ماجرای رانش زمین در بزرگراه همت چه بود
روزنامه شرق نوشت:
روز گذشته شهروندان تهرانی که مسافر مسیر شرق به غرب بزرگراه همت بودند ترافیک سنگین‌تری را نسبت به همیشه تجربه کردند؛ ترافیکی که ساعت‌ها آنها را در انتظار گذاشت. پلیس اعلام کرد رانش زمین در مسیر شرق به غرب بزرگراه شهید همت قبل از پل بزرگراه شهید چمران رخ داده و خاک تپه فضای سبز مجاور بزرگراه بر سطح بزرگراه ریخته است.
برخی از کارشناسان حوزه زلزله اعلام کردند شیب زیاد و پوشش خاکی تحکیم‌نیافته و نفوذ آب ناشی از آبیاری فضای سبز به لایه زیرسطحی خاکی، با وجود داشتن سیستم زهکش و استفاده از ژئوتکستایل، موجب ناپایداری دامنه در قطعه‌ای از حاشیه شمالی همت نرسیده به تقاطع چمران شده است. کم نیستند حاشیه بزرگراه‌های تهران که شیب‌های تندی دارند و معمولا آب‌پاش‌ها ساعت‌ها در این فضاها رها می‌شوند تا جایی که آب به حاشیه خیابان می‌آید. اینکه این اتفاق در بخش‌های دیگر تهران تکرار شود یا خطری برای شهروندان دارد، موضوعی است که از علی بیت‌اللهی، رئیس بخش زلزله‌شناسی مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی پرسیدیم. او ساعتی بعد از این حادثه به این بخش از بزرگراه همت رفته بود.
بیت‌اللهی درباره جزئیات حادثه به «شرق» می‌گوید: روز گذشته ساعت 9 صبح در ضلع شمالی اتوبان همت از سمت شرق به غرب نرسیده به تقاطع چمران حدود 500 متری این تقاطع حرکت دامنه‌ای به ابعاد 20 در 15 متر در دامنه خاکی مشرف به یال شمالی بزرگراه همت رخ داد که حرکت توده خاکی با توجه به ابعاد و شمول آن یک باند کندرو اتوبان همت را مسدود کرد و موجب ترافیک غیرمعمول در آن ساعت روز در
منطقه شد.
او ادامه می‌دهد: این دامنه خاکی مشرف به اتوبان دارای شیب بسیار تندی بوده به طوری که بالا‌رفتن کارشناسان ما به شکل پیاده از آن توده با سختی همراه بود و خاک این منطقه به دلیل احداث اتوبان‌ها و خاک دستی، خاک‌های تحکیم‌یافته‌ای نیست.
در این بخش از دامنه مشرف به اتوبان همت، فضای سبز و درخت‌کاری انجام شده و آبیاری بیش از حد نیاز زمین، فضای سبز، چمن‌ها و درختان موجب شده خاک اشباع شود و بر اثر اشباع‌شدگی و شیب تند دامنه این حرکت دامنه خاکی انجام شده است. این کارشناس حوزه زلزله ادامه می‌دهد: بازدیدهای ما نشان می‌دهد در این بخش سیستم زهکش کار شده اما به نظر می‌آید این سیستم به دلایل مختلف نتوانسته آب موجود در دامنه را زهکش کرده و به پایین‌دست هدایت کند؛ بنابراین در دامنه باقی مانده و باعث سنگینی و حرکت دامنه‌ای شده است.
به گفته بیت‌اللهی وجود آب و نفوذ آب به زیر سطح، شیب تند زمین، جنس این دامنه که خاک دستی بوده و نیز عملکرد ضعیف سیستم زهکش این بخش از دامنه مشرف به اتوبان عامل ایجاد این حادثه بوده است. برای پایداری دامنه از یک ژئوتکستایل استفاده شده و از پوشش‌های پلاستیکی برای چسبندگی دامنه و برای ایجاد پیوستگی بیشتر در لایه‌های خاک استفاده می‌شود که مشاهدات ما نشان می‌دهد از این مواد نیز برای پایداری دامنه در زمان احداث و محوطه‌سازی و فضای سبز حاشیه اتوبان استفاده شده ولی به هر حال این تمهیدات مؤثر نبوده و بر اثر وجود آب و اشباع‌شدن از آب، این بخش از دامنه مشرف به اتوبان شروع به حرکت می‌کند و این حادثه را به وجود می‌آورد.
او درخصوص اینکه این حادثه چقدر برای شهروندان تهرانی خطرساز است نیز می‌گوید: این حوادث جزء حوادث کوچک و قابل کنترل هستند و اثراتشان خیلی سریع رفع می‌شود اما درس‌های بسیار خوبی دارد که به‌ویژه در زمان زلزله و حوادث بزرگ اگر چنین دامنه‌هایی شروع به حرکت کنند موجب انسداد مسیر و ترافیک سنگین می‌شود. بیت‌اللهی معتقد است: در بسیاری از بزرگراه‌ها و معابر اصلی به‌ویژه سمت نیمه‌های شمالی تهران، به دلیل وجود مورفولوژی متغیر، تغییرات ارتفاعی، وجود دره‌رودها و ارتفاعات و دره‌های موضعی از این دامنه‌های پرشیب زیاد دیده می‌شود.
بخشی از دامنه‌ها خاک محکم و تحکیم‌یافته‌ای دارند یا به‌صورت طبیعی یا به‌صورت دستی تحکیم لازم صورت گرفته که احتمال خطر داده نمی‌شود، ولی در بخش‌هایی که خاک از نوع ناپایدار است، باید دقت بیشتری بر آبیاری شود. مراقب باشیم آب زیادی وارد این زمین‌ها نشود و علاوه بر وجود سیستم زهکش که باید کارکردشان بازرسی شود، حتما باید دیواره‌هایی برای پایداری این دامنه‌ها احداث شود. بیت‌اللهی درخصوص اینکه کدام نقاط تهران در معرض چنین خطراتی هستند هم می‌گوید: در تهران از این قطعات در امتداد اتوبان‌ها و معابر اصلی به دلیل شکل و فرم زمین و شیب پستی و بلندی زمین داریم که در مواقع بارندگی و آبیاری این حرکت‌ها تشدید شده و باعث می‌شود چنین حوادثی به وجود بیاید.
اما امکان پیشگیری از این حادثه وجود داشت؟ بیت‌اللهی توضیح می‌دهد: یک سیستم زهکش کار گذاشته شده است. سیستم زهکش سیستمی است که اگر آب به عمق زمین و لایه‌های خاکی نفوذ کند، این آب‌ها را جمع‌آوری می‌کند و از طریق لوله به پایین‌دست هدایت می‌کند تا دامنه خیلی مرطوب و دچار حرکت نشود؛ چون خاک وقتی به خود آب زیادی بگیرد، ناپایدار می‌شود و حرکت زمین‌لغزش آغاز می‌شود. برای این کار سیستم زهکش استفاده می‌کنند که در اینجا استفاده شده اما به نظر می‌آید این سیستم کارایی نداشته است. بازدید دوره‌ای برای کارکرد این سیستم‌های زهکش توصیه می‌شود و افزون بر این در چنین زمین‌های پرشیبی که مشرف بر اتوبان‌های اصلی هستند، احتمالا احداث سازه‌های نگهبان و دیواره‌های جاده برای جلوگیری از حرکت دامنه توصیه می‌شود.
به اعتقاد رئیس بخش زلزله‌شناسی مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی، اصلی‌ترین مشکلی که این پدیده در محیط‌های شهری به وجود می‌آورد، این است که اگر روی چنین دامنه‌هایی ساختمان احداث شود، ساختمان‌ها را با خود جابه‌جا می‌کند و موجب خسارت می‌شود که چنین حالتی را در تهران خیلی کم داریم اما روز ترافیک در مسیر شلوغی مانند اتوبان همت می‌تواند باعث مشکلات بزرگی شود و این عمده‌ترین مشکل برای این پدیده است.
او درباره اینکه این رانش مانند رانش زمین در جاده هراز بود هم می‌گوید: از جنس رانش هراز است و این پدیده کم‌و‌بیش از نوع زمین‌لغزش است که در آنجا ابعادش بسیار گسترده بوده و در اینجا موضعی است که ابعادش در حدود 20 در 15 متر بود.
