حقابه سیستان و بلوچستان از توافق‌نامه تا خشکی زمین‌ها
بحران حقابه سیستان زندگی مردم را تحت‌تأثیر قرار داده است و راهکارهایی چون دیپلماسی فعال، حمایت کشاورزان و الزام افغانستان به تعهداتش ضروری هستند.
به گزارش سایت عصرهامون (زاهدان)، «مسئله حقابه سیستان یکی از مهم‌ترین چالش‌های زیست‌محیطی و سیاسی در جنوب شرق ایران است که در سال‌های اخیر به یکی از دغدغه‌های اصلی مردم این منطقه تبدیل شده است.
با کاهش شدید آب ورودی از رود هیرمند و خشکی تالاب بین‌المللی هامون، سیستان و بلوچستان با بحران جدی آب مواجه شده‌اند.
حقابه سیستان یک توافق تاریخی است
حقابه سیستان موضوعی است که ریشه در معاهدات تاریخی دارد؛ در سال ۱۳۵۱ خورشیدی، ایران و افغانستان توافق‌نامه‌ای درباره تقسیم آب هیرمند امضا کردند؛ طبق این توافق‌نامه، حقابه ایران سالانه ۸۲۰ میلیون مترمکعب تعیین شد؛ این مقدار به‌منظور تأمین نیازهای زیست‌محیطی، کشاورزی و معیشتی مردم سیستان اختصاص‌یافته بود.
ایمان یاسری، کارشناس سیاسی، درباره این توافق‌نامه در گفتگو با خبرنگار پایگاه خبری تحلیلی عصرهامون بیان کرد: توافق‌نامه ۱۳۵۱ از نظر حقوقی یک سند معتبر بین‌المللی است که افغانستان را ملزم به تأمین این میزان آب برای ایران می‌کند.
او افزود: هرگونه عدول از این تعهد، نقض آشکار حقوق بین‌الملل و اصل همسایگی است؛ با این حال، به دلیل ضعف در نظارت و اجرای این توافق، افغانستان در بسیاری از موارد از اجرای تعهدات خود سرباز زده است.
چالش‌های کنونی تأمین حقابه
یاسری با بیان اینکه در سال‌های اخیر، افغانستان با ساخت سدهای متعدد بر روی رود هیرمند، جریان طبیعی آب را کاهش داده تصریح کرد: سد کجکی، به‌عنوان یکی از بزرگ‌ترین سدهای ساخته‌شده، نقش مهمی در محدودکردن ورود آب به ایران دارد؛ این اقدام باعث شده تالاب هامون که یکی از منابع اصلی حیات در سیستان است، با خشکی گسترده مواجه شود.
کارشناس سیاسی اظهار کرد: اقدامات افغانستان در ساخت سدها بر روی هیرمند، علاوه بر تأثیرات زیست‌محیطی، جنبه سیاسی نیز دارد؛ این کشور از مسئله آب به‌عنوان ابزاری برای فشار بر ایران استفاده می‌کند.
او ادامه داد: این در حالی است که تأمین آب برای مردم سیستان یک موضوع انسانی و زیست‌محیطی است و نباید به ابزاری برای بازی‌های سیاسی تبدیل شود.
پیامدهای خشکسالی برای مردم سیستان
یاسری، با بیان اینکه خشکی تالاب هامون و کمبود آب در سیستان، تأثیرات مخربی بر زندگی مردم این منطقه داشته، گفت: بسیاری از کشاورزان محلی زمین‌های خود را از دست داده‌اند و مهاجرت به سایر مناطق به طور چشمگیری افزایش‌یافته است.
او خاطرنشان کرد: افزون بر این، مشکلاتی نظیر افزایش گردوغبار، کاهش منابع غذایی و افت کیفیت زندگی، مردم این منطقه را با بحران‌های جدی مواجه کرده است.
محمد صفدر جهانی یکی از کشاورزان محلی در زابل در گفتگو با خبرنگار پایگاه خبری تحلیلی عصرهامون اذعان کرد: زندگی ما به هیرمند وابسته است؛ وقتی آبی نباشد، نه می‌توانیم کشاورزی کنیم، نه دامداری؛ بسیاری از همسایگان ما مجبور شده‌اند برای کار به شهرهای دیگر مهاجرت کنند؛ آیا این عدالت است؟
او ادامه داد: مردم سیستان بارها با برگزاری تجمعات اعتراضی، نامه‌نگاری‌ها و درخواست‌های مکرر، از مسئولان خواسته‌اند تا حقابه این منطقه را پیگیری کنند؛ اما تاکنون نتیجه‌ای نداشته است.
مهین ریگی یکی از فعالان اجتماعی سیستان در گفتگو با خبرنگار پایگاه خبری تحلیلی عصرهامون تشریح کرد: دولت باید به‌طورجدی این موضوع را از طریق مجامع بین‌المللی پیگیری کند؛ این یک حق قانونی و طبیعی برای مردم سیستان است؛ ما دیگر نمی‌توانیم شاهد خشک‌شدن زمین‌ها و مهاجرت جوانانمان باشیم.
او ادامه داد: برای مقابله با این بحران، اقداماتی و راهکارهای در سطوح ملی و بین‌المللی لازم است که باید انجام گیرد از جمله دیپلماسی فعال که دولت ایران باید از طریق دیپلماسی فعال، موضوع حقابه را در دستور کار روابط دوجانبه با افغانستان قرار دهد؛ استفاده از ظرفیت‌های سازمان‌های بین‌المللی، نظیر سازمان ملل، می‌تواند در این زمینه مؤثر باشد.
ریگی همچنین اقدامات حقوقی در این زمینه با پیگیری حقوقی در مجامع بین‌المللی برای الزام افغانستان به اجرای توافق‌نامه ۱۳۵۱ یکی دیگر از راهکارهاست که باید انجام شود؛ اظهار کرد: احداث سدها و بهره‌گیری از فناوری‌های نوین برای ذخیره‌سازی و مدیریت منابع آبی می‌تواند به کاهش وابستگی به منابع خارجی کمک کند.
فعال اجتماعی سیستان تشریح کرد: دولت باید برنامه‌های حمایتی ویژه‌ای برای کشاورزان و دامداران سیستان در نظر بگیرد تا بتوانند با شرایط سخت مقابله کنند.
نقش دولت و مسئولان در حل بحران
او افزود: مسئولان کشوری بارها اعلام کرده‌اند که مسئله حقابه سیستان یکی از اولویت‌های اصلی در روابط ایران و افغانستان است؛ با این حال، مردم محلی از عدم اقدامات عملی و تأخیر در رسیدگی به این موضوع ناراضی هستند.
ریگی خاطرنشان کرد: دولت ایران باید از تمام ابزارهای دیپلماسی، حقوقی و اقتصادی خود برای حل این بحران استفاده کند؛ همچنین تعامل مستقیم با مردم محلی و درنظرگرفتن خواسته‌های آن‌ها می‌تواند اعتماد و مشارکت آن‌ها را در مدیریت این بحران جلب کند.
انتقاد نماینده مردم سیستان نسبت به ساخت سد کمال خان
فرهاد شهرکی، نماینده مردم زابل در مجلس شورای اسلامی، در جلسه روز یکشنبه ۲۵ شهریور، از بی‌تفاوتی جمهوری اسلامی ایران نسبت به ساخت سد کمال خان روی رودخانه هیرمند و عدم استفاده از ظرفیت‌های موجود برای گرفتن حقابه، انتقاد کرد.
این نماینده مجلس با اشاره به عدم اقدامات مؤثر در دو دهه اخیر گفت: در ۲۰ سال گذشته هیچ اقدام مؤثری برای گرفتن حقابه تالاب بین‌المللی هامون انجام نشده است؛ مردم سیستان و بلوچستان پس از دو دهه خشکسالی شاهدند که نظام قدرتمند جمهوری اسلامی ایران از همه توان خود برای گرفتن حقابه طبق مصوبه سال ۱۳۵۱ استفاده نمی‌کند.
او بر لزوم نظارت جدی بر حقابه ایران تأکید کرده و اظهار کرد: هیچ برنامه‌ای برای سیستان و بلوچستان پیش از تحقق حقابه پذیرفتنی نیست و این منطقه بدون حقابه قابل زیست نخواهد بود.
نگرانی از ساخت سد بخش‌آباد در افغانستان
شهرکی همچنین به ساخت سد بخش‌آباد در افغانستان اشاره کرد و اذعان کرد: در حال حاضر افغانستان در حال ساخت سدی با حوضچه‌ای به ظرفیت یک میلیون مترمکعب است که در صورت تکمیل، حقابه تالاب بین‌المللی هامون به صفر خواهد رسید.
تنش میان ایران و طالبان بر سر حقابه
مسئله حقابه هیرمند در سه سال اخیر به یکی از موضوعات پرتنش میان طالبان و جمهوری اسلامی ایران تبدیل شده است. مقام‌های ایرانی بارها نگرانی خود را از کمبود آب در شرق کشور ابراز کرده و طالبان را به عدم رعایت حقابه ایران متهم کرده‌اند.
مقام‌های ایرانی معتقدند که اصلاح‌نشدن تاج سد کمال خان، باعث هدایت بخشی از آب به شوره‌زارها شده و مانع تأمین حقابه ایران می‌شود. ایران پیش‌تر پیشنهاد داده بود که سد کمال خان بازنگری و مهندسی مجدد شود.
این اظهارات بار دیگر ضرورت پیگیری‌های جدی برای تأمین حقابه تالاب بین‌المللی هامون و رفع مشکلات آبی سیستان و بلوچستان را برجسته کرده است.
حقابه سیستان نه‌تنها یک مسئله زیست‌محیطی و حقوقی، بلکه یک بحران انسانی است که میلیون‌ها نفر را تحت‌تأثیر قرار داده است؛ حل این موضوع نیازمند همکاری همه‌جانبه دولت، مردم و جامعه بین‌المللی است؛ اگر اقدامات جدی و فوری در این زمینه انجام نشود، آینده سیستان با خطرات جدی‌تری مواجه خواهد شد.»
انتهای پیام
