درباره‌ی «تسخیر» معصومه ابتکار
پگاه ظاهری در وبسایت «اصفهان‌زیبا» نوشت: کتاب «تسخیر» نخستین روایت توسط یک ایرانی (معصومه ابتکار) است که در 4 نوامبر 1979(13 آبان 1385) شاهد اشغال سفارت آمریکا در تهران به دست دانشجویان پیرو خط امام و آغاز بحران 444 روز گروگان‌گیری بوده است. او که در آن زمان دانشجوی سال اول دانشگاه پلی‌تکنیک تهران بود، از عناصر فعال جنبش سیاسی به شمار می‌رفت و از برنامه‌ریزی، سازماندهی و اجرای این حرکت بااطلاع بود. درواقع اشغال سفارت آمریکا به دست گروهی از دانشجویان کشور را باید در چهارچوب تحولات سیاسی و اجتماعی کشور پس از پیروزی انقلاب اسلامی ایران بررسی کرد. چراکه اقدام این تعداد از دانشجویان کشور آن‌چنان با مفاهیم انقلاب اسلامی و تحولات پس‌ازآن پیوستگی داشت که امام خمینی (ره) از آن به‌عنوان انقلاب دوم یادکردند.
از طرف دیگر، این واقعه بازتاب و پیامدهای عمیقی درروند تحولات داخلی و خارجی کشور پس از سال 1358 داشت که در این مورد دیدگاه‌های مختلفی نیز شکل گرفت. کتاب تسخیر برای نخستین‌بار در سال 1371 (1994)، انتشارات کانادایی تالن بوکز به زبان انگلیسی منتشر و سپس، در سال 1379، انتشارات اطلاعات در تهران آن را ترجمه و منتشر کرده است. طبق مطالب این کتاب، خانم ابتکار چند روز بعد از تسخیر سفارت و به درخواست یکی از دانشجویان و به دلیل تسلط به زبان انگلیسی به‌عنوان مترجم، به سفارت دعوت می‌شود و به‌این‌ترتیب پا در ماجرای تسخیر سفارت گذاشته است. او به اسم مستعار خواهر مری (مریم) در خارج از کشور و در بین گروگان‌ها معروف بوده است. او در توضیح فضای سیاسی و اجتماعی زمان موردنظر و تأثیر آن بر تفکرات خود می‌نویسد: «حس می‌کردیم که پیرامون ما نظام ستمگری است که ما را در راستای منافع خود، بلکه در راستای منافع سیاست‌های قدرت‌های جهانی که دنیا را اداره می‌کند، هدایت می‌نماید، می‌دانستیم که این ظلم است، اما نمی‌دانستیم چگونه در برابر آن مقاومت کنیم.» نویسنده افزون بر بیان عامل زمان، موارد دیگری مانند بیان دقیق ماجرا همراه با نقد، مقابله با تحریف یا وارونه جلوه دادن ماجرا از جانب روایت‌های رسمی غرب و کاهش تنش میان دو ملت ایران و آمریکا را به‌عنوان انگیزه‌های اصلی خود در نگارش کتاب معرفی می‌کند. ابتکار با توجه به اهداف مزبور دو گروه مخاطب را برای کتاب عنوان می‌کند؛ غیر ایرانی‌ها، به‌ویژه غربی‌ها که سال‌ها از دریچه تبلیغات رسانه‌ای جهانی به جریان تسخیر سفارت آمریکا نگریسته‌اند و دیگری نسل جوان ایرانی که به دلیل بعد زمان از حقایق ملموس فاصله گرفته است. نویسنده یادآور می‌شود که کتاب تسخیر، تنها شرحی شخصی و تفسیری است و نمایانگر احساسات، نگرش‌ها یا علایق سیاسی هیچ گروه یا دسته‌ای نیست. همچنین، او تأکید می‌کند که هیچ‌گاه برای خود شأن قضاوت قائل نیست. باوجود این، ابتکار در مورد انگیزه‌ها و پیامدهای اشغال سفارت به اظهارنظر می‌پردازد. او در مورد شرایط سیاسی کشور و تأثیر آن بر تصمیم دانشجویان برای تسخیر سفارت آمریکا، تأیید می‌کند که اقدام دانشجویان در پاسخ به تهدیدهایی بود که در آن زمان از جانب آمریکا احساس می‌شد: «وقتی همین شاه که حکومت طولانی‌اش ثروتی توصیف‌ناشدنی را نصیب خانواده و بستگانش و فقر و انقیاد فرهنگی را پیشکش مردم کرد در آمریکا پذیرفته شد، اعتقاد یافتیم غرب دوباره قصد دارد استقلال نویافته ما را از میان بردارد.» البته، ابتکار در مورد بازتاب‌ها و پیامدهای آن تأکید می‌کند: «ما دانشجویانی که محاصره و اشغال سفارت آمریکا را برنامه‌ریزی و اجرا کردیم، هرگز پیش‌بینی نمی‌کردیم که این واقعه بیش از چند ساعت یا حداکثر، چند روز طول بکشد. هرگز تصور نمی‌کردیم که اقدام اعتراض‌آمیز ما چنین تأثیر عمیقی بر تاریخ سیاسی کشور و منطقه داشته باشد» درعین‌حال، او به یکی از پیامدهای این واقعه در بخش خارجی نیز اشاره می‌کند: «اشغال سفارت آمریکا بر تصمیم ایالات‌متحده و متحدان آن مبنی بر حمایت از حمله صدام به نهال نوپای انقلاب اسلامی تأثیر گذاشت.» نویسنده می‌کوشد تا رویکرد مسالمت‌آمیز و غیر خشونت‌آمیز دانشجویان را در پاسخ به حمله تبلیغاتی رسانه‌های غربی تبیین کند؛ چراکه رسانه‌های غربی در معرفی دانشجویان از عبارت‌هایی مانند تروریسم و وحشی‌گری استفاده می‌کردند. ازآنجاکه اشغال سفارت آمریکا به‌عنوان اقدام غیرمنتظره‌ای در داخل و خارج کشور تلقی می‌شد، دانشجویان در بیانیه شماره 1 خود، این‌گونه توضیح دادند: «ما دانشجویان مسلمان پیرو خط امام خمینی از مواضع قاطعانه امام در مقابل آمریکای جهان‌خوار به‌منظور اعتراض به دسیسه‌های امپریالیستی و صهیونیستی، سفارت جاسوسی آمریکا در تهران را به تصرف درآورده‌ایم تا اعتراض خویش را به گوش جهانیان برسانیم. اعتراض به آمریکا برای پناه دادن و استفاده از شاه جنایتکاری که قاتل ده‌ها هزار زن و مرد به خون خفته در این مملکت است. اعتراض به آمریکا به علت ایجاد فشار تبلیغاتی مسموم و انحصاری و کمک و حمایت از افراد ضدانقلابی و فراری علیه انقلاب اسلامی.
اعتراض به آمریکا به دلیل توطئه‌ها و دسیسه‌های ناجوانمردانه‌اش در مناطق مختلف کشور ما و نفوذ در نهادهای اجرایی مملکت. اعتراض به آمریکا به دلیل نقش مخرب و خانمان‌برانداز خود در برابر رهایی خلق‌های منطقه از دام امپریالیسم که هزاران انسان مؤمن و انقلابی را به خاک و خون می‌کشد.» در ادامه، نویسنده به دو موضوع مهم، یعنی مواجهه آمریکا با اشغال سفارت و آزادی سیزده نفر از گروگان‌ها به دستور امام (ره) نیز اشاره می‌کند. آنچه حکومت وقت آمریکا به دنبال عملی کردن یکی از این دو راه بود: 1) تبعید شاه به یک کشور ثالث 2) تلاش میانجی‌گرایانه از طرف کشور ثالث. عدم نتیجه‌گیری آمریکا از هر دو راه موجب شد تا سیل اتهامات و دروغ‌ها در قالب جنگ تبلیغاتی علیه ایران به راه افتد. نویسنده بابیان جزئیات آزادی سیزده نفر از گروگان‌ها در تاریخ 28 آبان ماه سال 1358، بر این نکته تأکید می‌کند که اشغال سفارت از این تاریخ به بعد در رأس دستور کار سیاست خارجی ایران با آمریکا قرار گرفت. بخشی از این کتاب به مرحله مهم افشاگری اختصاص‌یافته است. این مرحله از آن نظر اهمیت دارد که با آغاز آن، تنش‌های سیاسی جدی در داخل کشور ایجاد شد. برخی از اعضای دولت موقت که در این اسناد از آن‌ها نام‌برده شده بود، به‌شدت اعتراض می‌کردند. با وجود این، دانشجویان بر اساس تبعیت از دستورات امام (ره) بدون هیچ‌گونه ملاحظه‌ای افشاگری را ادامه می‌دادند. چراکه امام (ره) فرمودند: «حتی اگر چیزی درباره من نیز پیدا کردید، افشا کنید.» نویسنده همچنین یادآور می‌شود: «عدالت انقلابی، برق‌آسا عمل می‌کرد و به فرایندهای مرسوم جامعه مدنی توجه چندانی نداشت.»
مذاکره دیگر موضوعی بود که ابتکار در کتاب تسخیر به آن پرداخته است: «آمریکا که به نظر می‌رسید از تداوم وضعیت گروگان‌گیری کاملا ناراحت است، نهایت تلاش خود را کرد تا موضوع را از طریق مذاکره حل‌وفصل کند اما دانشجویان که تنها چند روز پس از اشغال حمایت ملت را کسب کرده بودند و امام (ره) نیز از آن‌ها حمایت کرده بود، باب هرگونه مذاکره را در برابر آمریکاییان بستند. چیزی برای مذاکره وجود نداشت و تنها راه، استرداد شاه بود.» ابتکار همچنین با بیان برخی از خاطره‌های خود، از زندگی با گروگان‌ها در طول مدت گروگان‌گیری می‌گوید که چگونه مسئله امنیت تمامی جنبه‌های زندگی دانشجویان و گروگان‌ها را در داخل سفارت تحت‌الشعاع قرار داده بود: «از نخستین روز اشغال سفارت، امنیت و ایمنی گروگان‌ها از نگرانی‌های اصلی ما بود. نه‌تنها قصد صدمه زدن به آن‌ها را نداشتیم، بلکه مصمم بودیم به هیچ‌کس نیز اجازه این کار را ندهیم. عقیده داشتیم که باید با آن‌ها به‌عنوان زندانی یا گروگان، انسانی‌ترین رفتار ممکن را داشت.»
او درجایی دیگر اطمینان می‌دهد که بالاخره، بخشی از پیام دانشجویان از طریق این اقدام (اشغال سفارت آمریکا) به گوش جهانیان می‌رسد. او نامه‌ها و تلفن‌هایی که در طول زمان گروگان‌گیری برای دانشجویان فرستاده می‌شد را دلیل این امر می‌داند.
ابتکار پایان کتاب را به حل‌وفصل اختلافات، سازش‌ها و تحویل سالم گروگان‌ها اختصاص داده است. موضوعی که خواننده از همان ابتدا به دنبال آن و سرانجام گروگان‌ها و اینکه این اقدام چه دستاوردی را برای دانشجویان پیرو خط امام داشته، بوده است. به‌ویژه اینکه امام (ره) مسئله گروگان‌ها را مسئله‌ای ملی می‌دانستند. ایشان اصرار می‌کردند که نمایندگان منتخب مردم باید تصمیم نهایی را درباره سرنوشت آن‌ها بگیرند.
بیانیه تاریخی امام (ره) در مورد شروط ایران برای آزادی گروگان‌ها، مباحثات داخلی مجلس که با آغاز تهاجم ارتش عراق به ایران وضعیت ویژه‌ای به خود گرفته بود، تلاش‌های مخفیانه برخی از مقامات کشور برای آزادی گروگان‌ها و درنهایت، تصویب شرایط امام (ره) در مجلس و اجرای آن از سوی دولت شهید رجایی ازجمله موضوعاتی بود که نویسنده در پایان کتاب به آن‌ها اشاره داشته است. ابتکار در مورد دخالت دانشجویان در این مرحله می‌نویسد: «ما دانشجویان هیچ‌گاه، در اجرای این فرایند دخالت نداشتیم. هیچ‌کس با ما مشورت نکرد یا ما را در جریان نگذاشت.»
او همچنین با اشاره به تفکر اصلاحات که در سال 1376 و ارتباط آن را تفکر اشغال سفارت در سال 1358، می‌گوید: «تفکر اصلاحات ادامه همان تفکر اشغال سفارت است.» چراکه به عقیده ابتکار، شرکت‌کنندگان در هر دو جنبش از یک جنس‌اند.
انتهای پیام
جالبه که دو نفر در جهان به تقلب در مقالات علمی و جازدن تحقیقات دیگران به اسم خودشان متهم شده اند که یکی سرکار خانم دکتر ابتکار است