تناقض گویی در ماجرای «بانوی اول» /همسر رئیس جمهور به تازگی متوجه کاربرد اصطلاح بانوی اول شده است؟

«آیا همسر رئیس جمهور به تازگی متوجه کاربرد اصطلاح بانوی اول شده است؟» مرور اظهارات و اتفاقات پیرامون این اصطلاح حکایت از آن دارد که همسر رئیسی پیشتر نیز با این عنوان خطاب قرار گرفته بود.

به گزارش خبرگزاری خبرآنلاین، برخلاف کشورهای غربی و بنا به سنت ایرانیان، همسران سیاستمداران در فضای عمومی جامعه، کنشگری سیاسی کمتری داشته اند یا ترجیح داده اند کمتر مورد توجه قرار گیرند.

در واقع آنچه کشورهای غربی را از ایران متمایز می کند، زیر بنای حقوقی نقش همسران مقامات سیاسی و مشخصا همسر رئیس جمهور است که کنشگری آنها را تحت عناوین خاصی مجاز می کند. نقش های حقوقی که بعضا در پارلمان نیز برای آنها قوانینی مصوب شده و همسران سیاستمداران ملزم به انجام مسئولیت هایی هستند که قانونگذار برای آنها تعریف کرده است. این در حالی است که بدون در نظر گرفتن ساختارهای سنتی در ایران، کنشگری همسران سیاستمداران با مقاومت همان ساختارهای سنتی، رو به رو خواهد شد.

در چند انتخابات اخیر ریاست جمهوری البته تلاش هایی برای شکستن این فضا صورت گرفت و بعضا کاندیداهای انتخابات در کنار همسرانشان پا به فضای تبلیغات انتخاباتی گذاشتند و تلاش کردند تا تصویر فعال از همسر رئیس جمهور را در ایران نیز پیاده سازی کنند.

اما اگر از نمونه های نادر تبدیل «زنِ سیاستمدار» به «سیاستمدار زن» مثلا عفت مرعشی، همسر آیت الله هاشمی بگذریم یا عاتقه رجایی همسر شهید رجایی، عبور کنیم، جملیه علم الهدی، همسر رئیسی در مدت زمان حضور همسرش در پاستور تلاش زیادی برای کنشگری مستقل و خارج شدن از زیر سایه همسر داشته است و البته حامیان دولت نیز تلاش مضاعفی برای ارائه تصویری مجزا از او به کار بسته اند اما بنا به روایت تحلیلگران تحرکات او تا به امروز ذیل «زنِ سیاستمدار» تعریف شده تا «سیاستمدارِ زن». تحرکاتی که گاها تا حاشیه سازی برای دولت نیز پیش رفته است.

مسیری که شاید بتوان گفت پیشتر توسط همسر محمود احمدی نژاد طی شده و می تواند زنگ هشداری برای همسر رئیس جمهور مستقر در پاستور باشد.

اشتباهات کوچک سیاسی و بازنمایی بزرگ مردان سیاست

حاشیه های جمیله علم الهدی به فاصله یک سال بعد از حضور رئیسی در پاستور آغاز شد.، برگزاری همایش زنان تاثیرگذار نقطه آغاز این حاشیه سازی ها بود. بعد از آن مصاحبه با رسانه های خارجی نیز کلید خورد و در کنار آن دعوت از همسران روسای جمهور کشورهای دوست ایران، استقبال از همسران روسای جمهور مهمان در ایران، حضور در جمع همراهان سفر رئیسی به نیویورک و …از جمله فعالیت های او برای خارج کردن خود از زیر سایه پدر و همسر بوده است.

در آخرین نمونه و چند روز بعد از بازگشت از سفر به نیویورک، جمیله علم الهدی در مراسم افتتاحیه جشنواره خورشید که بنا به روایت ها با حمایت او نیز برگزار شده بود با اظهاراتش جنجالی به پا کرد که حتی حامیان دولت را هم به نقد واداشت.

او با به کار بردن اصطلاح «بانوی اول» که پیشتر نیز از سوی رسانه های حامی دولت مطرح شده بود، خود را وارد ماجرایی کرد که جریان حامی دولت را هم عصبانی کرد تا دست انداز بزرگ در مسیر تبدیل شدنش به سیاستمدار زن را خودش ایجاد کند.

چه آنکه خبرگزاری اصولگرای تسنیم در گزارشی، کنشگری جمیله علم الهدی را «حاشیه سازی» برای دولت ارزیابی و مقصر آن را «تیم رسانه ای دولت» دانست و نوشت «اینکه تصوّر شود با ریاست‌جمهوری یک فرد در ایران، برای همسر ایشان، جایگاه بخصوصی به لحاظ ساختار قانون اساسی کشور ایجاد می‌شود، قطعاً خطاست.»روزنامه فرهیختگان نیز در نقد کاربرد اصطلاح بانوی اول از همسر رئیس جمهور خواسته بود «به حل اساسی‌ترین مسائل حوزه زنان بپردازند.»

این روزنامه حتی برگزاری دو همایش که ردپای همسر رئیسی در آن پررنگ بود را نیز به چالش کشید و نوشت؛

همایش زنان تاثیرگذار در تهران با همین عنوان عجیب درحالی در کشور برگزار شد که انفعال ما در کمیسیون مقام زن سازمان ملل و همچنین غائله‌های تلخ سال گذشته باعث حذف ایران شد. چندی پیش نیز جشنواره رسانه‌ای خورشید با دو هدف زن و رسانه و معرفی جایگاه واقعی زن مسلمان به دنیا برگزار شد. اما آیا می‌توان بعد از پایان این جشنواره دستاوردهای به‌دست‌آمده در آن بازگو شود؟ آیا ارتباطات بین‌المللی به‌دست‌آمده در این دست جشنواره‌ها در طول سال منجر به رشد و توسعه‌ای در حوزه زنان چه در داخل و چه در خارج از کشور خواهد بود؟ سود حاصل از برگزاری چنین جشنواره‌هایی بر بدنه اصلی زنان کشور چیست؟

آیا همسر رئیس جمهور به تازگی متوجه کاربرد اصطلاح بانوی اول شده است؟

اگرچه همسر رئیس جمهور در واکنش به دعوت مجری همایش رسانه ای خورشید که گویا او را «بانوی اول» خطاب قرار داده بود، گفت: «من تازه متوجه شدم که بنده را به‌عنوان بانوی اول معرفی کرده‌اند. لازم است توضیح دهم در ساختار جمهوری اسلامی ایران بانوی اول همسر رهبر معظم انقلاب هستند.» اما بررسی رویدادهای سال قبل که علم الهدی در آن حضور داشته، نشان می دهد این اولین بار نیست که جمیله علم الهدی را «بانوی اول» خطاب می کنند و خود او نیز پیشگام در کاربرد این اصطلاح بوده است.

بهمن ماه سال گذشته بود که وزیر امور خارجه در گفت‌وگوی زنده با شبکه خبر درباره نشست بین‌المللی زنان تاثیرگذار در تهران که با انتقادات زیادی همراه بود، گفت: «همسر رئیس جمهور بارها تاکید کردند که مهمانان از عنوان «بانوی اول» برای ایشان استفاده نکنند.»پیش از این نیز مهدی فضائلی عضو دفتر آیت الله خامنه ای، با انتقاد از استفاده اصطلاح «بانوی اول» تلویحا از علم الهدی خواسته بود از «الگوی بیگانگان» کپی برداری نکند.

انتقاد از همسر رئیس جمهور از آنجا اهمیت دارد که به نظر می رسید او اصل کاربرد این اصطلاح را صحیح می داند اما مرجع ضمیر آن را نه خودش بلکه همسر رهبری، ارزیابی می کند. موضوعی که بیش از همه، انتقادات به او را درباره عدم آگاهی از سیره رهبری و خانواده او نشان داد. آنچنان که روزنامه فرهیختگان در این ارتباط نوشت « برای اینکه خانم دکتر علم‌الهدی از لفظ «بانوی اول» برای همسر رهبری استفاده نکند، حتی نیاز به تجزیه‌وتحلیل خاصی هم نبود. فقط کافی بود همسر رئیس‌جمهور به مشی و روش رهبری توجه کند.»

جمیله علم الهدی در دی ماه سال پیروزی همسرش در انتخابات۱۴۰۰،در همایش «گفتمان دولت سیزدهم: عدالت و معنویت» گفته بود «به نظر می رسد ما در مساله زنان خیلی کم کاری داریم. چند روز پیش کتابی مربوط به همسر رئیس جمهور آمریکا را به من دادند که در ایران ۳۷ بار ترجمه شده و هر بار با تیراژ بالا منتشر شده است. عنوان کتاب میشل رویای دختر آمریکایی است. از من خواستند مشابه این کتاب را بنویسم.» اظهاراتی که نشان می داد جمیله علم الهدی جایگاهی مشابه بانوی اول آمریکا برای خود در ایران متصور است.

او البته در جریان سفر به آمریکا و گفتگو با رسانه آمریکایی بازهم این موضوع را تکرار کرد و با اشاره به نگارش کتاب هنر زنانه زیستن، بیان‌کرد؛ «کتاب همسر اوباما را که یک خاطرات منسجم از بانوی اول آمریکا است مطالعه کرده‌ام و به این فکر کردم اگر در رابطه با یک دختر ایرانی چنین کتابی نگارش شود، چه خواهم نوشت، به همین جهت کتابی در رابطه با هنر زنانه زیستن نگارش کردم و در این کتاب سعی کردم که دیدگاه خود درباره هنر زنانه زیستن را بیان کنم و نگاه‌هایی که در رابطه با تعریف زنان از خودشان است همانند خود پنداری و عزت نفس بیان کنم و چالشی که اکنون از تعریف زن پیش آمده را به نمایش گذاشتم. شاید این کتاب در جواب کتاب همسر اوباما نوشته شده است.»

مصاحبه های حاشیه ساز در قلب آمریکا

نقد به کنشگری جمیله علم الهدی به اینجا ختم نشده است. او که در زمان حضورش در آمریکا، در مصاحبه با هفته نامه امریکایی نیوزویک گفته بود «در ایران مردان ترجیح می دهند از زنان خود نخواهند که کار کنند و پول در بیاورند.» با واکنش شهاب اسفندیاری عضو شورای سیاستگذاری صداوسیما مواجه شد که همسر رئیس جمهور را فاقد مهارت و تجربه‌ در کنشگری سیاسی توصیف کرده و توصیه کرده بود «از ورود به عرصه‌ی پرمخاطره‌ی سیاست پرهیز کنند چرا که هر خطا و لغزشی در این عرصه، غیر از هزینه‌هایی که برای خود ایشان به همراه دارد»

اظهارات اسفندیاری البته در محافل سیاسی، انتقادی از موضع شخصی تلقی شد چرا که پیش از این، شبکه «پرس تی وی» از اصطلاح «بانوی اول» برای انعکاس اظهارات جمیله علم الهدی استفاده کرده بود. شبکه انگلیسی زبان «پرس تی وی» وابسته به صداوسیمای ایران، در خبر مصاحبه علم الهدی با رسانه ونزوئلایی عنوان کرده بود «بانوی اول ایران، ایران را کشوری دانست که دارای تمدن ۱۵۰۰۰ ساله ای است که با موفقیت در برابر تلاش های تهاجمی ایالات متحده مقاومت می کند»

تیم رسانه ای دولت پیشتاز برندسازی از همسر رئیس جمهور

اما انتقادات به کنشگری همسر رئیس جمهور با فعالیت فشرده تیم رسانه ای دولت برای دفاع از جمیله علم الهدی و تثبیت اصطلاح «بانوی اول» برای او همراه بوده است. علی نادری مدیرعامل خبرگزاری دولتی ایرنا در انعکاس خبر مصاحبه علم الهدی، او را «بانوی روشنفکر» خواند و تصویر کاربرد اصطلاح «بانوی اول» در شبکه تلویزیونی Telesur مستقر در ونزوئلا را بازنشر کرد. چه آنکه رسانه های انگلیسی زبان که در نحوه خبرنویسی گزارشات همسر ابراهیم رئیسی از اصطلاح «بانوی اول» استفاده می کنند.

همایش های پرهزینه با حمایت همسر رئیس جمهور

سال گذشته نیز دعوت از همسران رئیس جمهور برخی کشورها برای حضور در همایش زنان تاثیرگذار در ایران با انتقاد فعالان سیاسی مواجه شد. همان زمان، روزنامه سازندگی نوشته بود : «کنگره بین‌المللی «بانوان تاثیرگذار» چرا باید در بدترین شرایط اقتصادی و اجتماعی کشور برگزار شود؟ این کنگره که به ابتکار جمیله‌سادات علم‌الهدی همسر رئیس‌جمهور و با حضور همسران مقامات بورکینافاسو، صربستان، ارمنستان و قرقیزستان برگزار شد چه دستاوردی داشت؟»

حضور علم الهدی در این همایش از نگاه برخی تحلیلگران کپی برداری از همسر احمدی نژاد بود. چه آنکه در دوره احمدی‌نژاد همایش زنان دانشمند جهان اسلام با سخنرانی همسر رئیس‌جمهور وقت برگزار شده بود . جشنواره خورشید که طی روزهای اخیر برگزار شد نیز در راستای همان همایش قبلی انتقاداتی را به همراه داشت.

انتقادها از نحوه کنشگری همسر رئیس جمهور به اینجا منتهی نشده و برخی زمزمه ها حکایت از اثرگذاری همسر رئیس جمهور در برخی جابجایی ها و عزل و نصب ها در دولت دارد. آنچنان که یک فعال اصولگرا خطاب به رئیس جمهور مدعی شده بود؛ «اعضای دولت تان از اینکه برای گزارش کار خدمت خانم علم الهدی برسند یا از اعضای خانواده تان امر و نهی بشنوند احساس حقارت می کنند.»پیش از آن نیز شایعه تلاش او برای اثرگذاری وزیر صمت در مجلس مطرح شده بود که تکذیب شد.

پیشنهاد یک مسیر جدید به علم الهدی

در چنین فضایی که به نظر می رسد جمیله علم الهدی تلاش می کند، خود را از نقش «همسر سیاستمدار» به «سیاستمدار زن» ارتقا دهد، برخی تحلیلگران به او پیشنهاد می کنند برای ورود به عرصه سیاست و خروج از زیر سایه پدر و همسر، به مثابه دیگر زنان سیاستمدار مسیر تشکیل حزب و تشکل سیاسی یا فعالیت ذیل تشکل سیاسی نزدیک به تفکرات خود را دنبال کند شاید درچنین مسیری بتواند کم کم خود را «جمیله علم الهدی» فعال سیاسی نه دختر امام جمعه مشهد یا همسر رئیس جمهور معرفی کند.