سقوط جنگنده‌های قدیمی و تاوان دادن خلبانان

انصاف نیوز: کایل میزوکامی در مقاله‌ای در مجله‌ی مکانیک عمومی، به موضوع سقوط جنگنده‌ها در ایران پرداخته است که ترجمه‌ی آن در پی می‌آید:

اگر ایران هواپیماهای جنگی متعلق به قرن بیستم خود را با جت‌های قرن بیست و یکمی جایگزین نکند همچنان شاهد فروافتادن آنها از آسمان خواهد بود.

نیروی هوایی ایران در سه سال گذشته چندین جت جنگنده و تعدادی از مربیان پرواز و خلبانان خود را از دست داده است.

این کشور که زمانی غرق در ادوات و تجهیزات جنگی ساخت امریکا بود تا زمان حاضر به علت تحریم‌های نظامی دستش از سلاح‌های پیشرفته کوتاه شده است. در نتیجه این تحریم‌ها بسیاری از هواپیماهای ایران مخصوصاً جت‌های جنگنده آن تقریباً عمری به اندازه نیم قرن دارند.

ایران با مشکل فرسودگی و قدیمی شدن نیروی هوایی خود که مانند یک بمب ساعتی به مرحله خطرناکی رسیده مواجه است. در سال‌های اخیر چندین فروند از جنگنده‌های این کشور سقوط کرده‌اند. بیشتر این سوانح مربوط به هواپیماهای کهنه و از رده خارجی بوده است که نیروی هوایی کشورهای دیگر سال‌هاست این نوع هواپیماها را کنار گذاشته و بازنشسته کرده‌اند.

به علت محدودیت‌های نظامی اعمال شده نیروی هوایی این کشور متکی به تعداد زیادی از جنگنده‌هایی است که قبل از ظهور دولت مدرن ایران در بیش از چهار دهه قبل خریداری شده‌اند. بر طبق اطلاعات مجله فوربز، از سال 1397 ایران حداقل پنج جت جنگنده خود را از دست داده است. سه فروند از این جت‌های جنگنده از نوع نورتراپ اف-5 تایگر (Northrop F-5E Tiger) بودند. در سال 1397 یک اف-5 سقوط کرد که خلبانش هم جان خود را در این سانحه از دست داد. در 2 اسفند 1400 دو خلبان دیگر در سقوط یک اف-5 در تبریز جان خود را از دست دادند. امسال هم در 3 خرداد 1401 یک جنگنده اف-5 دیگر در استان اصفهان سقوط کرد که هر دو خلبان آن جان سپردند. [توضیح مترجم: با احتساب سانحه سقوط یک جنگنده از نوع اف-14 تامکت در 28 خرداد 1401 در اصفهان این تعداد به 6 فروند می‌رسد. با این توضیح که این مقاله در 11 خرداد 1401 یعنی قبل از این سانحه منتشر شده است]

جت‌های اف-5 بخشی از روند خرید ادوات و تجهیزات نظامی توسط شاه، حاکم خودکامه ایران بود. شاه ایران برای ساختن قوی‌ترین نیروی نظامی در منطقه خلیج فارس در آن زمان با درآمدهای کلان ارزی که از فروش نفت بدست آورد اقدام به خرید کشتی‌ها و تانک‌های ساخت بریتانیا، تفنگ‌های ساخت آلمان و جت‌های جنگنده، تانک و وسایل نقلیه زرهی ساخت امریکا کرد.

اما مشکل در کجاست؟ شاه در سال 1357 از قدرت پایین کشیده شد و با یک نظام تئوکراسی (دین سالار) که به شدت امریکاستیز بود جایگزین شد. قبل از شروع جنگ 8 ساله علیه تهاجم عراق، فرارها و پاکسازی‌های سیاسی نظام جدید، ارتش شاه را کاملاً از درون از هم پاشاند. از زمان پایان جنگ ایران-عراق در سال 1367 ایران علاوه بر مشکلات و معضلات اقتصادی، تحت تحریم‌های بین‌المللی و دیگر محدودیت‌ها به کار خود ادامه داده است. این وضعیت باعث کاهش شدید قدرت این کشور در مدرن کردن و بروزسازی نیروها و تجهیزات نظامی خود شده است.

نتیجه این وضعیت باعث شده که ناوگان جت‌های جنگی ایران یکی از قدیمی‌ترین ناوگان‌های هوایی در جهان باشد. بر اساس گزارش مجله فلایت اینترنشنال نیروی هوایی جمهوری اسلامی ایران (IRIAF) 199 جت جنگنده فعال و در حال پرواز دارد. تقریباً تمامی این جنگنده‌ها به دهه 1970 تعلق دارند. فقط تعداد انگشت شماری از آنها میگ‌های ساخت روسیه هستند که ایران در دهه 1990 آنها را به‌دست آورد. علی‌رغم این واقعیت که دولت کنونی ایران تمام مناسبات و روابط خود را با ایالات متحده قطع کرده است اما هنوز هم هواپیماهای ساخت امریکا که شامل 63 جنگنده فانتوم (F-4D/E و RF-4E)، 35 جنگنده تایگر اف-5 (F-5E Tiger) و 41 جنگنده اف-4 تامکت (F-4 Tomcat) است بدنه اصلی توان پروازی نیروی هوایی ایران را تشکیل می‌دهد.

ایران موفق شده است تعداد قابل توجهی از هواپیماهایش را فعال نگه دارد، اما این کار برایش به قیمت اوراق کردن تعدادی از هواپیماهای ناوگان هوایی‌اش تمام شده است.

جت‌های جنگنده ساخت ایالات متحده از نظر تکنولوژی جزو پیشرفته‌ترین و از نظر فنی جزو پیچیده‌ترین جنگنده‌ها در جهان محسوب می‌شوند. معمولاً کارکنان غیرنظامی که در استخدام پیمانکاران صنایع دفاعی هستند برای تأمین پشتیبانی جهت فعال و آماده نگه داشتن این هواپیماها مخصوصاً در کشورهای در حال توسعه مانند ایران در دهه 1970 به‌کار گرفته می‌شوند. در سال 1358، بعد از تغییر دولت و اوج گرفتن جو ضد امریکایی در ایران، پیمانکاران صنایع دفاعی کارکنان خود را از ایران بیرون کشیدند. بسیاری پیش‌بینی فروپاشی و اضمحلال قریب‌الوقوع نیروی هوایی ایران را کردند.

در واقع امر این پیش‌بینی اتفاق نیفتاد. ایران موفق شده است به قیمت اوراق کردن تعدادی از هواپیماهای ناوگان هوایی‌اش تعداد قابل توجهی از هواپیماهایش را فعال نگه دارد. ایران در سال 1352 سفارش 141 جت جنگنده تک سرنشین از نوع اف-5 تایگر (F-5E Tiger) را داد. تایگر اف-5 یک جنگنده تک سرنشین با قیمت پایین (یک میلیون و صد و شصت هزار دلار) بود که به تعداد زیاد به نیروی هوایی کشورهای خارجی دوست در جهان صادر می‌شد. این جنگنده سالهاست که از رده خارج شده و بیشتر کشورها آن را بازنشسته کرده‌اند. گونه‌ای از این جنگنده با نام جت آموزشی تلون (T-38C Talon) هنوز در نیروی هوایی ایالات متحده استفاده می‌شود.

ایران ممکن است هنوز یک ششم از جنگنده‌های تایگر اولیه خود را به پرواز درآورد اما اینکه این جنگنده‌ها قدرت پرواز خود را نزدیک به 50 سال بدون تعویض و جایگزین کردن قطعات یدکی و بدون دریافت پشتیبانی از سازنده اصلی حفظ کرده‌اند یک دستاورد عظیم محسوب می‌شود. ایران همچنین تلاش کرده است تا قطعات جنگنده‌های اف-5 را از خارج به صورت قاچاق وارد کشور کند، با وجودی که مشخص نیست که عملیات قاچاق قطعات تا چه حد موفقیت‌آمیز بوده است.

علی‌رغم اینکه ایران در حفظ و فعال نگه داشتن هواپیماهای قدیمی و فرسوده ساخت امریکا موفق عمل کرده است اما رشته سقوط‌های سریالی اخیر مشکلی است که احتمالاً به فرسودگی و سن این هواپیماها مربوط می‌شود. بر خلاف بمب‌افکن‌های عظیم‌الجثه مانند کی سی-135 استراتوتانکر (KC-135 Stratotanker) و بی-52 استراتوفورترس (B-52 Stratofortress) که هر دو عمری تقریباً 70 ساله دارند، ایالات متحده هیچ جت جنگنده متعلق به سال 1352 را به پرواز در نمی‌آورد. بدنه و اسکلت (Airframe) جت‌های جنگنده نسبت به هواپیماهای غول‌پیکر بیشتر در معرض فشار فیزیکی قرار می‌گیرند که این باعث «خستگی فلز» (Metal Fatigue) در بدنه و اسکلت این هواپیماها می‌شود. بنابراین، این جنگنده‌ها عمری کوتاه دارند.

از سوانح هوایی اخیر دو سانحه مربوط به سقوط جنگنده‌های اف-5 (F-5F) بودند. از نوع دو سرنشین این جت جهت آموزش خلبانان برای پرواز با نوع تک سرنشین آن استفاده می‌شود. ایران تنها 28 فروند جت اف-5 (F-5F) خرید و مجله فلایت اینترنشنال تخمین می‌زند که تا اواخر سال 2021 تنها 14 فروند از آنها هنوز پرواز می‌کنند. بعد از سقوط دو فروند از آنها در سوانح اخیر تعداد آنها به 12 فروند کاهش یافته است. این باعث شده که فرصت‌های آموزش و تمرین خلبانان با جنگنده‌های اف-5 (F-5E) و سایر جنگنده‌ها کاهش یابد.

ایران نیاز به هواپیماهای نو دارد و تحریم‌های بین‌المللی که این کشور را از خرید هواپیماهای حنگی نو باز می‌داشت در مهر 1399 پایان یافت. علی‌رغم این موضوع تهران عجله‌ای برای سفارش هواپیماهای جنگی جدید از خود نشان نمی‌دهد و علت این تعلل و تأخیر روشن نیست. اما آن چه که به عینه شاهد آن هستیم ادامه سقوط هواپیماهای قرن بیستمی ایران از آسمان است. اگر این کشور جت‌های جنگنده قدیمی و فرسوده خود را با جنگنده‌های قرن بیست و یکمی جایگزین نکند سقوط آنها ادامه خواهد داشت. نیم قرن عمر زمان بسیار زیادی برای پرواز یک جت جنگنده است و در کمال تأسف هزینه و تاوان آن را خلبانان ایرانی می‌پردازند.

مترجم: علیرضا طالب‌زاده

منبع: https://www.popularmechanics.com/military/aviation/a40154733/irans-air-force-keeps-losing-fighter-jets

انتهای پیام