ردپای فساد در 17 اردیبهشت

«قوه قضائیه می‌تواند به آسانی اسامی افرادی که روز ۱۷ اردیبهشت سهام پتروشیمی را فروخته‌اند ردیابی و بازداشت کند و این معاملات را باطل اعلام کند»

جمشید پیش‌قدم؛ تحليلگر اقتصاد طی یادداشتی در روزنامه سازندگی نوشت:

با «آقایان» که ارتباط داشته باشی نه فقط از سفره پربرکت‌شان بهره می‌بری بلکه برای خودت «دارنده اطلاعات نهانی» می‌شوی که این امکان را به تو می‌دهد تا زودتر از دیگران تصمیم بگیری. اطلاعات نهائی یعنی زودتر از دیگران از سیاست‌ها مطلع باشی و زودتر از دیگران خبرهای اثرگذار را داشته باشی. در این صورت می‌توانی پیش‌دستی کنی و خیلی زودتر از دیگران سهمی را بخری یا سهمی را بفروشی. فرض کنید امروز به طریقی مطلع شده‌اید که شرکت zf آلمان سهام شرکت چرخشگر ایران را خریده و قصد دارد، شرکت ایرانی را تبدیل به بزرگ‌ترین تولیدکننده اکسل در خاور میانه کند. طبیعی است که سهام شرکت چرخشگر پس از علنی شدن این خبر می‌تواند افزایش قابل توجهی پیدا کند اما اگر شما زودتر این اطلاعات را داشته باشید، می‌توانید تعداد زیادی از سهام این شرکت را در پایین‌ترین قیمت ممکن بخرید و زمانی که همه متوجه چنین قراردادی شدند در بالاترین قیمت بفروشید. در این صورت می‌گویند شما در خرید سهام چرخشگر پیش‌دستی کرده‌اید. پیش‌دستی در معامله به دادوستدی اطلاق می‌شود که یک فرد یا گروه براساس اطلاعات قبلی و غیر عمومی مبنی‌بر احتمال در پیش بودن یک نوسان قیمتی بزرگ اقدام به خرید یا فروش یک ورقه بهادار می‌کنند.

این نوع معاملات در بازارهای پیشرفته مصداق عمل بر اساس اطلاعات نهانی بوده و مشمول مجازات‌های سنگین هستند. یک موقعیت فرضی از این نوع معاملات در بین معامله‌گران شرکت‌های کارگزاری قابل تصور است به نحوی که معامله‌گر با اطلاع از دستور خرید و فروش بزرگ مشتری حقیقی یا حقوقی خود پیش از انجام سفارش وی، اقدام به خرید یا فروش برای کد معاملاتی خود یا افراد مرتبط می‌کند و بعد از آن سفارش مشتری که قاعدتاً بر قیمت موثر است را انجام می‌دهد. به این ترتیب از مابه‌التفاوت نرخ قبل و بعد از انجام سفارش (که بعضاً ممکن است چند روز یا هفته طول بکشد) انتفاع شخصی کسب می‌کند. نمونه متعارف دیگر به انجام معامله قبل از انتشار اطلاعات عمومی مربوط است. در این شرایط فردی در شرکت «الف» از وجود یک تراکنش مالی یا گزارش عملکرد سود و زیان و … قبل از کل بازار مطلع می‌شود و براساس اطلاعات نهایی موجود اقدام به معامله می‌کند تا پس از انتشار خبر و آشکار شدن تاثیرات قیمتی آن در بازار از نتایج آن سود کسب کند. این اتفاق همچنین می‌تواند در مراجع معتبر تحلیلی نظیر بانک‌های سرمایه‌گذاری نیز روی دهد. به نحوی که تحلیلگران یا افراد مرتبط قبل از انتشار گزارش تحلیلی از سهام یک شرکت (که معمولاً تاثیرات قیمتی بر آن به دنبال دارند) اقدام به اخذ پوزیشن معاملاتی کنند و از نوسان‌های بعدی ناشی از انتشار گزارش بهره‌مند شوند. 

با این توضیحات بیایید به میانه‌های ماه اردیبهشت سفر کنیم؛ احتمالاً به خاطر دارید که هفدهم اردیبهشت ماه شاخص کل بورس تهران با ۳/۷ درصد ریزش، پا در مسیری نزولی گذاشت که همچنان ادامه دارد. تا پایان همان هفته، شاخص کل بورس بیش از ۱۰ درصد پایین رفته بود. از آن زمان تاکنون نیز شاخص کل نزدیک به ۴۰۰ هزار واحد فروریخته و نزدیک به ۲۰ درصد عقب نشسته است.

وقایع هفدهم اردیبهشت ماه، معامله‌گران را به شدت غافلگیر کرد؛ به ویژه اینکه تا همان روز بازار سهام در مسیری صعودی قرار داشت و بازدهی قابل قبولی را نصیب سهامداران کرده بود. چه دلیلی وجود داشت که شاخص یک باره تا این اندازه فرو ریزد؟ آن روزها کسی نتوانست دلیل اصلی این ریزش را پیدا کند تا اینکه ۵۱ روز بعد نامه‌ای از پستوها بیرون آمد که دلیل اصلی ریزش شاخص بورس را مشخص می‌کرد. بله در نامه کشف شده، دلیلی نهفته بود که ریزش روز هفدهم را مشخص می‌کرد.

اکنون همه متوجه شده‌ایم که دولت در تاریخ هفدهم ماه اردیبهشت بدون اینکه اعلام عمومی کند و خبر به این مهمی را در بستری عادلانه و سالم افشا کند، در یک رفتار کاملاً خطا، خبر را حبس کرده و امروز همه متوجه شده‌اند که نرخ خوراک پتروشیمی‌ها از پنج به هفت هزار تومان افزایش پیدا کرده است. اما رفتار شاخص کل بورس تهران نشان می‌دهد در روز هفدهم اردیبهشت اتفاقی مهم رخ داده که عده معدودی از افراد از آن اطلاع داشته و سهام شرکت‌های پتروشیمی خود را فروخته‌اند. 

از این واضح‌تر نمی‌شود رد پای فساد را دنبال کرد و نهاد قضایی می‌تواند به آسانی اسامی افرادی که در روز هفدهم اردیبهشت و چند روز پس از آن، سهام پتروشیمی را فروخته‌اند ردیابی و دست‌کم این معاملات را باطل و سوءاستفاده‌کنندگان از اطلاعات نهانی را بازداشت کند. خوشبختانه در همین زمینه امیرمهدی صبائی، مدیر نظارت بر بورس‌ها سازمان بورس و اوراق بهادار گفته: «با توجه به ابلاغیه اخیر معاون اول رئیس جمهور و افزایش ظن معاملات مبتنی‌بر اطلاعات نهانی حوالی تاریخ ۱۷ اردیبهشت پس از استعلام و دریافت اسامی مطلعان از تصمیم نرخ خوراک و اشخاص تحت تکفل آنها به عنوان دارندگان اطلاعات نهانی در بازه زمانی فوق، معاملات اشخاص معرفی شده بررسی و در صورت مشاهده کوچک‌ترین تخلف به نحو مقتضی مورد پیگیری و رسیدگی قرار می‌گیرد». آقای صبائی گفته: «این تخلفات به صورت خودکار و به وسیله هشدارهای بسته جدید نظارتی هوشمند کشف می‌شود؛ لذا در شناسایی و رسیدگی به این تخلفات هیچ محدودیت و خط قرمزی وجود ندارد.»

چرا شفافیت مهم است؟

ما در کشوری زندگی می‌کنیم که بسیاری از اتفاقات آن از قبل قابل پیش‌بینی نیستند. در حال حاضر میلیون‌ها فعال اقتصادی در همه بازارها از توانایی متفاوتی برای دسترسی به اطلاعات موثر بر عملکرد خود برخوردار هستند. همین امر به بازار سرمایه نیز تسری یافته است. بنابراین اگر بخواهیم نبود تقارن اطلاعاتی و دسترسی برابر به شفافیت را در بازار سرمایه مورد بررسی قرار دهیم باید به این نکته اشاره کنیم که در بلندمدت و میان‌مدت، تنها راه شفاف شدن بازار سرمایه شفاف شدن اقتصاد کشور است. اگرچه ممکن است نیل به شفافیت و ارتقای آن در بازار سرمایه در مدت اندک از طریق اصلاح دستورالعمل‌ها یا به‌روزآوری قوانین ممکن باشد اما مساله این است که در طولانی‌مدت راه حلی جز شفاف شدن کل اقتصاد ایران وجود ندارد، چراکه دسترسی به اطلاعات در این بازار منوط به فعالیت‌های انجام شده در سایر بخش‌های کشور است و این بازار فعالیت آن بخش‌ها را بازتاب می‌دهد. در کشوری که تغییراتی مانند قیمت ارز نیما و شرکت‌های دریافت کننده دلار ترجیحی یا حتی سایر داده‌های موجود که هر کدام به نحوی روی تصمیم‌گیری اشخاص تاثیر می‌گذارند در دسترس همه قرار نمی‌گیرند، نمی‌توان به راحتی از تقارن اطلاعاتی گفت. توجه به این نکته نیز بسیار ضروری است که همین شرایط فعلی بازار سرمایه نسبت به بازارهای موازی با اختلاف بسیار زیادی شفاف‌تر است.

این روزها مردم تلاش زیادی می‌کنند تا با آگاهی کامل از روند بازارهای جهانی خریدوفروش کنند اما با وجود اشراف مردم بر اهمیت خریدوفروش کالا با قیمت‌های جهانی، گردش اطلاعات کامل نیست و اخبار بازارها به موقع به فعالان اقتصادی نمی‌رسد. مردم ایران خیلی بیشتر از دو دهه گذشته «بیشینه‌یاب» شده‌اند و به کسب‌وکار بهتر و انتفاع بیشتر می‌اندیشند. بیشینه‌یابی یعنی اینکه مردم سعی می‌کنند از منابعی که در اختیار دارند حداکثر استفاده را ببرند اما بیشینه‌یابی ابزار می‌خواهد و برخلاف برخی تصورها، سرمایه مهم‌ترین ابزار بیشینه.یابی نیست. در حال حاضر «اطلاعات» یکی از مهم‌ترین ابزارهای بیشینه‌یابی و دستیابی به مطلوبیت است و افراد در فرآیند بیشینه کردن منافع از اطلاعات خود استفاده بهینه می‌کنند؛ بنابراین براساس نظریه «انتظارات عقلانی» اطلاعات می‌تواند منبع مهمی برای حداکثر کردن منافع باشد. اکنون این پرسش مطرح می‌شود که آیا گردش اطلاعات اقتصادی در ایران کفاف تکاپوی بیشینه‌یابی مردم را می‌دهد؟ پاسخ منفی است؛ چراکه اقتصاد ایران یکی از بسته‌ترین اقتصادها در زمینه گردش عادلانه اطلاعات است. هنوز قوانین «افشای فوری اطلاعات» برای شرکت‌های بازار سرمایه، الزامی و قطعی نیست. هنوز «قوانین آسمان آبی» (Blue Sky Law) که تضمینی بر پاک بودن جریان گردش اطلاعات در بازارهای مالی است در ایران نوشته و اجرا نشده است. هنوز در بازارهای مالی ایران، فردی را به جرم دادوستد مبتنی بر اطلاعات نهانی شرکت‌ها مجازات (واقعی) نکرده‌اند.

انتهای پیام