَّمَةٍ ﴿۱۳﴾ مَّرْفُوعَةٍ مُّطَهَّرَةٍ ﴿۱۴﴾ بِأَیْدِی سَفَرَةٍ ﴿۱۵﴾ کِرَامٍ بَرَرَةٍ ﴿۱۶﴾

 زنهار [چنین مکن] این [آیات] پندى است تا هر که خواهد از آن پند گیرد، در صحیفه‏ هایى ارجمند،  والا و پاک‏شده،  به دست فرشتگانى ارجمند و نیکوکار.