«در ساخت گاندو سیاست به فرم ترجیح داده شد»
رعنا مقیسه و سارا عاقلی در خبرگزاری دانشجو در سال ۱۴۰۰ نوشتند: ضعف‌های فیلمنامه‌ای، نداشتن وجوه دراماتیک، از هم گسیختگی در پرداخت به موضوعات و سیاستزدگی همگی باعث شدند که گاندو نتواند نمونه با کیفیت و البته پرمخاطبی برای ژانر امنیتی جاسوسی در صدا و سیما باشد. با این وجود …
گاندو از تابستان ۹۸ نامش را بر سر زبان‌ها انداخت. سریالی در ژانر امنیتی جاسوسی که از شبکه سه سیما پخش می‌شد. سریال‌های امنیتی جاسوسی یکی از جذاب‌ترین ژانرها در دنیا محسوب می‌شوند. آثار پر مخاطبی در جهان با این ژانر ساخته و دیده شده و در ایران هم عموما از مخاطب نسبتا خوبی برخوردار بوده است.
گاندو البته علاوه بر جذابیتی که به دلیل ژانرش به دست آورده بود، به خاطر پرداختن به مسائل روز جامعه هم مورد استقبال قرار گرفت. همین استقبال و واکنش‌های مختلف به سریال باعث شد تا سری دوم سریال گاندو هم برای نوروز ۱۴۰۰ تولید شود. مجموعه‌ای که البته طبق اعلام روابط عمومی سریال قرار بود سی قسمت باشد اما با اتمام تعطیلات نوروزی به صورت موقت به پایان رسید و همین پایان بی مقدمه باعث شد تا گاندو بیش از قبل مورد توجه مردم، به خصوص در فضای مجازی قرار گیرد.
گاندو سریال خوبی بود؟
فصل اول سریال به موضوع یک جاسوس بین‌المللی به نام جیسون رضاییان می‌پرداخت و روند شناسایی تا دستگیری و تبادل او را همزمان با مذاکرات برجام دنبال می‌کرد. مجموعه‌ای که از ابتدا با روایت دستگیری فرزند یکی از مقامات کشور که در فعالیت‌های اقتصادی غیر قانونی دست داشت، تلاش کرد تا خود را به احساسات عمومی جامعه درباره‌ی رانت و ویژه‌خواری نزدیک کند. بعد از آن بلافاصله چند قسمت وارد مسئله اصلی سریال یعنی پرونده جیسون رضاییان شد و تا انتها با همین موضوع پیش رفت. فارغ از بازی وحید رهبانی به عنوان کاراکتر کلیدی سریال که توانست ارتباط خوبی با مخاطب برقرار کند، دیالوگ های سیاسی و کنایی، گاندو را به سریالی جنجالی تبدیل کرد. موضوعی که در سری دوم سریال بیشتر و صریح‌تر هم شد.
در فصل دوم گاندو گل‌درشت بودن دیالوگ‌های سریال درباره موضوعات سیاسی مختلفی که در فضای فعلی کشور وجود دارد به شدت از سریال بیرون می‌زد. صحنه‌هایی از گفتگوی «محمد» و تیمش با دیگر شخصیت‌ها درباره مسائلی مانند ارتباط با کشورهایی مثل روسیه و چین، FATF، تحصیلات و تابعیت خارجی فرزندان مسئولین و موضوعاتی از این دست، سری دوم گاندو را به آفت سیاستزدگی دچار کرده. اتفاقی که در مجموعه اول این سریال کمتر و کمرنگ‌تر رخ می‌داد.
از طرف دیگر سری دوم گاندو حتی انسجام روایی خوبی نداشت و خط واضحی هم در داستان دنبال نمی‌کرد. در فصل اول مخاطب از قسمت های ابتدایی سریال متوجه می‌شد که با یک شبکه جاسوسی روبروست و گام به گام تا رسیدن به کیس اصلی یعنی جیسون رضاییان پیش می‌رفت.
در سری دوم اما همزمان چند خرده روایت در سریال پیگیری می‌شود و ارتباط معنادار و واضحی در بین آن‌ها برای مخاطب ساخته نمی‌شود. دستگیری روح‌الله زم، توقیف کشتی انگلیسی و شبکه جاسوسی سرویس انگلیس در ایران هر کدام در قسمت هایی از سریال دنبال می‌شوند اما حلقه‌های وصل درستی بین آن‌ها وجود ندارد. چند خرده روایت موازی که کشف ارتباط بین آن‌ها مخاطب را گیج می‌کند و در ابهام نگه می‌دارد.
روابط انسانی، قاتل مخاطب برای گاندو
ضعف دیگر گاندو که چه در سری اول و چه در مجموعه دوم آن وجود دارد، نداشتن وجه دراماتیک در قصه است. ویژگی‌ای که سریال‌های خوب این ژانر عموما برای همراهی مخاطب از آن استفاده می‌کنند. وجه خانوادگی «محمد» به عنوان شخصیت اصلی داستان در هر دو سری و به خصوص در گاندو۲ ابتر می‌ماند و به هیچ وجه ساخته نمی‌شود. رابطه او با مادرش و همینطور کاراکتر «عطیه» به عنوان همسرش می‌توانست علاوه بر ساختن شخصیت از «محمد»، یک وجه دراماتیک به داستان اضافه کند و با درگیر کردن احساسات مخاطب او را به سریال نزدیک‌تر کند. و البته مخاطب بیشتری را پای سریال بنشاند.
به طور کلی مسئله روابط انسانی در سریال پررنگ نیست و شاید بتوان گفت نادیده گرفته می‌شود. موضوعی که اتفاقا می‌توانست مانند بسیاری دیگر از آثار موفق در این ژانر، مهمترین نقطه اتکای گاندو باشد. واقعیت این است که گاندو، به خصوص در سری دوم، به دلیل پرداختن به موضوعاتی با درونمایه سیاسی که موافقان و مخالفان زیادی در کشور دارند، آن هم به صورت رادیکال و گل‌درشت، قشر بزرگی از مخاطب را از دست داده؛ مخاطبانی که یا پیگیر مسائلی مانند FATF نیستند و یا مخالف موضع سریال در موضوعات سیاسی هستند. ضعف‌های فیلمنامه‌ای، نداشتن وجوه دراماتیک، از هم گسیختگی در پرداخت به موضوعات و سیاستزدگی همگی باعث شدند که گاندو نتواند نمونه با کیفیت و البته پرمخاطبی برای ژانر امنیتی جاسوسی در صدا و سیما باشد.
جنجال‌ها به کمک گاندو آمد
با این وجود آنچه بیشتر از خود سریال و قوی بودن آن باعث دیده شدن گاندو شد حواشی بود؛ این سریال با درون‌مایه‌های سیاسی خود افراد بسیاری را به واکنش واداشت که به جننجالی‌تر شدن آن و بیشتر دیده شدنش کمک می‌کرد؛ حاشیه‌هایی که از سری اول این سریال وجود داشت.
یکی از مهمترین واکنش‌ها به سری اول گاندو از جانب وزارت خارجه بود چراکه در قسمتی از آن کاراکتری مشابه وزیر خارجه طراحی شده بود و داستان به نفوذ تیمِ جیسون رضائیان به درون این ارگان دولتی می‌پرداخت. ظریف هم در واکنش و انتقاد از گاندو به رهبر انقلاب نامه نوشت و در بخش هایی از گله‌مندی خود گفت:«حتی اگر بخشی از این حجم تخریب درست باشد، ادامه خدمت وی در سمت وزارت امور خارجه شرعا جایز نیست.»
در واقع این دومین بار بود که ظریف موضوع استعفای خود را مطرح می‌کرد؛ یک بار به نشانه‌ی اعتراض در زمان حضور بشار اسد در تهران بدون هماهنگی با او و بار دیگر به نشانه ی اعتراض به سریال گاندو. موسوی، سخنگوی وقت وزارت خارجه نیز وجود این نامه‌ی اعتراضی از جانب ظریف را تایید کرد و در انتقاد از سریال گفت:«در سریال گاندو تلاش شده از وزیر و وزارت امور خارجه یک چهره منفعل و بی‌عمل و واداده نشان داده شود.»
انتقاد دولتی‌ها به سری اول گاندو صرفا به وزارت خارجه محدود نماند و حسام‌الدین آشنا، مشاور رئیس‌جمهور نیز در قالب توییتی اظهار داشت:« دولت نه اجازه و نه پول دارد که سریال بسازد؛ صدا و سیما هم پول ندارد سریال بسازد؛ ولی گویا جای دیگری هست که برای تضعیف دولت هم پول فراوان دارد، هم مجوزها و مشوق‌های لازم را دریافت کرده است و هم می تواند صدا و سیما را الزام به پخش کند؛ با گاندو، گنده نمی شوید.»
واعظی، رئیس دفتر روحانی نیز دیگر مقامِ دولتی بود که در حین پخش سری اول گاندو در جلسه‌ی هیئت دولت نسبته به آن واکنش نشان داد و گفت:«با وزارت خارجه‌ای که امروز در خط مقدم جبهه مقابله با دشمنان است در سریال گاندو برخورد بدی شده است و همچنین این اتفاق درباره وزارت اطلاعات کشور نیز افتاده است؛ در این سریال مطالب دروغ و تهمت بسیار زیاد است. دولت و مسئولین و بخش های مختلف این حق را دارند که شکایت کرده، برخورد و روشنگری کنند.»
سری دوم و دوباره جنجال
جنجال میان دولت و گاندو به همین جا ختم نشد؛ زمانی که عوامل گاندو تصمیم گرفتند سری دوم این سریال را هم روانه‌ی تلویزیون کنند، حواشی رنگ و بوی جدیدی به خود گرفت. فصل دوم این سریال که نوروز امسال مهمان شبکه‌ی 3 سیما بود، پس از پخش چند قسمت و اشاره به جاسوسی یکی از مشاوران وزیر خارجه مجدد با انتقاد ظریف روبرو شد. ظریف در جدیدترین اظهارات خود در قالب یک گفتگوی مجازی در کلاب هاوس گفت:«یک فیلمساز بیاید درباره‌ی بدبختی‌های من فیلم بسازد تا ببینیم چه کسی حاضر می‌شود آن را پخش کند، آن هم فیلمی که حتی یک دروغ و اتهام هم نداشته باشد. گاندو از اول تا آخر دروغ است.»
اظهارنظری که تهیه‌کننده‌ی این اثر را به واکنش واداشت و خبر از فیلمی مستند داد؛ امینی در صفحه‌ی خود در توییتر نوشت:«سریال گاندو دروغ نبوده و نیست؛ این سریال بر اساس اسناد واقعی ساخته شده؛ اسناد و مدارکی که پشتوانه‌ی پژوهشی نگارشی فیلم‌نامه بوده را، در فیلم مستندی در اختیار مردم قرار خواهیم داد.»
غیر از اظهارات جنجالی پیرامون سریال، اکثر قسمت‌های گاندو برای رد شدن از فلیتر سانسور با تاخیر نیم ساعته روی آنتن می‌رفت؛ سانسوری که نشان از حساسیتِ دولت بر وجهه‌ی رسانه‌ای خود در قالب یک سریال داشت؛ یکی از موارد تغییر در دیالوگ‌ها حذف عبارت «تیم مذاکره‌کننده» در یکی از قسمت‌ها بود؛ البته گاندو در سری اول نیز مشمول چنین تغییراتی شده بود؛ مانند جایگزینی عبارت «معاون وزیر» بجای عنوان «وزیر».
اما این پایان ماجرا نبود چراکه گاندو بیشتر از آنکه بر مخاطب تاثیرگذار باشد جنجال‌آفرین بود و با اظهاراتِ گوناگون اعضای کابینه‌ی دولت بیشتر به چشم می‌آمد و در فضای مجازی دست به دست می‌شد. دیگر اظهارنظر دولتی‌ها در انتقاد به سری دوم گاندو مربوط به صالحی، وزیر فرهنگ کابینه بود که در صفحه‌ی رسمی خود نوشت:«کارنامه‌ی کشور در رسانه رسمی در قالب خبر، گزارش، مصاحبه، فیلم مستند، سریال‌های سریالی چنین است: مسئولان چپالگر اموال عمومی و جاسوس خارجی هستند! آیا با این سطح از تبلیغات منفی در تدارک مشارکت حداکثری هستند؟!»
تهیه کننده‌ی سریال نیز در پاسخ به او گفت:«چطور یک سریال که در آن حس اقتدار ملی و امید مردم را تقویت می کند و خط نفوذ انگلیس را به تصویر می‌کشد را تاب نمی‌آورید؟»
محسن حاجی میرزایی، وزیر آموزش و پرورش در ادامه‌ی سیر انتقادیِ دولتی‌ها به گاندو در توئیتر خود نوشت:«چگونه می‌توان اعتماد ملی و امید به آینده را در نسل نو تقویت کرد وقتی که رسانه ملی چنین تصویری از اداره کنندگان کشور ارائه می‌دهد؟ در رسیدن به مقاصد کوتاه، به اهداف بلند آسیب نرسانیم.»
پایان‌بندی نابه‌هنگام
در سیزدهم فروردین در حالی که فصل دوم گاندو در نیمه‌های داستان خود به سر می‌برد، به یکباره اعلام شد قسمت پایانی آن پخش می‌شود؛ این اطلاع‌رسانی در حالی انجام می‌شد که صفحه‌ی رسمی این سریال در اینستاگرام از ابتدای پخش، تعداد قسمت‌های فصل دوم این سریال را 30 قسمت عنوان کرده بود.
پایان‌بندی ناگهانیِ سریال، گمانه‌زنی را مبنی بر افزایش فشار دولت شدت می‌بخشید؛ ضمن آنکه قسمت پایانی در حالتی غیر معمول و با تاخیر و پیام بازرگانی بسیار طولانی روی آنتن رفت که به شائبه‌ی سانسور هر چه بیشتر آن دامن می‌زد.ذ
امینی تهیه‌کننده‌ی سریال درباره پایان یک‌باره‌ی سریال گفت:«ما برای رسیدن به پخش نوروزی به خاطر درخواست های زیاد مردم و پاسخ دادن به نیاز مخاطب در شرایط سخت کرونایی و با تلاش یک گروه دویست نفری سعی کردیم سریال را برای پخش در نوروز آماده کنیم که امشب پخش در قسمت سیزدهم سریال موقتا به اتمام خواهد رسید؛ امیدواریم در آینده‌ای نزدیک، ادامه‌ی سریال گاندو بدون هیج گونه ملاحظه‌ای روی آنتن برود.»
کوروش کمره‌ای مشاور شبکه 3 سیما نیز پس از اتمام این سریال اظهار داشت:«استقبال از گاندو همه را غافلگیر کرد. انصافا مردم سنگ تمام گذاشتند. حقا باید از رئیس سازمان صداوسیما که در برابر فشارهای عجیب و کم نظیر برخی ایستادگی کرد تا مردم سریال مورد علاقه شان را ببینند و با واقعیت ها آشنا شوند تشکر کرد. منتظر مستندات جذاب از شعبانی باشید. سخن بسیار است.»
آنچه از جانب برخی عوامل سریال رسانه‌ای شد خبر از آماده نبودن قسمت‌های جدید گاندو می‌داد؛ از طرف دیگر تیزر سریال جدید شبکه‌ی 3 چند روز پیش از اتمام گاندو تبلیغ می‌شد؛ موضوعی که باعث شد برخی قطع ناگهانی سریال را ناشی از ادامه‌ی فیلمبرداری عنوان کنند و نه فشارهای دولتی.
ادامه‌ی سریال بعد از انتخابات!
اما در مقابل، برخی دیگر آماده بودن تیزر قسمت‌های بعدی گاندو را نشان از آماده بودن بخش‌های جدید این سریال می‌دانستند و رها شدن یک‌باره‌ی داستان در نیمه‌های آن در حالی که هنوز به نقطه‌ی اوج خود نرسیده بود را غیر منطقی ارزیابی می‌کردند و بی‌تاثیری فشارهای دولتی بر ادامه‌ی این سریال را با توجه به انتقادات فراوان نسبت به آن غیرممکن قلمداد می‌کردند.
آنچه در این بین به گمانه زنی مبنی بر فشارهای دولتی شدت بخشید اظهارنظری از جانب مهدی آذرپندار مدیر گروه فیلم و سریال شبکه سه بود؛ او در گفت و گو با خبرگزاری فارس اعلام کرد:«با ورود کاراکتر شارلوت که از ابتدای سریال مخاطب با شخصیت او آشنا شده به ایران برای جاسوسی انگلیس، فصل دوم گاندو ویژه نوروز در شب پایانی تعطیلات موقتا به پایان می‌رسد؛ ادامه‌ی سریال بعد از انتخابات روی آنتن خواهد رفت و امیدواریم که مورد پسند مردم قرار گیرد.»
اظهارنظر آذرپندار تلویحا زمان پخش مجدد گاندو را بعد از انتخابات اعلام کرد که نشان از درگیری عوامل پخش سریال با دولت فعلی داشت. صفحات رسمی این سریال و عواملش خبر از ادامه‌ی این سریال می‌دهند؛ اگرچه زمان دقیقی برای از سر گرفته شدن آن اعلام نشده اما می‌توان حدس زد که گاندو در ادامه‌ی مسیر خود مانند گذشته‌اش عمل می‌کند؛ پر سر و صدا و جنجالی اما خالی از وجوهِ لازمِ داستان‌پردازی.
گاندو البته در تکنیک حتما از سریال‌هایی مثل «خانه امن» جلوتر است اما ای کاش عوامل سریال و البته صدا و سیما سیاستزدگی را به جای فرم دستاویز جذب مخاطب قرار ندهند چون با این رویه مخاطب قعلی را هم از دست خواهند داد
انتهای پیام
اونی که شما بهش میگید گل درشت همون اقدامات وتفکراتیست که شما وطرفداراتون انجام دادید واین سریال به دقت و درستی بهشون پرداخت. لطفاً نعل وارونه نزنید که خراب تر میشید…