کینه‌ی ترک‌ها و ارامنه از آغاز خلقت بشر

محمدرضا نیکوکلام در یادداشتی ارسالی به انصاف نیوز با عنوان «کینه ترک‌ها و ارامنه از آغاز خلقت بشر» نوشت:

کینه ترک‌ها و ارامنه از آغاز خلقت بشر وجود دارد.
این اصطلاح را یان کولارژ مهندس اهل چکسلواکی به کار می‌برد. همانی که در حدود صد سال پیش به تفلیس و باکو سفر کرده و از نزدیک شاهد کشتار وسیع بین ارامنه و ترک‌ها و تاتارها و بلشویک‌ها بوده است. او بعدها به دست تقدیر به ایران می‌آید و کنار میرزا کوچک خان تا پایان نهضت جنگل می‌ماند.

مطالب زیر برگرفته از کتاب بیگانه‌ای در کنار کوچک خان نوشته‌ی یان کولارژ ترجمه رضا میرچی می‌باشد.

در سال ۱۹۰۵ قتل عام بزرگ ارامنه صورت گرفت. بعدها چند قتل عام دیگر در حدی محدودتر بین تاتارها و ارامنه تکرار شد.

پس از انقلاب بلشویکی در سال ۱۹۱۷ تا چندی آرامش در باکو برقرار بود اما همه چیز بسیار زود تغییر کرد. سربازان از جبهه عثمانی در ایران فرار می‌کردند و خواه ناخواه درگیری‌هایی به وجود می آمد.

نه تنها کینه طبقاتی بلکه کینه ملی هم اوج می‌گرفت. هر لحظه خبر کشمکش تازه‌ای بین ارامنه و ترک‌ها از اطراف شهر می‌رسید.

از کوه‌های قفقاز ملیت‌های مختلفی چون لزگی‌ها٬ چرکس‌ها و چچن‌ها به پایین سرازیر می‌شدند و دهکده‌ها را به آتش می‌کشیدند و قطارها و ماشین‌ها را غارت می‌کردند.

ارتش ملی ماورا قفقاز از ارامنه و گرجی‌ها و تاتارها تشکیل شد. این ارتش بسیار ورزیده بود ولی متاسفانه به وحشی‌گری‌اش معروف بود. چندی بعد این لشکر به ارتش ترکیه پیوست.

اکثریت مردم آذربایجان را تاتارها و مسلمانان تشکیل می‌دادند که بلشویک‌های روسی محلی را قبول نداشتند و به مسخره به آنها شورای سگ‌ها می‌گفتند. مقامات بالای تاتار با ترک‌ها مذاکراتی داشتند تا به کمک آنها روس‌ها را بیرون کنند.

حزب ملی ارامنه داشناکتسوتیون یک واحد نظامی تشکیل داده بود که در باکو و اطراف آن به سر می‌بردند. در ماه مارس لشکر وحشی تاتارها نیز به نزدیکی‌های شهر آمدند٬ و حالا دو دشمن قدیمی به فاصله اندکی از یکدیگر جبهه گرفته بودند. ارامنه و تاتارها. هر دو خوب سراپا مسلح.

پس از یک ماه ارامنه و تاتارها حمله را با فریاد و فراخواندن هم‌کیشان خود به جنگ مقدس آغاز کردند. مردم عادی ارمنی و تاتار که تا آن هنگام در هیچ کشمکش سیاسی شرکت نکرده بودند٬ هرچه سریع‌تر به این یا آن جبهه ملحق می‌شدند.

در نزدیکی‌های ما ارامنه خیلی زود در نبرد برتری پیدا کردند و بدجور انتقام می‌گرفتند. حتی به زن‌ها و بچه‌ها رحم نمی‌کردند. قتل عام سه روز طول کشید و خیابان‌ها پر از اجساد در حال فساد بود. در این لحظه بود که فرق بین جنگ و قتل عام را فهمیدم. ارامنه پیروز شدند اما تا کی؟

در تفلیس مجلسی از تمام نمایندگان ماورای قفقازی تشکیل شد. این مجلس در ۲۲ آوریل ۱۹۱۸ تشکیل جمهوری ماوراء قفقاز را اعلام کرد که پس از یک ماه منحل و جمهوری خودمختار گرجستان برپا شد و کمی پس از آن جمهوری ارمنستان. فقط آذربایجان باقی مانده بود. در آنجا بلشویک‌ها قدرت را در دست داشتند.

پس از یک کودتای غیر منتظره در باکو دولت سوسیالیستی برپا شد و آماده باش همگانی در برابر ترک‌هایی که نزدیک می شدند اعلام کرد.

ترک‌ها دارای ارتش منظم و مجهزتری بودند و آلمانی‌ها را نیز در کنار خود داشتند. باکو گروه‌های نامرتبی با وسایل ناقص در اختیار داشت ولی چون تصمیم گرفته بود سخت مقاومت کند از انگلیسی‌هایی که در شمال ایران مستقر بودند تقاضای کمک کرد. انگلیسی‌ها آمدند ولی هیچ کاری نکردند.

تاتارهای محلی هم دوش به دوش برادران ترک‌شان می‌جنگیدند. ترک‌ها که بسیار سریع جلو می‌آمدند تا پایان اوت ۱۹۱۸ باکو را محاصره و از همان اول آب را به روی شهر قطع کردند. نوری پاشا فرمانده کل قوی ترک٬ باکو را در ۲۸ سپتامبر ۱۹۱۸ اشغال کرد و به خودش اجازه داد تا سه روز آن‌ را غارت کند. تاتارها این وضع را برای انتقام گرفتن از ارامنه مغتنم دانستند و قتل عام و کشتار ماه مارس را دو برابر تلافی کردند. بخش ارمنی‌نشین کلا قتل عام شد. خانه‌ها در آتش می‌سوختند. شلیک بدون وقفه ادامه داشت. پس از اشغال و خونریزی ترک‌ها٬ عاقبت آرامش برقرار شد.

دوران اشغال ترک‌ها زیاد دوام نیاورد. عثمانی و آلمانی و روسیه شکست خوردند و پس از برقراری صلح٬ ترک‌ها و آلمانی‌ها می‌بایستی آذربایجان را تخلیه می‌کردند. عاقبت با مهمات خویش و بدون هیچگونه غنیمتی خارج شدند. همین که ترک‌ها خارج شدند٬ انگلیسی‌ها که تا آن زمان هنوز در ایران بودند از راه دریا وارد شدند.
و . . .

خواندن کتاب فوق٬ شناخت خوبی از تحولات منطقه قفقاز و نیز دوران نهضت میرزا کوچک خوان جنگلی خواهد داد.

انتهای پیام