هیچ یک از نزدیکان امام علی (ع) منصب حکومتی نگرفتند

نویسنده کتاب «سیمای کارگزاران علی بن ابیطالب(ع)» می‌گوید: هیچ یک از نزدیکان امام علی (ع) منصب حکومتی نگرفتند/ شرافت خانوادگی و ورع دو ملاک مهم در تعیین کارگزاران بود/ روند اجتماعی موجود مانع تحقق عدالت در جامعه است/ برای تغییر روند فعلی باید حاکمان اصلاح شوند.

عضو هیئت علمی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی معتقد است: همانطور که از سخنان امام خمینی (ره) در اوایل انقلاب برمی آید، ریل گذاری کلی باید رسیدن به عدالت علوی باشد البته همانطور که حضرت در نامه خود به عثمان بن حنیف هم فرمودند: « شما نمی توانید مانند من عمل کنید ولی می توانید مرا با پارسایی، اجتهاد و عفت و سداد یاری کنید»، ما نمی توانیم به نقطه اوج عدالت علوی برسیم اما برای رسیدن به این عدالت تلاش کردیم؛ در مقاطعی که موانع کمتر بوده، توانستیم به عدالت نزدیک شویم اما در مقاطعی که موانع زیاد بوده و با بحران های اجتماعی، سیاسی و اقتصادی روبرو شدیم، از آن عدالت فاصله گرفتیم.

به گزارش شفقنا، حجت الاسلام والمسلمین علی اکبر ذاکری خمی نویسنده کتاب «سیمای کارگزاران علی بن ابیطالب امیر المؤمنین (ع)» است که چهار جلد آن منتشر شده و دو جلد دیگر هم در دست انتشار است. شیوه زمامداری آن امام همام از جنبه های سیاسی، اقتصادی و اجتماعی در این کتاب مورد بررسی قرار گرفته است. او همچنین کتابی با عنوان «سیره معصومان در منابع چهارگانه شیعه» دارد که در ۶ جلد در حال انتشار است. به مناسبت میلاد امام علی (ع) گفت وگویی با ایشان درخصوص اهمیت و جایگاه عدالت در اندیشه امام علی (ع) انجام داده ایم که در ادامه می آید:

حجت الاسلام والمسلمین علی اکبر ذاکری خمی در گفت وگو با شفقنا عدالت را محور تفکر و زمامداری امام علی (ع) عنوان کرد و با اشاره به سخن معروف جرج جرداق مسیحی که کتابش را درباره امام علی(ع) «صدای عدالت انسانیت» نامید، اظهار داشت: عدالت در اندیشه امام علی (ع) در زمینه های مختلفی ظهور و بروز داشته است و بهترین نمود عدالت ایشان در عرصه سیاسی در انتصاب کارگزاران و دستورالعمل هایی است که به آنها می داده است.

او به واکاوی زمینه ها و بسترهای عدالت ورزی امام علی (ع) در زمان حکومت کوتاه خود پرداخت و افزود: قبل از حضرت، عثمان خلافت می کرده است که مردم بر اثر نارضایتی و اجحافی که در زمینه های مختلف از جمله انتصاب و تعیین کارگزاران، داوری و قضاوت و نیز تقسیم بیت المال در حق عموم می شده، علیه وی قیام کردند.

هیچ یک از نزدیکان و فرزندان امام علی در مناصب حکومتی به کار گرفته نشدند

عضو هيئت علمی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی این نکته را یادآور شد: امام علی (ع) همواره سعی می کردند مسائل قضایی طبق ضوابط شرعی انجام شود و در زمان حکومت خودشان درواقع این را عملا اجرا کردند و توصیه هایی هم به کارگزاران خود داشتند.

او، دستورات قرآن و سنت را محور عمل کارگزاران در زمان امام علی (ع) دانست و تاکید کرد: در دوره حکومت حضرت، هیچ یک از نزدیکان ایشان اعم از داماد و فرزندان، در مناصب حکومتی بکار گرفته نشدند و تنها در میدان جنگ که پای فداکاری و حفظ اسلام در میان بود، فرزندان ایشان حضور می یافتند چنانکه در جنگ جمل، محمد بن حنفیه پرچمدار جبهه اسلام بود.

ملاک امام علی (ع) در انتخاب کارگزاران

ذاکری درباره ملاک کارگزاران در زمان حکومت امام علی (ع) گفت: حضرت سعی می کردند افرادی را انتخاب کنند که از خانواده های باشرافت و خوش سابقه در اسلام باشند و در کارهای خلاف گذشتگان نقشی نداشته باشند.

او ادامه داد: یکی از نکات مهم در زمینه اندیشه سیاسی امام علی (ع) این بود که در هنگام اعزام کارگزاران به مناطق مختلف حکومت اسلامی، دو نامه می نوشتند که یکی حاوی وظایف کارگزار و دستورالعمل های او بود و دیگری که خطاب به مردم آن منطقه نوشته می شد، علاوه بر معرفی کارگزار و شرح وظایف او، تاکید براین مسأله بود که چنانچه تخلفی از کارگزار گزارش شود بلافاصله از سمت خود عزل خواهد شد. چنانکه در مسأله عبدالله بن عباس، والی بصره هم این نکته را بیان کردند.

نویسنده کتاب سیمای کارگزاران علی بن ابیطالب امیر المؤمنین (ع) با بیان اینکه دوران حکومت امام علی (ع) ۲۵ سال با زمان رسول خدا (ص) فاصله داشت، گفت: فرهنگ جامعه در این مدت تغییرات اساسی کرده بود و مردم از روش و سیره پیامبر اکرم (ص) فاصله گرفته بودند.

او در باره ملاک امام علی (ع) در انتصابات بیان داشت: امام علی (ع) در نامه به مالک اشتر به خوبی به معیار تعیین اشخاص در مناصب حکومتی اشاره می کنند. ایشان خطاب به مالک می نویسند: «برای حکومت مناطق تحت فرمان خود، افراد با ورع، باتقوا، دانشمند و سیاستمدار انتخاب کن». همچنین در نهج البلاغه خطاب به کارگزاران خود می فرمایند که :«افرادی را انتخاب کن که آنها را امتحان کرده باشی، مجرّب، باحیا و عفیف، از خاندان صالح و خوش سابقه در اسلام باشند».

نتیجه عدالت، رشد فرهنگی، علمی و ایمانی جامعه است

ذاکری درباره اهمیت عدالت سیاسی در اندیشه امام علی (ع) گفت: از امام علی (ع) درباره عدل و بخشش سئوال کردند. ایشان در پاسخ – که در کلمات قصار نهج البلاغه ذکر شده است- می فرمایند: «بخشش خوب است اما این نیکی و بخشش سبب مغفول ماندن و بی توجهی به دیگری می شود اما عدالت قراردادن هرچیزی در جای خودش است یعنی هرکس به اندازه نیاز و شایستگی اش مورد توجه قرار می گیرد».

او تصریح کرد: عدالت، جامعه را در توازن اجتماعی قرار می دهد، سرمایه اجتماعی ایجاد می کند، همه از امکانات لازم و شایسته برخوردار می شوند و افراد را از ستم به یکدیگر باز می دارد. حضرت در مورد کوفه می فرمایند: «عدالت را آنگونه برقرار کردیم که همه از امکانات غذایی و سرپناهی برخوردار هستند». لذا نتیجه عدالت، رشد فرهنگی، علمی و ایمانی جامعه است که می تواند جامعه را در مسیر درست قرار دهد و از انحرافات باز بدارد.

استاد نهج البلاغه در عین حال تاکید کرد: عدالت سبب اعتلای جامعه می شود و از نظر اقتصادی هم جلوی آسیب های مالی و اجتماعی در جامعه گرفته شده و نیازهای افراد جامعه براساس درآمدی که وجود دارد، رفع می شود.

ملاک تقسیم بیت المال در زمان حکومت امام علی (ع)

او درباره عدالت علوی در زمینه اقتصادی و توزیع ثروت در جامعه گفت: تقسیم بیت المال در زمان امام علی (ع) براساس خراج (مالیات) بود. اساس این تقسیم هم کمک مالی به افراد جامعه به طور یکسان بود. امام علی (ع) روز سوم خلافت خودشان، به عبیدالله بن ابی رافع که کاتب حضرت بود و عمار یاسر دستور داد که آنچه در بیت المال مدینه است به همه مسلمانان اعم از بنده تازه آزاد شده و آزاد، عرب و عجم به طور مساوی ۳۰ درهم بدهند.

ذاکری تصریح کرد: ملاک تقسیم بیت المال هم بر این اساس بود که افرادی که این سهم را دریافت می کردند موظف بودند در صورت توانایی هنگام نبرد، در میدان حضور پیدا کنند و از رهبر مسلمین دفاع کنند. اما کارمندان مانند قضات، کاتبان ، کارگزاران و امثال آنها برای مسئولیتشان هم حقوقی دریافت می کردند.

امام علی فرزندان خود را با دیگر افراد جامعه یکسان می دید

او، گسترش عدالت را نمود توزیع عادلانه ثروت در جامعه دانست و درباره برخورد امام علی (ع) با نزدیکان خود گفت: از جمله داستان هایی که درباره برخورد امام علی (ع) با نزدیکان خود وجود دارد، این است که ابورافع به مناسبت عید، گردنبندی را به عنوان عاریه در اختیار ام کلثوم دختر حضرت قرار می دهد که برای روز عید از آن استفاده کنند و سپس به بیت المال برگرداند. حضرت وقتی گردنبند را دیدند، مسئول بیت المال را احضار کردند و ماجرا را جویا شدند. مسئول بیت المال پاسخ دادند که من دیدم همه بچه ها در ایام عید خود را زینت می کنند، من هم این گردنبند را به عنوان عاریه دادم که بعد از عید به بیت المال برگرداند. حضرت سئوال کردند که آیا همه مسلمانان از این امکان می توانند استفاده کنند؟ وی پاسخ منفی داد. حضرت گردنبند را به مسئول بیت المال برگرداند و فرمودند که فرزندان من هم با دیگر مسلمانان یکسان هستند.

برخورد امام علی با عبدالله بن جعفر وقتی درخواست کمک مالی می کند

نویسنده کتاب سیره معصومان در منابع چهارگانه شیعه، درباره دقت امیرالمومنین (ع) در مصرف بیت المال عنوان کرد: عبدالله بن جعفر، داماد امام علی (ع) درخواست کمک مالی کرده بودند. حضرت فرمودند: «برای تو چیزی نمی یابم جز این که به عمویت دستور دهی که بدزد آن گاه به تو بدهد». یعنی حق برداشت از بیت المال ندارم و وعده دادند که زمان تقسیم بیت المال از سهم خود کمک خواهم کرد.

او با بیان این مطلب که اسامة بن زید، سعد بن وقاص و عبدالله بن عمر به دلیل عدم حمایت از امام علی (ع) در جنگ ها، سهمشان از بیت المال قطع شد، گفت: حضرت در پاسخ به نامه اسامة بن زید که به قطع سهم خود از بیت المال اعتراض کرده بود، گفتند که بیت المال متعلق به کسانی است که از حکومت اسلامی دفاع می کنند، شما اظهار حمایت نکردید. اسامه بهانه آورد که در زمان رسول خدا در کشتن افراد دچار اشتباه شدم و براین اساس سوگند خوردم در هیچ جنگی وارد نشوم. حضرت در نهایت گفتند که دستور می دهم از اموال شخصی خودم سهمی به تو بدهند.

ذاکری درباره عدالت اجتماعی در سیره علوی بیان داشت: امام علی (ع) به همه افراد نگاه یکسانی داشتند و اقدامات مختلفی را انجام می دادند؛ ازجمله نظارت بر بازار. ایشان بین نماز ظهر و عصر(بنابر سنت پیامبر اکرم(ص)، نماز عصر را بافاصله نسبت به نماز ظهر اقامه می کردند) در مسجد می نشستند که اگر کسی مشکلی داشت به ایشان مراجعه می کردند. حتی نقل شده است که گاهی در کوچه ها می رفتند که اگر مشکلی وجود دارد، حل کنند. در این زمینه روایت شده است که زنی به حضرت برای تظلم خواهی مراجعه می کند و می گوید که شوهرم مرا به منزل راه نمی دهد و مرا آزار می دهد. حضرت، آن زن را به خانه اش برمی گرداند.

او درباره میزان تحقق عدالت علوی به عنوان اهداف انقلاب اسلامی گفت: همانطور که از سخنان امام خمینی (ره) در اوایل انقلاب برمی آید، ریل گذاری کلی باید رسیدن به عدالت علوی باشد البته همانطور که حضرت در نامه خود به عثمان بن حنیف هم فرمودند: « شما نمی توانید مانند من عمل کنید ولی می توانید مرا با پارسایی، اجتهاد و عفت و سداد یاری کنید»، ما نمی توانیم به نقطه اوج عدالت علوی برسیم اما برای رسیدن به این عدالت تلاش کردیم؛ در مقاطعی که موانع کمتر بوده، توانستیم به عدالت نزدیک شویم اما در مقاطعی که موانع زیاد بوده و با بحران های اجتماعی، سیاسی و اقتصادی روبرو شدیم، از آن عدالت فاصله گرفتیم.

عمده مانع ما در تحقق عدالت علوی، در اجرای آن است

این استاد نهج البلاغه، قانون اساسی، برنامه های توسعه و برنامه ریزی مسئولان رده بالای نظام را در جهت عدالت دانست و گفت: عمده مانع ما در تحقق عدالت علوی، در اجرای آن می باشد که یا به دلیل تنگناها و یا عدم التزام مسئولان به قوانین موجود یا سوء استفاده از قدرت است.

او، قوانین را بخشی از موانع تحقق عدالت علوی دانست و گفت: گاهی بخشی از قوانین فساد زاست یعنی اگر به مسئولی اختیار تام داده شود، ممکن است برخی براساس آن اختیارات سوء استفاده کنند و لذا روی آن قوانین، تبصره هایی می زنند که منافع آنها را تامین کند.

روند اجتماعی موجود مانع تحقق عدالت در جامعه است

ذاکری، روند اجتماعی موجود را مانع دیگر در راه تحقق عدالت در جامعه عنوان کرد و افزود: مشکلات اقتصادی و معیشتی حاکم بر جامعه امروز سبب شده است تا افراد «هل من یزید» داشته باشند و خود را با کسی که بیشتر دارد مقایسه کنند. درحالیکه در سخنی ظاهرا از ابوذر داریم که فرمود: «خود را در مسائل دینی و عبادی با افراد بالاتر از خود مقایسه کن اما در امور مالی خود را با افراد فرودست مقایسه کن».

او ادامه داد: متاسفانه روند جامعه به گونه ای است که هیچ کس به حق خود قانع نیست و خود را با افرادی که بیشتر دارند مقایسه می کنند و به نظر می رسد، مسابقه ای در جامعه به وجود آمده است و این یک معضل اجتماعی است که زمینه سوء استفاده را فراهم می کند.

اصلاح حاکمان راهکار تغییر روند اجتماعی فعلی است

او راهکار تغییر این روند اجتماعی را اصلاح از بالا(امرا و حاکمان) به پایین (مردم) دانست و گفت: اگر مسئولین عملا ثابت کنند که در جهت زیاده خواهی و کسب منافع شخصی نیستند، به مرور این روند اجتماعی تغییر می کند اما اگر مسئولین در انجام وظایف خود کوتاهی کنند و مردم به این باور برسند که اینها نیز همچون پیشینیان به دنبال منافع خود هستند، این روند تشدید می شود.

نویسنده کتاب چهار جلدی سیمای کارگزاران علی بن ابیطالب امیرالمومنین (ع) تاکید کرد: اگر مردم ببینند که مسئولین در صدد خدمت هستند و تبعیض در نظر آنها راه ندارد، به تدریج این اصلاح وارد بدنه جامعه شده و آرامش در کشور حاکم خواهد شد.

سیره امام علی (ع) در انتصابات مورد توجه قرار گیرد

او یادآور شد: تأسی به سیره امیرالمومنین (ع) می تواند راهگشای مشکلات امروز ما باشد، به این صورت که افراد صالح و شایسته برای مناصب انتخاب شوند، افراد براساس وظایف تعیین شده عمل کنند، قوانین اگر نیازمند اصلاح است، اصلاح شوند و سپس به آن عمل شود. خیلی از قوانین ما مترقی هستند اما ممکن است اشکال جزئی داشته باشد، به دلیل این اشکال جزئی، کل قانون ملغی می شود یا به آن عمل نمی شود.

قانون خوب، اجرای خوب، نظارت بر اجرا و برخورد با متخلفین، چهار راهکاری است که حجت الاسلام والمسلمین ذاکری برای نزدیک شدن به تحقق عدالت علوی در جامعه عنوان کرد.

لزوم تعقیب و مجازات متخلفین حکومتی

او در پایان ضمن تصریح به این نکته که در زمان امام علی (ع) هم کارگزارانی بودند که دچار تخلف شدند و حضرت با آنان برخورد نموده است، گفت: اینکه مدعی شویم در زمان امام علی (ع) هیچ تخلفی صورت نمی گرفته است، اشتباه است بلکه حضرت بیش از ۱۴۵ کارگزار داشتند که در بین آنها معدود افرادی دچار تخلف و براساس قانون کیفری اسلام مجازات شدند و این فرق می کند با اینکه مسئولان متعددی در جامعه ما باشند که احیانا تخلف در سطح بالایی داشته باشند. بنابراین اگر کسی تخلفی انجام بدهد باید تعقیب و مجازات شود.

انتهای پیام