تحلیلی بر عذر خواهی کیهان | قادر باستانی

قادر باستانی در شرق نوشت: همه متعجب شــدند از عذرخواهی
آقــای شــریعتمداری در روزنامــه
کیهــان و دلجویــی از بازیکنــان تیم
ملی فوتبــال؛ او هفته قبل آنها را به
خاطر نخواندن سرود ملی، بی غیرت
خوانده بود. پیش بینــی تحلیلگران
این است که در آینده از این سنخ عذرخواهی ها زیاد خواهیم شنید. البته اثرات
و پیامدهای آنچه در ۷۰ روز اخیر در خیابان ها جریان دارد، در همه ســاحت ها
محســوس خواهد بود و می توانیم در انتظار تغییرات جدی در فضای گفتمانی
رسانه های خودی باشیم.
روند اعتماد به رســانه های وابســته به گروهی خاص در دو دهه گذشــته،
روندی کاهشــی بوده و در پنج ســال اخیر هم شیب بســیار تندی یافته است.
در این میــان نقش روزنامه کیهان، ممتاز و بی بدیل بوده اســت. این روزنامه که
در دوران پهلوی دوم توانســته بود حرفه ای تریــن تحریریه آن روزگار را گرد هم
آورد، در جریان پیروزی انقلاب اسلامی، نقش مهمی ایفا کرد. بعد از انقلاب تا
چندین ســال، با وجود افت و خیزی که داشت، توانست روال طبیعی و حرفه ای
خود را تا حدی حفظ کند و اعتماد مخاطبان خود را افتان و خیزان نگه دارد.
تغییــرات اوایل دهه ۷۰ در تیم مدیریت و ســردبیری، به تدریج آن را از یک
رســانه جمعی به تریبون اثرگذار یک نگرش سیاســی خــاص تبدیل کرد. پس
مخاطبان عام خود را از دســت داد؛ اما توانســت جایگاه منحصربه فردی را در
ســاختار قدرت به دست آورد. نقش آفرینی کیهان بعد از پیروزی اصلاح طلبان
در دوم خرداد ۱۳۷۶ بیشــتر شد و در قامت منتقد جدی و تندرو دولت خاتمی،
ضمن تخریب اصلاح طلبان و انسجام بخشی به جناح راست شکست خورده در
انتخابات، توانســت کادر خبری مورد نیاز برای خبرگزاری های جدید و نیز واحد
مرکزی خبر رســانه ملی و نشــریات اصولگرایان را از محل تحریریه خود تأمین
کند؛ به نحوی که در غیاب رســانه های جناح رقیب، یکه تاز میدان رسانه کشور
شد. این موفقیت ها با حمایت ویژه مسئولان به دست آمد.
خط مشی این روزنامه و مجموعه رسانه های تکثیرشده از آن، خاص خودش
بود. داشــتن هدف انقلابی، اســتفاده از هر ابزار و وســیله ای را موجه می کرد.
اصول و اخلاق حرفــه ای روزنامه نگاری، فریب کاری امپریالیســم خبری غرب
فرض می شــد که برای تحمیق ملت های تحت ســتم وضع شده و رعایت آن
ژست روشــنفکران غرب زده است. به این ترتیب دســتکاری و تحریف هدفمند
اطلاعات و اخبار، بزرگ نمایی رفیق، کوچک نمایی رقیب، وارونه گویی، آمیختن
عامدانه راســت و دروغ و هر آنچه رقیب سیاسی را مضمحل و از میدان به در
کند، رواج یافت.
شــوربختانه نتیجه ســه دهه فعالیت پردامنه این گروه رســانه ای، انتقال
مرجعیت خبری به خارج از کشــور، چســبندگی مخاطبان جوان و نوجوان به
رسانه های موبایلی و مصرف رسانه ای منابع ضدنظام اسلامی و زمین گیرشدن
در مقاطع بحرانی در مصاف رسانه های بیرونی بوده است. اکنون آنها به خوبی
واقف انــد که مخاطب عام را از دســت داده ا ند و دلخوش بــه گروه مخاطبان
محدود خودی هســتند؛ اما اطمینان کافی هم ندارند کــه دل این مخاطبان با
آنهاســت یا تظاهر می کنند و به خاطــر نیاز به منفعت، خــود را وفادار جلوه
می دهند.
ترک آگاهانــه و پرهیز عامدانه مــردم از مصرف رســانه های دولتی، بلایی
اســت که چنین رویکردی نصیب کشــور کرده اســت. مردم اطلاعات و دانش
سیاسی خود را از رسانه ها به دست می آورند و این اطلاعات، مبنای شکل گیری
باورها، دیدگاه ها، نگرش ها و در نهایت رفتار سیاسی مردم می شود. مردم وقتی
اعتماد خود به رســانه داخلی را از دست می دهند، رفتار آنها می تواند از سوی
رسانه های بیرونی کنترل شود که شــده است و حاصل آن لابد باید سردرگمی
و شــیوع فضای بی اعتمادی عمومی، بدبینی و بروز هیجانات ناگزیر و مســتمر
اجتماعی باشد.
وقتی اعتماد مردم به رســانه از دست برود، جبران آن سخت است و حتی
در مواردی امکان پذیر نیست؛ مخصوصا با تحولات فناورانه و شکل های جدید
مصرف رســانه ای که زندگی اجتماعی فناورانه انســان امروزی را در بر گرفته
اســت. جامعه ای که به رســانه های خود اعتماد دارد و رسانه های آن از اعتبار
کافی نزد مخاطبان برخوردارند، دیگر اســیر شــایعات نمی شــود و در شرایط
بحرانی، عملکرد مناســبی از خود نشــان می دهد. وقتی فلسفه و هنجارهای
حاکم بر فعالیت یک رســانه، نشئت گرفته از پیش فرض های ایدئولوژیک باشد،
اخلاق، گوهر گم شده آن خواهد بود.
برخی فکر می کنند ساده اندیشــی اســت که عذرخواهی و دلجویی کیهان
را خلال رویه مرســوم آن بدانیم؛ اما بــه نظر من، این یک تغییــر رویه ناگزیر
است. روش استفاده شده در کیهان و الگوشدن آن در رسانه های خودی، باعث
دور شــدن مردم از اهداف انقلاب شده اســت. همچنین تحلیل های فضایی و
مغایــر با واقعیت شــان، برخی مسئولان امر را در مواجهه بــا بحران ها دچار
خطاهای محاسباتی راهبردی کرده است.
اما راه برون رفت از وضعیت فعلی چیســت؟ اگرچه چاره کار دشوار به نظر
نمی رســد، ولی اراده بزرگی می طلبد. من نمی دانم دولتمردان تحت تأثیر این
رســانه ها هستند یا این رسانه ها همین خط مشــی ها را از دولتمردان می گیرند.
هرچه باشــد، این رویکرد مخرب، نســبتی با واقعیت صحنه نداشته و اصلاح
آن برای آینده تعیین کننده اســت. چاره کار این اســت که رسانه های موصوف،
با ســرعت بیشــتری تغییر ریل دهند و وارد مسیر حرفه ای شــوند. گردانندگان
به بخش هــای تبلیغات و اتاق فکر بروند و فرمان رســانه ها به روزنامه نگاران
حرفه ای ســپرده شــود تا بتوانند با رعایت اصول حرفه ای و اتخاذ روش تعدد
گفتمانی و تکثر و با جلب اعتماد عمومی، دل مخاطبان را باز به دست آورند

انتهای پیام