اختلاف نظر بین روش محافظت از بلوط های زاگرس
پیام ما نوشت:
تصاویر، بیل مکانیکی بزرگی را نشان می‌دهد که سنگ‌ها را به کنار ریشه‌های از خاک بیرون افتاده بلوط می‌برد. اینجا «الگن» است. منطقه‌ای در ۷۰ کیلومتری مرکز شهرستان کهگیلویه و از توابع بخش «چاروسا» که از دو سال قبل پروژه‌ای به نام «ریشه در باد» در آن اجرایی شده. به این ترتیب بنیاد الگن با جمع‌آوری کمک‌های مردمی، ریشه بلوط‌های از خاک بیرون‌زده را با دورچین کردن سنگ محصور می‌کند تا «مانع افتادن آنها و فرسایش خاک» شود. پروژه اما مخالفانی هم دارد. بسیاری این کار را دستکاری در اکوسیستم منطقه، فریب دادن اذهان و ورود بیل مکانیکی و تجهیزاتی از این دست به مناطق بکر زاگرس را اشتباهی فاحش می‌دانند. اتفاقی که در طولانی‌مدت نه تنها باعث حفاظت از بلوط نخواهد بود که اذهان را از انجام کارهای اصولی و پیگیری مشکلات اصلی زاگرس دور خواهد کرد.
از تعداد درختانی که ریشه‌هایشان از خاک بیرون افتاده اطلاع دقیقی در دست نیست و «سعید انصاریان»، مدیر بنیاد الگن که دو سال قبل پروژه «ریشه در باد» را شروع کرد هم نمی‌گوید در این مدت چند ریشه درخت بلوط را به روش سنگ‌چین محافظت کرده‌اند و چه میزان کمک مالی برای این کار از مردم دریافت کرده‌اند. اما او هم مهمترین دلیل این اتفاق برای بلوط‌های پیر را دخالت‌های انسانی می‌داند. جاده‌سازی یکی از این دخالت‌هاست. «بلوط درخت مقاومی است و سال‌ها طول می‌کشد تا یک درخت استوار شود و بعد هم دخالت‌های انسانی مانند ساخت‌وساز و فرسایش باعث شده تعداد زیادی از آنها ریشه‌هایشان از خاک بیرون بزند و درخت عمرش کم شده و بیفتد.» او می‌گوید همین هم دلیلی بود تا ایده این کار به ذهنشان برسد و بعد هم با کمک ایفا (انجمن حمایت از توسعه مناطق محروم) جمع‌آوری کمک‌های مردمی شروع شود. انصاریان می‌گوید در ابتدا درختان اطراف جاده هدفشان بود که با جاده‌سازی لایه‌های خاک اطرافش تخریب شده و ریشه بیرون زده بود اما در گام بعدی قرار شد در مناطق دیگر هم گسترش یابد.
امید سجادیان: در یاسوج، کارخانه‌های شن و ماسه اطراف درختان بلوط را خالی کرده‌اند. خاک اطراف درختان را برداشته‌اند و بعد دورش را با سنگ‌گذاری حفاظت کرده‌اند اما درنهایت درخت می‌افتد و نابود می‌شود
حضور آنها در طبیعت و سنگ‌چینی و استفاده از ماشین‌آلات سنگین اما منتقدان زیادی به دنبال دارد و عده زیادی این کار را برای زاگرس نه تنها همدلانه که حتی مخرب می‌دانند. انصاریان هم انتقادات را شنیده و می‌گوید: «اغلب می‌شنویم که می‌گویند این اولویت نیست. اما تخریبی انجام گرفته و باید فکری به حالش کرد. آنها اگر طرح توسعه‌‌ای دارند که می‌توانیم کمک کنیم، دریغ نمی‌کنیم.» او درباره انتقادات به ورود ماشین‌های سنگین پاسخی ندارد اما می‌گوید از مصالح بومی استفاده می‌کنند و از خارج از منطقه چیزی به آنجا وارد نمی‌شود. «این سنگ‌چینی باعث جلوگیری از فرسایش و افزایش عمر درخت می‌شود. ما در الگن منطقه امنی ساخته‌ایم و حتی آتش‌سوزی هم نداشته‌ایم. بنابراین برایمان مهم است چون برای منطقه چشم‌انداز تعریف کرده‌ایم و می‌خواهیم جامعه محلی را پای کار بیاوریم. بسیاری از نقدها از بی‌عملی است.»
«کامران پورمقدم»، مدیر مرکز جنگل‌های خارج از شمال سازمان جنگل‌ها، مراتع و آبخیزداری کشور از این کار اطلاع چندانی ندارد اما به «پیام‌ما» می‌گوید از ابتدای دهه ۹۰ و با افزایش خشکسالی و آفات در جنگل‌های بلوط طرح «بانکت‌بندی» در این منطقه مورد مطالعه قرار گرفت و دو سال بعد اجرایی شد. «در این طرح دور درختان بلوط سنگ گذاشته می‌شد تا این سنگ‌ها باعث حفظ رطوبت شوند. تا اگر باران بارید در چاله ایجادشده با سنگ‌ها بماند و رطوبت ماندگاری را برای درخت به همراه بیاورد.» او می‌گوید در طی سال‌ها، این روش جواب داد و بسیاری از درختان توانستند در مقابل آفت و خشکیدگی کمی تاب بیاورند. «این یکی از روش‌های حفظ و حراست بود اما بحث فرسایش و سایر عوامل تخریب را نباید از یاد برد. ما طرح‌های عمرانی بسیاری داشته‌ایم که جنگل‌هایمان را تحت تاثیر قرار داده‌اند و بدون آنکه گزارش ارزیابی داشته باشند عملیاتی شده‌اند و حالا نتایج این اتفاقات خشکیدگی و بیرون افتادن ریشه درختان از دل خاک است.»
به گفته او، در منطقه زاگرس بیشتر طرح‌ها با کمک جامعه محلی عملی می‌شود و در طرح سنگ‌چین کردن ریشه بلوط هم باید جامعه محلی از حضور کارشناسان بهره ببرد تا نتیجه معکوس نگیریم.
رئیس اداره جنگل‌داری و جنگل‌کاری کهگیلویه و بویراحمد: ما طرح‌های عمرانی بسیاری داشته‌ایم که جنگل‌هایمان را تحت تاثیر قرار داده‌اند و بدون آنکه گزارش ارزیابی داشته باشند عملیاتی شده‌اند. نتایج این اتفاقات خشکیدگی و بیرون افتادن ریشه درختان است
تعادل اکوسیستم بر هم می‌خورد
مخالفان سنگ‌چینی دور ریشه‌های بیرون‌زده بلوط هم کم نیستند. آنها بر هم خوردن تعادل اکوسیستم را می‌بینند و می‌گویند برخلاف تفکر رایج، این کار در طولانی‌مدت ریشه‌های بلوط را خشک می‌کند. یکی از این افراد جنگلبانی است که نمی‌خواهد نامش در این گزارش بیاید. او می‌گوید امیدوار است سنگ‌چینی را در منطقه کاری‌اش نبیند چون حتما با این افراد برخورد خواهد کرد. «درخت بلوط مقاوم است و با سنگ چیدن دور ریشه بیرون زده از خاک، فقط تعادل درخت را برهم می‌زنند.» او می‌گوید این کار مثل این است که دور پای آدم را با بانداژ بپیچند و اجازه حرکت ندهند. «پول‌های زیادی از مردم گرفته می‌شود. نمی‌دانیم چقدر است و منتشر نشده است اما برای هزینه‌کرد پول‌ها باید اولویت‌بندی کرد. این کار به فرض که مهم باشد اما آیا در اولویت است؟» او و جنگلبانان دیگر که ماه‌های اخیر درگیر آتش‌سوزی‌های گسترده در زاگرس بودند، از کمبودها می‌گویند. از اینکه محلی‌ها کفش و دمنده برای خاموش کردن آتش نداشتند و دیدن مرد و زن و حتی سالمندان و بچه‌ها برای خاموش کردن آتش با دستان خالی غم آنها را دو چندان کرده است. «برای حفاظت از بلوط باید کار فرهنگی انجام گیرد. باید آموزش باشد و نمی‌توان با کارهایی از این دست فکر کرد که می‌توان بلوط‌ها را نجات داد.»
اولویت با کارهای دیگر است
منتقدان، کارهایی از این دست را در شرایط فعلی «فریب دادن ذهن افراد» می‌دانند. «امید سجادیان»، دبیر شبکه تشکل‌های محیط زیست و منابع طبیعی استان کهگیلویه و بویراحمد از جمله این افراد است. او به «پیام‌ما» می‌گوید: «درختان به دلایل مختلف و اغلب به دلایل انسانی مانند جاده‌سازی و … آسیب دیده‌اند، ریشه‌هایشان ضعیف شده و از خاک بیرون زده. اما آیا راه درست این است که سازه بتنی اطرافش درست کرده و درخت را حبس کنیم؟ متاسفانه به جای آنکه بر مشکلات اصلی که همان جاده‌سازی و فرسایش خاک و .. است تمرکز شود، به دنبال کارهایی از این دست با کمک‌های مردمی هستند.»
او می‌گوید در بسیاری از مناطق، افراد به صورت خودخواسته دور درختان را خالی می‌کنند و بعد هم خودشان با هزینه دورش را حفاظت می‌کنند اما درخت در نهایت خشک می‌شود. «در یاسوج، کارخانه‌های شن و ماسه اطراف درختان بلوط را خالی کرده‌اند. خاک اطراف درختان را برداشته‌اند و بعد دورش را با سنگ‌گذاری حفاظت کرده‌اند از این کار هم به عنوان کار خوب یاد می‌کنند. اما چه اتفاقی می‌افتد؟ درخت درنهایت می‌افتد و نابود می‌شود. آنها با این کار مردم را فریب داده‌اند اما کسی این وجه ماجرا را نمی‌بیند.»
سجادیان می‌پرسد قرار است این کار برای چند درخت عملی شود؟ آیا قرار است مصالح به مناطق بکر برده شود؟ رفتن بیل مکانیکی و ماشین‌های بزرگ به این مناطق چه توجیهی دارد؟ «درختان در مسیر جاده‌ها و برای ساخت جاده بسیار با این مشکل روبه‌رو شده‌اند و شاید با این روش‌ها بتوان برایشان کاری کرد اما در مناطق بکرتر چطور باید این کار را انجام داد؟ در پارک جنگلی یاسوج هم شاهد چنین موردی هستیم اما سوال اینجاست که برای چه تعداد درخت قرار است این روند تکرار شود؟ آن هم در حالی که تغییر فضا و سنگ‌چین کردن خودش تصرف در طبیعت به حساب می‌آید.»
ماجرا برای کارشناسان حوزه جنگل هم دچار مناقشات زیادی است. «احمد بهمنی‌نژاد»، رئیس اداره جنگل‌داری و جنگل‌کاری منابع طبیعی کهگیلویه و بویراحمد از جمله کسانی است که می‌گوید مناطقی را دیده که با ملات سیمانی دور درخت را گرفته‌اند، کاری که به ضرر زاگرس و بلوط‌هایش است. «این اتفاق باید با نظارت و دقت بسیاری عملی شود. اگر اینطور نباشد اثرات مخرب بسیاری به دنبال خواهد داشت اما اگر با دقت و وجود کارشناس باشد، می‌تواند از فرسایش و مشکلاتی که بلوط با آن روبه‌رو است کمی جلوگیری کند.»
به گفته او روش «بانکت‌بندی» برای احیای جنگل‌ها مورد استفاده قرار می‌گیرد و این روش با کاری که عده‌ای در جنگل‌های زاگرس انجام می‌دهند فرق دارد. «بانکت‌بندی طرح دیگری است و در این سال‌ها که بارندگی کم بوده تلاش شده تا عملی شود و ربطی به ریشه‌های بیرون‌زده از خاک ندارد. این روش می‌خواهد درختان را در مقابل کم‌آبی و آفت مقاوم کند که در بسیاری از موارد هم موفق بوده است.»
منتقدان می‌گویند باید مراقب اکوسیستم بود و با نظارت دقیق این کار را عملی کرد. آنها از سوی دیگر اولویت بسیاری از کارها در زاگرس را بیشتر از این مورد می‌دانند و می‌گویند حفاظت در برابر آفت‌های مختلف، آتش‌سوزی و قطع درختان و قاچاق مسائلی هستند که بیش از این مورد زاگرس را هدف گرفته‌اند. موافقان طرح اما هر کدام از این موارد را در جای خود مهم می‌دانند و حالا در این میان آنچه مهم است، این است که مصالحی غیر از مصالح بومی به منطقه نرود، ماشین‌آلات سنگین راهشان برای حفاظت به این شکل به مناطق بکر باز نشود و حفاظت از ریشه‌های در باد دلیلی نشود که نابودی‌های گسترده‌تری برای منطقه به همراه آورده شود.
انتهای پیام
