غرضی: آفت دولت رئیسی رانت قانونی است
آرمان ملی نوشت: مدیران دولت چه اقداماتی برای حل مشکلات اقتصادی مردم انجام داده‌اند؟ آیا رویکردی که دولت در پیش‌گرفته می‌تواند مشکلات اقتصادی را در سال1401 کاهش دهد؟ در این زمینه چه چالش‌ها و فرصت‌هایی وجود دارد؟«آرمان ملی» برای تحلیل و بررسی این موضوع با مهندس سیدمحمد غرضی وزیر سابق نفت گفت‌وگو کرده است. غرضی معتقد است: «برخی در دولت از تجربه کافی برخوردار نیستند. برخی مدیران از جمله افرادی هستند که در گذشته تجربه مدیریتی در سطح کلان را نداشته‌اند. این وضعیت می‌تواند در آینده برای دولت مشکل‌آفرین باشد. به‌هر حال تجربه کشورداری و مدیریت در سطح کلان می‌تواند در بهبود وضعیت مدیریتی کشور تأثیرگذار باشد. این در حالی است که این وضعیت درباره برخی مدیران دولت صدق نمی‌کند. در چنین شرایطی یک یا دو سال ابتدایی مدیریت صرف شناخت مشکلات و پیدا کردن راه‌حل می‌شود. به همین دلیل در حدود نیمی از دوران مدیریت این افراد صرف شناخت مشکلات و نحوه مدیریت آنها می‌شود. پس از آن نیز فرصت کوتاهی در اختیار دارند که بتوانند مشکلات را حل کنند.» در ادامه ماحصل این گفت‌وگو را می‌خوانید.
رويکردي که دولت از نظر اقتصادي در پيش‌گرفته چه چشم‌اندازي را در سال1401 پيش روي کشور قرار مي‌دهد؟ آيا دولت مي‌تواند به وعده‌هاي اقتصادي که به مردم داده عمل کند؟
مشکلات اقتصادي کشور يک‌شبه به وجود نيامده که بتوان يک‌شبه آن را از بين برد. کساني نيز که عنوان مي‌کنند مشکلات کشور را مي‌توانند در کوتاه مدت از بين ببرند، اشتباه مي‌کنند و به صورت کارشناسي به موضوع نگاه نمي‌کنند. پايه پولي کشور پــس از دهه 60 ضعيف شد و اين وضعيت تا امروز و در دهه‌هاي مختلف وجود داشته است. پشتوانه اسکناس در کشور که روزي67 ريال بود، به‌مرور زمان به 300هزار ريال رسيد. دليل اصلي اين موضوع نيز اين بود که برخي قوانين مجلس و تصميماتي که در دولت‌ها گرفته مي‌شد، درنهايت به رانت منجر مي‌شد. در همه کشورهاي جهان پايه پولي به قاعده جامعه کمک مي‌کند و اجازه نمي‌دهد آسيب ببيند. اين در حالي است که رانتي که در کشور شکل گرفت، باعث شد پايه پولي به قاعده جامعه آسيب بزند. واقعيت اين است که اگر دولت سيزدهم قصد دارد وضعيت اقتصادي کشور را بهبود ببخشد و اقداماتي انجام بدهد که اقتصاد کشور در مسير صحيح قرار بگيرد بايد رانت‌خواري را در کشور از بين ببرد و نگذارد اين وضعيت ادامه داشته باشد. اقداماتي مانند دادن يارانه به اقشار ضعيف جامعه و سفره دولت را بزرگ‌تر کردن اگرچه اقدامات مثبتي است، اما پاسخگوي نيازهاي مردم جامعه نيست. تنها راه بهبود وضعيت مردم اين است که رانت‌خواري که در کشور شکل گرفته توسط دولت از بين برود و دولت عزم جدي داشته باشد تا اين رانت‌خواري‌ها را در کشور ريشه‌کن کند. نکته حائز اهميت ديگر اينکه ميزان قاچاق در کشور افزايش پيدا کرده به شکلي است که حتي ميوه و سبزيجات نيز قاچاق مي‌شود. در چنين شرايطي دولت بايد نرخ ارز را تثبيت کند. اين در حالي است که فرآورده‌هاي نفتي در کشور قاچاق مي‌شود. فرآورده‌هايي مانند بنزين، گازوئيل و قير ازجمله فرآورده‌هايي است که از جيب مردم خارج مي‌شود و در اختيار رانت‌خواران قرار مي‌گيرد.
آيا دولت و مجلس از اراده کافي براي ريشه‌کن کردن رانت در کشور برخوردار هستند؟
بنده 20 سال در دولت حضور داشته‌ام و به‌خوبي با چالش‌ها و فرصت‌هايي که دولت‌ها با آن مواجه بوده، آگاهم. واقعيت اين است که در 4دهه گذشته اين اراده مشاهده نشده است. با اين‌وجود دولت آقاي رئيسي هنوز در ابتداي راه است و اين اميدواري وجود دارد که ايشان و همکارانش در دولت تلاش کنند رانت‌خواري را در کشور ريشه‌کن کنند، اجازه ندهند اين وضعيت همچنان ادامه داشته باشد و به اقتصاد کشور آسيب بزند. در شرايط کنوني دولت و مجلس در يک مشي فکري قرار دارند و اين مي‌تواند به‌مثابه يک فرصت قلمداد شود تا مجموعه حاکميت با اقدامات مؤثر رانت‌خواري را در کشور از بين ببرند. در کمتر دولتي چنين وضعيتي وجود داشته که دولت و مجلس همفکر باشند. در اغلب دولت‌هاي گذشته دولت و مجلس از دو جريان سياسي متفاوت بودند و به همين دليل تصميم‌گيري در برخي مسائل مهم و کليدي کشور سخت بود. اين در حالي است که اين وضعيت در دولت آقاي رئيسي وجود ندارد و همه قوا به يک جريان سياسي تعلق دارند. درنتيجه ما اميدواريم اين اتفاق در کشور رخ بدهد و با اقداماتي که دولت در اين زمينه انجام مي‌دهد، وضعيت اقتصادي و معيشتي زندگي مردم بهبود پيدا کند.
ارزيابي شما از کارايي کابينه و مديراني که آقاي رئيسي انتخاب کرده چيست؟ آيا اين مديران موفق شده‌اند در مسيري حرکت کنند که مشکلات جامعه کاهش پيدا کند؟
واقعيت اين است که برخي مديران دولت از تجربه کافي برخوردار نيستند. برخي از آنها مديراني هستند که درگذشته تجربه مديريتي در سطح کلان را نداشته‌اند. اين وضعيت مي‌تواند در آينده براي دولت مشکل آفرين باشد. به‌هرحال تجربه کشورداري و مديريت در سطح کلان مي‌تواند در بهبود وضعيت مديريتي کشور تأثيرگذار باشد. در چنين شرايطي يک يا دو سال ابتدايي دوران مديريت ايشان صرف شناخت مشکلات و پيدا کردن راه‌حل مي‌شود. به همين دليل در حدود نيمي از دوران مديريت اين افراد صرف شناخت مشکلات و نحوه مديريت آنها مي‌شود. پس از آن نيز فرصـــت کوتاهي در اختيار دارند که بتوانند مشکلات را حل کنند. مسأله اصلي کشور اين است که عده‌اي همواره از رانت دولت‌ها استفاده کرده‌اند. در دهــــه‌هاي گذشته رانت‌خـــــواري در بين دو جريان چپ و راست شيوع پيدا کرد که امروز نيز ادامه دارد. در طول اين سال‌ها مردم از همه جريان‌هاي سياسي حمايت کردند و اجازه دادند برنامه‌هاي خود را اجرايي کنند و بسياري از سختي‌ها و دشـــواري‌ها را تحمل کردند. با اين وجود کساني که مدعي خدمت بوده‌اند و مردم به آنها فرصت داده‌اند، از اين فرصـــت به‌خوبي استفاده نکرده‌اند و از آزموني که مردم براي آنها در نظر گرفته‌اند، سربلند بيرون نيامده‌اند. به همين دليل نيز مردم نسبت به قدرت سياسي چپ و راست خوش‌بين نيستند. اين مسأله نشان‌دهنده عظمت مردم ايران است. عقل اجتماعي مـــــردم از عقل سياسي برخي سياستمداران قوي‌تر است. مردم به مدعيان خدمت فرصت مي‌دهند تا اهداف واقعي خود را مشخص کنند و سپس درباره آنها قضاوت مي‌کنند. يکي از شعارهاي اصلي آقاي رئيسي در رقابت‌هاي انتخاباتي مبارزه با فساد و رانت‌خواري بود. اين در حالي است که هنوز در عمل شاهد مبارزه قوي با رانت‌خواري نيستيم. دولت سيزدهم هنوز موفق نشده دست رانت‌خواران را از دسترسي به منابع عمومي کوتاه کند. بدون ترديد اگر اين اتفاق رخ ندهد، وضعيت دولت سيزدهم نيز مانند دولت‌هاي گذشته خواهد شد و توفيق قابل‌توجهي به دست نخواهد آمد.
در زمينه معيشتي و اقتصادي دولت بايد از چه رويکردي استفاده کند که در وضعيت زندگي مردم تغيير ايجاد شود؟
مشکلات معيشتي مردم به‌صورت مستقيم به سياست‌هاي اقتصادي دولت آقاي رئيسي مربوط نمي‌شود، بلکه ريشه در سياست‌گذاري اقتصادي در گذشته دارد. قدرت‌هاي جهاني به دنبال رانت‌خواري سياسي از ايران هستند و اين وضعيت شامل همه کشورهاي مذاکره‌کننده نيز مي‌شود. از سوي ديگر ما با رانت خواران اقتصادي در کشور مواجه هستيم که به‌صورت امتيازخواهي بر دولت‌ها تسلط پيدا مي‌کنند. اين در حالي است که هنوز هم نشانه‌هايي از اينکه با اين دو نوع رانت‌خواري مبارزه جدي شود وجود ندارد. هنگامي‌که پشتوانه داخلي وجود نداشته باشد، شرايط مذاکره سخت مي‌شود. اگر تيم مذاکره‌کننده ايران با پشتوانه قوي در داخل کشور مواجه باشد و شرايط اقتصادي جامعه به شکلي نباشد که کشورهاي غربي بتوانند از آن سوءاستفاده کنند، امکان مذاکره منطقي و منصفانه فراهم خواهد شد. هيچ‌کدام از دولت‌ها مشکلات ساختاري و بنيادي کشور را مورد تحليـــل و بررسي قرار نداده و براي آن راه‌حل عميق و علمي پيدا نکرده‌اند. نکته ديگر اينکه دولت نبايد با مصوبه‌هاي از بالا به پايين و دستوري مشکلات را حل کند، بلکه رويکرد مديريتي دولت بايد به سمتي باشد که ارتباط مستقيم با بدنه مياني و پاييني جامعه داشته باشد تا بتوان به‌صـــورت عميق مشکلات را مورد بررسي قرار بدهد. همکاري و خدمت به مردم زماني حاصل مي‌شود که قلوب به همديگر نزديک باشد. از سوي ديگر همکاري بايد به صورت متقابل بين همه نهادهاي قدرت شکل بگيرد و هر نهادي وظايف خود را به‌خوبي در پيشبرد اهداف نظام سياسي انجام بدهد. بسياري از روساي جمهور گذشته در مبارزات انتخاباتي خود شعارها و وعده‌هايي را به مردم داده‌اند که پس از اينکه به رياست جمهوري رسيده‌اند، رويکرد ديگري در پيش‌گرفته‌اند. بنده معتقدم خط کشي‌ها و باندبازي‌ها بايد جاي خود را به تعامل و همکاري بين جريان‌هاي سياسي بدهد. همه جريان‌هاي سياسي بايد اين نکته را در نظر داشته باشند که منافع عوام بر منافع خواص ارجح است و کسي نمي‌تواند به نام مردم دعواي سياسي در کشور راه بيندازد. حق مردم بر صاحبان قدرت ترجيح دارد. اين در حالي است که برخي حق صاحبان ثروت و قدرت را بر حق مردم ترجيح مي‌دهند که برخلاف فرمايش صريح حضرت امام(ره) و مسير انقلاب اسلامي است. مردم به‌خوبي مي‌دانند بايد در شرايط کنوني چه اقدامي انجام بدهند. مردم از جريان‌هاي سياسي مي‌خواهند صداقت و شفافيت داشته باشند. کساني که داراي چنين صفاتي نيستند بايد اين نکته را در نظر داشته باشند که مردم آنها را ناکام خواهند گذاشت.
اين احتمال وجود دارد که ايران و کشورهاي غربي درنهايت در زمينه پرونده هسته‌اي به توافق دست پيدا کنند. برجامي که احتمـــالا در آينده امضا خواهد شد چه تفاوت‌هايي با برجام سال2015 دارد و چه تأثيري در فرآيند زندگي مردم خواهد داشت؟
مذاکرات ايران و کشورهاي غربي با فراز و نشيب‌هاي زيادي همراه بود. با اين‌وجود اخبار منتشرشده نشان مي‌دهد طرفين مذاکره موفق شده‌اند اختلافات را به پايين‌ترين سطح کاهش بدهند و در آستانه توافق قرار گرفته‌اند. نکته منفي‌اي که در شرايط کنوني وجود دارد، دخالت‌هاي برخي کشورها در سرنوشت برجام است که قابل‌قبول نيست. به‌هرحال ايران در مذاکرات هسته‌اي رويکردي را در پيش‌گرفته بود که در حال نتيجه دادن است. اين رويکرد نيز از دولت گذشته آغاز شد و تا به امروز به شکل‌هاي مختلف ادامه داشته است. ما اميدواريم دولت در اين زمينه به خواسته‌ها و برنامه‌هاي خود برسد و بتواند آنها را اجرايي کند. بدون ترديد اگر برجام امضا شود با پيامدهايي اقتصادي که به همراه خواهد داشت، باري از روي دوش مردم برداشته شود. براي يک دولت لحظات سخت و دشوار وجود دارد و در عالم سياست يک امر طبيعي است. به‌هرحال دولت‌ها به دلايلي در برخي مقاطع با چالش‌هايي مواجه مي‌شوند و مجبور مي‌شوند با راهبردهايي که به کار مي‌برند از چالش‌ها عبور کنند. اين وضعيت تا حدودي براي دولت به وجود آمده است.
