در نگاه فقه و اخلاق؛ اکثرِ “دست بوسی‌ها”، تملقِ رفتاری و در بند کشیدن انسانیت است
حجت الاسلام هادی سروش، استاد حوزه، در یادداشتی درباره‌ی دست بوسی نوشت:
دست بوسی ؛ احترام خیلی ویژه است و خیلی زود تبدیل به تملق رفتاری میشود و تملق رفتاری در زشتی مانند تملق گفتاری است !
بوسیدن دست و حکم اخلاقی آن همواره مورد بحث بوده، به ویژه در عصر حاضر که با نگاه منفی به آن نظر میشود و جای دارد به این مقوله نگاه دقیق شود .
متاسفانه در زمانه ای قرار داریم که انواع تملقات در جهت حرص رسیدن به قدرت روا داشته میشود و گاهی به چاپلوسی ها و تبلیعات برای اشخاص رنگ “شعائردینی” داده میشود که مصلحت اسلام و جامعه دینی چنین اقتضائاتی دارد!
اما تکلیف پیامبر رحمت روشن نموده که فرمود :
“زمانى براى مردم پيش آيد كه براى طمع دنيا باطنشان پليد و ظاهرشان زيبا باشد، و از ظاهر خويش ثواب خدا را مقصود نداشته باشند، دينشان ريا باشد و ترس از خدا بآنها آميخته نشده باشد: خدا آنها را مجازاتى همگانى كند، سپس مانند كسى كه غرق مى‌شود، دعا كنند و خدا مستجاب نكند. / سَيَأْتِي عَلَى اَلنَّاسِ زَمَانٌ تَخْبُثُ فِيهِ سَرَائِرُهُمْ وَ تَحْسُنُ فِيهِ عَلاَنِيَتُهُمْ طَمَعاً فِي اَلدُّنْيَا لاَ يُرِيدُونَ بِهِ مَا عِنْدَ رَبِّهِمْ يَكُونُ دِينُهُمْ رِيَاءً لاَ يُخَالِطُهُمْ خَوْفٌ يَعُمُّهُمُ اَللَّهُ بِعِقَابٍ فَيَدْعُونَهُ دُعَاءَ اَلْغَرِيقِ فَلاَ يَسْتَجِيبُ لَهُمْ . (اصول کافی ج ۲ ص ۲۹۶)
تملق و چاپلوسی زبانی
قبل از ورود به بحث “دست بوسی” اجازه دهید نگاه دین به مقوله چاپلوسی را مرور کنیم ، چه بسا با توجه به این نگاه دینی ، بحث “دست بوسی” بیشتر مورد ثمر خواهد بود .
مهمترین سخن در باب ستایشگران متملق از سوی پیامبر (ص) مطرح شده که فرمود : «به صورت چاپلوسان و متملقان خاک بپاشید ؛ – اَحْثُّوا التُّرابَ عَلی وُجُوهِ الْمَدّاحینَ؛ ».
و نیز پیامبر رحمت (ص) فرمود:
“اگرکسی باچاقوی تیزی به سراغ مردی برود، برای او بهتر است از اینکه در پیش روی او مدحش را بگوید”.
امیرمؤمنان علی (ع) می فرماید: “ستایش بیش از حد، تملق است و کوتاهی در ستایش، درماندگی است یا حسد. / الثَّناءُ بِأکْثَرِ مِنَ الْاِسْتِحقاقِ مَلَقٌ وَ التَّقْصیرُ عَنِ الْاِسْتِحْقاقِ عَیٌّ اَوْ حَسَدٌ.”
و در سخن دیگری امام علی (ع) ؛چاپلوسانِ گیرِ نان و نام را ؛ ” بردگان همیشگی” معرفی میکند.
امام خمینی مینویسد :
” تملّق، مبدأش شرک و جهل بوده و غایتش نفس است و ثمره اش خفّت و خوارى می باشد. به هرحال باید دانست که چاپلوسی از آبشخور نفاق و خود خواهی سیراب شده است” !
استادمطهری این رذیله تملق گوئی را “به بند کشیدن انسانیت” معرفی کرده و انسانی که در بندِ رسیدنِ به منافع مادی باشد ، بکلی فاقد حرّیت و مردانگی خواهد شد !
برخورد امام علی (ع) با هر گونه ذلت پذیری
در نهج البلاغة آمده است که ظاهرا هنگام بازگشت از صفین، عده ای از دهقانهای شهر انبار حضرت را دیدند و به دنبال حضرت پیاده به راه افتادند و در جلوی حضرت به هم فشار می آوردند ، حضرت فرمود: چه می کنید؟ جواب دادند، این عادت ماست که با آن امرای خودمان را تعظیم می کنیم . پس حضرت فرمودند : قسم به خدا امرای شما از این کار شما هیچ سودی نمی برند و شما با این کار خود به خود سخت می گیرید در دنیا و آخرت خود را به سختی می اندازید. چقدر زیان آور است سختی که به دنبال آن عذاب باشد وچقدر سود آور است راحتی که بعد از آن امان از آتش باشد.
دست بوسی از نگاه اهل بیت (ع)
بازگشت به بحث دست بوسی داشته و در مرحله نخست روایات این موضوع را ببینیم و سپس با دید فقهی و اخلاقی در این موضوع آشنا شویم .
در کتاب تحف العقول حدیث مهمی از امام رضا (ع) نقل است که ایشان می فرماید:
“مرد دست مرد دیگری را نبایستی ببوسد، چراکه بوسیدن دستش همانند نماز گزاردن بر اوست. / لا یقبّل الرجل ید الرجل فإن قبلة یده کالصلاة له” (تحف العقول /۴۵۰)
فردی بنام على بن مَزيَدِ که ابريشم فروش بوده خدمت امام صادق (ع) رسید و دست حضرت را گرفت و بوسيد، امام فرمود : آگاه باش كه اين كار یعنی بوسيدن دست؛ درست نيست، مگر نسبت به پيامبرى يا وصىّ پيامبرى. / أمَا إنّها لا تَصلَحُ إلاّ لِنَبيٍّ أو وَصِيِّ نَبيٍّ .(الکافی ، ج۲ ، ص۱۸۵)
امام صادق فرمودند: سر و دست كسي را نبايد بوسيد مگر دست پيامبر خدا ، يا كسي كه ميبوسد منظورش از بوسيدن سر و دست او، احترام به رسول الله باشد. / لا يقبل رأس أحد و لا يده إلا يد رسول الله أو من اريد به رسول الله . (کافی ج۲ ص ۱۸۵)
این تعبیرات تامل برانگیز در روایات اهلبیت ع درباره دست بوسی حکایت از ظهورِ تملق رفتاری در سطح وسیع دارد که بجاست از دیدگاه فقه اسلام و اخلاق بررسی اجمالی شود .
دست بوسی از دیدگاه فقهی
به اتفاق فقهای اهل سنت یعنی ؛ حنفیه، شافعیه، حنبلیه و جمعی از مالکیه، وست بوسی به جهت امور دینی، جایز است.
فقه شیعه با اهل سنت همراه است و دست بوسی را جائز شمرده گرچه برخی فقیهان آن “مکروه” قلمداد کرده اند .
شهید اول، به جواز بوسیدن دست برادران مسلمان که به عنوان و قید “بزرگداشت مومن” فتوا می‌دهد [الدروس الشرعیه، ج۲، ص ۱۸]
دست بوسی از دیدگاه اخلاقی
اکثرِ “دست بوسی ها” ؛ تملقِ رفتاری است و در نتیجه به تعبیر استاد مطهری ؛ در بند کشیدن انسانیت است . و تردیدی نیست که اخلاق دینی آن را ناروا داشته و برنمی تابد.
توضیح مطلب این است که ؛ اگرچه دست بوسی به عنوان یک باید و نباید در علم اخلاق مطرح نشده ، در واقع دست بوسی از آداب است و یک حقیقت متغیر است و اگر هم از اخلاق به حساب می آمد مانند عذر خواهی است دارای عنوان مستقل نیست بر خلاف مثل ظلم که عنوان مستقل مذمت را بهمراه دارد . پس ابتدا نمیتوان فتوا به فعل اخلاقی بودن آن داد . اما ؛
اولا ؛ با کرامت نفس منافات دارد و هر منافی با کرامت انسانی رفتار شایسته ای نخواهد بود و به منع نزدیکتر است .
و ثانیا ؛ از سوی دیگر “دست بوسی” برای بوسنده و صاحبِ دست بوسیده شد به شدت خطر آفرین است ، بوسنده را بَرده میکند و صاحب دست بوسیده شده را بیشتر مست قدرت کرده و در نتیجه دیگر گوش و چشم او پشت حاجب منمیت قرار گرفته و حقائق اطراف خود را نمیبیند!
از همین ره گذر است که علماء اخلاق از اینکه دستشان بوسیده شود ، پرهیز داشتند.
پدرم که از شاگردان امام راحل بود نقل میکرد که امام فرموده بود در عمر دست یک نفر را بوسیدم و آن هم رفیق مباحثه درس بود که بعد متوجه حرف حق او شدم .
و استاد بزگوار آیت الله جوادی آملی میفرمود : نه دست کسی را ببوسید و بگذارید دست تان را ببوسند . من فقط دست امام را بوسیدم که آن دست بوسیدنی بود.
و استاد بزرگوارعلامه حسن زاده (ره) وقتی در نامه ای کسی به ایشان مینویسد دست بوستان هستم در پاسخ چنین می نگارد:
مرا معذور دار از دست بوسی
که من دستی ندارم تو ببوسی
جمع بندی ؛
“اسلام” ؛ در بحث های فقهی فتوا به “جواز مطلق” نداده ، و در بحث های اخلاقی با هر گونه رفتار و گفتاری که باعث پیدایش رذائل اخلاقی در فردی شود و یا کسی در حالت ذلت قرار بگیرد بشدت مخالفت نموده و تملقات و چاپلوسی های گفتاری مانند ستایش اشخاص، و رفتاری مانند دست بوسی و “پابوسی!” در این مقوله جای دارد و در مورد غیر معصومین (ع) روا نیست .
حافظ گوید:
مبوس جز لب ساقی و جام می‌حافظ
که دست زهدفروشان خطاست بوسیدن
انتهای پیام
