پشت پرده تخریب جنگل چیست؟
فاطمه باباخانی در پیام ما نوشت:
سه هزار درخت و نهال بود یا چهار هزار درخت و نهال در الیمالات، ۷۰ درخت بود یا کمتر و بیشتر در بهشهر! این گزاره‌ها از نظر جنگل‌شناسان بحث‌های فرعی است. مسئلهٔ اصلی از بین رفتن اکوسیستم است و ضربه‌ای که یا جبران نمی‌شود یا احیای آن نیاز به کوششی مضاعف با زمان‌بندی طولانی دارد.
در پروندهٔ قطع درختان در الیمالات یکی از بحث‌ها به تعداد درختان قطع‌شده برمی‌گشت، سازمان منابع طبیعی اصرار داشت تعداد درخت‌های قطع‌شده محدود است و در مقابل گروهی از کنشگران محیط زیست عددهای بالاتری عنوان می‌کردند. بااین‌حال، از نظر «وحید اعتماد»، دانشیار گروه آموزشی مهندسی جنگلداری و اقتصاد جنگل دانشگاه تهران و «کیومرث سفیدی»، استاد علوم و مهندسی جنگل دانشگاه محقق اردبیلی به‌جای بحث بر سر اعداد باید تمرکز خود را روی اکوسیستم گذاشت و جنگل را فراتر از درختان و نهال‌های قطع‌شده دید.
کیومرث سفیدی: جنگل یک سیستم اکولوژیکی در حال تعامل دینامیکی است. ازاین‌رو، بحث دربارهٔ تعداد درختان قطع‌شده بیهوده است؛ زیرا با کاشت همان تعداد درخت یا بیشتر این اکوسیستم احیا نمی‌شود. خاکی که در جنگل داریم طی چند صد سال شکل گرفته است و با تخریب جنگل، این خاک هم از بین می‌رود
به‌گفتهٔ سفیدی در هر منطقه که درخت یا درختانی قطع می‌شوند، در ظاهر قضیه «N» تعداد درخت قطع شده است، برای حل این موضوع هم کارشناسان عنوان میکنند که به‌جای این درختان قطع‌شده دو برابر یا بیشتر درخت می‌کارند؛درحالیکه ۲۰ یا ۳۰ یا هر تعداد درخت در کنار هم جنگل نمی‌شود. «جنگل یک بوم‌سازگان و اکوسیستم طبیعی است که اجزا و بخش‌های مختلف دارد. متأسفانه برخی جنگل را چند ردیف درخت می‌بینند، درحالیکه خاک و اقلیم این اکوسیستم متفاوت است.»
از نظر سفیدی ما در جنگل با مجموعه‌ای از گیاهان، جانوران، اقلیم، خاک، جوامع میکروبی و .. سروکار داریم. «با قطع درخت، جنگل از بین می‌رود.»
اگر جنگل مجموعه‌ای از درختان بود، می‌‌توانستیم در هر نقطه‌ای تعدادی درخت بکاریم و نام آن را جنگل بگذاریم. درحالیکه به‌گفتهٔ این مدرس دانشگاه به این مناطق اسامی‌ای مانند «صنوبرکاری»، «محدودهٔ دست‌کاشت» و… می‌دهیم و اطلاق نام جنگل به آنها اشتباه است. «اگر این محدوده‌ها برای چند سده به‌حال خود رها شوند تا تجدید حیات داشته باشند و خاک و اقلیم آنها تغییر کند، آنگاه می‌توان از چنین اصطلاحی استفاده کرد.»
به‌گفتهٔ سفیدی وقتی با این حجم از درختان را قطع و آنها را از اکوسیستم خارج می‌کنیم، میکروارگانیزم‌های موجود در خاک، جوامع جانوری مانند پرندگان، عنکبوت‌‌ها و بندپایان و بسیاری از گونه‌های دیگر را از نیز از بین می‌بریم و باعث خروج آنها از این اکوسیستم می‌شویم. «با پاکتراشی ریشهٔ درختانی که در خاک است را حذف می‌کنیم و تعادل آب و خاک را به‌هم می‌‌زنیم. ازاین‌روست که گفته می‌شود حذف درخت از جنگل، حذف یک اکوسیستم است.»
او بار دیگر تأکید می‌کند که جنگل مجموعه‌ای از اجزاست که با هم روابط دارند. «جنگل یک سیستم اکولوژیکی در حال تعامل دینامیکی است. ازاین‌رو بحث دربارهٔ تعداد درختان قطع‌شده بیهوده است؛ زیرا با کاشت همان تعداد یا بیشتر این اکوسیستم احیا نمی‌شود. خاکی که در جنگل داریم طی چند صد سال شکل گرفته است و با تخریب جنگل، این خاک هم از بین می‌رود.»
به‌گفتهٔ سفیدی ما با یک ماتریس سه‌بعدی پیچیده طرف هستیم که با حذف یک بخش، سایر بخش‌ها نیز دچار آسیب می‌شوند. «ما با یک عرصه مواجه نیستیم و ترسیب کربن با حفظ اجزای مختلف در کنار هم اتفاق می‌افتد. البته این موضوع تنها به جنگل خلاصه نمی‌شود، همچنان که با جمع‌آوری آب در یک محدوده دریاچه یا تالاب شکل نمی‌گیرد.»
با کاشت درخت مسئله حل نمی‌شود
وحید اعتماد، جنگل‌شناس و دانشیار گروه آموزشی مهندسی جنگلداری و اقتصاد جنگل دانشگاه تهران نیز معتقد است باید بحث و چالش روی تعداد درختان را کنار گذاشت. «در پرونده‌هایی مانند الیمالات ما تنها با قطع درخت مواجه نبودیم بلکه آنچه اتفاق افتاده خاکبرداری و خاک‌ریزی است که تمام عوامل زیستی طبیعت را از بین برده است.»
به‌گفتهٔ این استاد دانشگاه جنگل به‌عنوان یک اکوسیستم از هزاران عامل زنده و غیرزنده تشکیل شده است که در کنار هم قرار گرفته‌اند. «ما همراهی چرخه‌ها و زنجیره‌های غذایی را در طبیعت داریم که متأسفانه با قطع درختان و بولدوزر به‌هم زده می‌شوند.»
وحید هم تأکید دارد با از بین رفتن درختان سایر موجودات اعم از باکتری‌های داخل خاک یا گیاهان و نهال از بین می‌روند. «اگر اجازه دهیم در جنگل‌های چنین اتفاقاتی تکرار شود، ضرر آن برای همهٔ ملت خواهد بود.»
وحید اعتماد: چه کسی می‌‌تواند باکتری‌های موجود در خاکی را که هزاران سال در آنجا تحول یافته، احیا کند؟ کدام دادستان می‌خواهد هزینهٔ تخریب این خاک را برآورد کند؟ جایی که درخت قطع می‌شود بستر خاک و مجموعه‌های حیاتی هم از بین می‌رود
آنچه در الیمالات و موارد مشابه انجام شده، به ضرر جنگل است و حتی اگر پنج هزار نهال هم بکاریم باز هم جبران آنچه صورت گرفته، نخواهد بود. «چه کسی می‌‌تواند باکتری‌های موجود در خاکی که هزاران سال در آنجا تحول یافته را احیا کند؟ کدام دادستان می‌خواهد هزینهٔ تخریب این خاک را برآورد کند؟ جایی که درخت قطع می‌شود بستر خاک و مجموعه‌های حیاتی هم از بین می‌رود. کسانی که در الیمالات و موارد مشابه تغییر کاربری می‌دهند، بازگشت طبیعت به وضعیت اولیه را بسیار دشوار میکنند؛ زیرا با کاشت درخت مسئله حل نمی‌شود.»
چه راهکاری برای حل این چالش وجود دارد؟ از نظر اعتماد اولین گام «قرق کردن» است. «نباید اجازه داد ماشینی وارد محدودهٔ آسیب‌دیده شود. ما هوموس و باکتری‌ها و سایر موجودات در خاک را از دست داده‌ایم و باید اجازه دهیم فرآیند احیا به‌مرور اتفاق بیفتد که بسیار زمان‌بر خواهد بود. همچنین باید بذرکاری و نهالکاری انجام شود.»
در کنار مورد الیمالات این روزها دو مورد دیگر قطع درختان را شاهد بودیم که باز تیتر آنها به تعداد درختان قطع‌شده برمی‌گشت. مدیرکل منابع‌طبیعی مازندران در گفت‌وگو با رسانه‌ها از شناسایی و دستگیری قاچاقچیان چوب در شهرستان بهشهر که ۲۲ فروردین به قطع ۷۰ درخت پرداختند، خبر داد. به‌گفتهٔ او، شش نفر از متخلفان منابع‌طبیعی که طی روزهای اخیر در جنگل‌های بهشهر اقدام به قطع ۷۰ درخت توسکا کردند، در حال حاضر در بازداشت به‌سر می‌برند.»
