نعمت و نقمت نفت به روایت تصویر

علی نیلی، انصاف نیوز: استقبال مخاطبان کتاب کم‌نظیر تاریخ مصور نفت ایران اثر پژوهشگر تاریخ نفت، مسعود فروزنده را در مدتی کوتاه پس از انتشار، به چاپ دوم رساند.

این کتاب را از آن جهت کم‌نظیر خواندم که تاریخ تحولات نفت در این بیش از یک‌صد سال را با تصاویری دست اول و دیده نشده روایت می‌کند.

کتاب در 8 فصل تنظیم شده و از عصر امتیازات در عهد قاجار تا توسعه میادین در عصر جمهوری اسلامی را شامل می‌شود. تهیه‌کننده کتاب با اختصاص دادن 75 درصد حجم اثر به دوران پیش از انقلاب، وفاداری‌اش به واقعیت‌های تاریخی را اثبات کرده و نشان داده در روایت تحولات این حوزه، بر خلاف رویه معمول، اتفاقات مهم عصر پهلوی را نمی‌توان نادیده گرفت.

به این ترتیب، یک روایت تاریخی بدون جای خالی و ابهام از نفت داریم که دست‌وپا زدن‌های دولتمردان و روشنفکران این کشور برای برداشتن یوغ شرکت نفت ایران و انگلیس از گردن صنعت نفت و اقتصاد و سیاست ایرانی را قابل فهم می‌کند؛ دست و پا زدن‌هایی که هر بار سیطره انگلیسی‌ها را بیشتر می‌کرد و تا ابتدای دهه 1330 که عزم مصدق و ایمان کاشانی و همراهی روشنفکران مردم را به میدان کشاند، ناکام بود.

بنابراین در شرایطی که روایت‌های تاریخی اسیر ایدئولوژی‌زدگی شده و به شعار آلوده، آغاز روایت از نقطه آغاز نقطه قوتی برای کتاب تلقی می‌شود. تاریخ نفت دیگر نه از ماجرای تیمورتاش و رضاخان و پرونده نفت افتاده در آتش‌دان آغاز می‌شود، نه از خطابه سلیمان میرزا در مجلس. نه از تردستی مصدق در کمیسیون مختلط نفت، نه از رای مجلس سنا به ملی‌شدن صنعت نفت. نه از کودتا و نه از قرارداد کنسرسیوم. نه از شوک نفتی دهه 1350 و نه از تحریم دهه 1360 و… این‌ها همه هست اما هر کدام در جای خود و به سهم خود.

غیر از روایت کامل، تصاویر تازه دیگر نقطه قوت این کتاب است. آقای فروزنده توانسته آرشیو معمولا بسته شرکت ملی نفت را به روی مخاطب بگشاید و عکس‌هایی را پیش چشم مخاطب بگذارد که پیش‌تر در هیچ منبعی (حداقل منبعی با انتشار عمومی و امکان دسترسی همگانی) انتشار نیافته بود.

عکس‌های دیده‌نشده به ویژه تا مقطع کودتای 28 مرداد، یک‌سوم ابتدایی کتاب را به خاص‌ترین بخش آن تبدیل کرده است گرچه در بخش‌های دیگر هم عکس‌ها و تصاویر تازه و دیده‌نشده یا کمتر دیده‌شده کم نیست.

در انتهای کتاب تاریخ مصور نفت ایران، بخشی که خاطرات صنعت نفت در دوران جنگ تحمیلی را مرور می‌کند، قصه را به اوج می‌رساند؛ آنجا که می‌بینیم چاه‌های نفت در حال سوختن است و تاسیسات نفت ویران شده و مردان نفت در حال تلاش برای زنده نگه‌داشتن شعله‌های امید اقتصاد هستند. اینجا هم مانند هر روایت سالم دیگری از مدخل‌های مختلف تاریخ ایران، مخاطب حسی توأمان از بهت و شعف و غضب خواهد داشت؛ در این 120 سال، جان‌های گرامی زیادی فدا شده تا نفت برای این ملت نعمت باشد و نه نقمت اما آن جان‌ها و همه این تلاش‌ها، تا الان کم‌ثمر بوده و سهم تلخی‌های نفت برای این ملت بیشتر از شیرینی‌هایش بوده است.

تاریخ مصور نفت ایران به کوشش مسعود فروزنده تالیف شده است و موسسه نشر عابد به سفارش شرکت خدمات فنی میادین آسماری در قطع رحلی و با شمارگان هزار نسخه منتشر کرده است.

انتهای پیام