اعتکاف جوانان | عباس عبدی

عباس عبدی، روزنامه‌نگار و تحلیلگر سیاسی، در کانال تلگرامی خود نوشت: «در میان امامان جمعه تهران آقای علی‌اکبری جوان‌تر از بقیه، و رییس شورای سیاست‌گذاری ائمه جمعه است و به طور معمول انتظار می‌رود که سخنان دقیق‌تری بزنند که معمولاً تا کنون و در مقایسه با ائمه دیگر جمعه چنین بوده است، ولی چند روز پیش در مراسم معارفه امام جمعه قزوین نکته‌ای را گفت که نیازمند نقد و ارزیابی است، زیرا مدعی شدند که: «امروز اقبال نسل جوان و نوجوان به دین را شاهد هستیم به‌گونه‌ای که ۷۰ درصد معتکفین را جوانان تشکیل داده‌اند.»

اینکه ۷۰ درصد معتکفین را جوانان تشکیل می‌دهند مورد بحث من نیست، احتمالاً ایشان یا نهاد متبوع اطلاعات آماری دارد، و فرض می‌کنیم که درست هم باشد، ولی آیا از این گزاره می‌توان نتیجه گرفت که گرایش جوانان به دین بیش‌تر شده است؟

ماجرا آنچنان واضح و خلاف مشاهدات است که شاید نیازی به تحلیل و نقد این گزاره نباشد، و در ردیف دیگر گزاره‌های رایج در سخنان مقامات حکومتی تلقی شود که چشم بسته همه چیز را خوب توصیف می‌کنند، این که مثلاً وضع عمومی مناسب است، در حال جلو زدن از خیلی‌ها هستیم و… که البته در اغلب موارد گوینده به نادرست بودن این ادعای خود واقف است و شاید خودش فریب آن را نخورد و فقط گمان کند که با چنین روایتی ولو غیر واقعی می‌تواند، واقعیت جدیدی که مطابق این روایت باشد را خلق تا مردم باور کنند، که البته این نتیجه رخ نمی‌دهد و اثر منفی دارد. 

به گمانم این سخنان آقای علی‌اکبری از سنخ فوق نیست یا حداقل من گمان می‌کنم که چنین نیست ولی چون درست نیست می‌کوشم توضیح دهم که چرا نادرست است. گرایش به دین را برحسب مطالعات موجود در سال‌های ۱۳۵۳ تا ۱۴۰۲ و فقط برحسب گروه سنی جوانان در دو مورد خواندن نماز و گرفتن روزه مقایسه می‌کنم تا تصویری از ادعای مزبور به دست آید.

در سال ۱۳۵۳، ۶۶ درصد جوانان ۱۵ تا ۲۴ سال گفته بودند که همیشه نماز می‌خوانند، ۲۱ درصد نیز گاهی می‌خواندند، هم‌چنین ۶۸ درصد می‌گفتند که همیشه روزه می‌گیرند و ۲۱ درصد گاهی را پاسخ داده بودند. در سال ۱۳۹۴ جوانان ۱۵ تا ۲۹ سال چنین پاسخ داده‌اند که، ۴۷٫۱ همیشه و ۲۲٫۹ اکثر اوقات نماز می‌خواندند که با ارفاق فرض می‌کنم جمع هر دو را معادل همیشه نماز می‌خواند بدانیم که ۷۰ درصد می‌شود. این درصد در روزه گرفتن ۶۷ درصد است.

ولی این نتایج در سال ۱۴۰۲، برای نماز خواندن جوانان ۱۵ تا ۲۹ ساله، ۲۷ درصد همیشه و ۱۰ درصد اکثر اوقات است. که در بهترین حالت ۳۷ درصد است. این آمار برای افراد بالای ۵۰ سال ۸۲ درصد است. پس افراد مسن جامعه ما خیلی بیش از جوانان نماز می‌خوانند، و این برخلاف سال ۱۳۵۳ و سال‌های بعد است که فاصله آنها به نسبت کم بود. در سال ۱۴۰۲ حدود ۵۵ درصد مردم گفته‌اند که همیشه و اکثر اوقات نماز می‌خوانند، در حالی که در سال ۱۳۵۳، ۸۳ درصد مردم همیشه نماز می‌خواندند.

همچنین در سال ۱۴۰۲ فقط ۵۲ درصد همیشه و اکثر اوقات روزه می‌گیرند، که این رقم برای جوانان ۱۵ تا ۲۹ ساله، ۴۳ درصد بود. این درصدها در سال ۱۳۵۳، برای همه مردم ۷۹ درصد و برای جوانان ۶۸ درصد بوده است که در هر دو مورد نیز افت شدیدی را در سال ۱۴۰۲ نسبت به سال ۱۳۵۳ در کل و بویژه در جوانان شاهدیم که بسیار چشمگیر است. همچنین فاصله میان جوانان و افراد مسن نیز بیش‌تر شده است.

در پیمایش ۱۴۰۲ پرسش دیگری هم با مردم طرح شده که چقدر خود را مذهبی می‌دانید؟ ۱۳٫۴ درصد گفته‌اند خیلی زیاد و ۲۹٫۲ درصد هم پاسخ زیاد را داده‌اند، که جمعاً ۴۳ درصد می‌شود. این نسبت برای جوانان ۳۲ درصد و افراد بالای ۵۰ سال، ۵۷ درصد است.

بنابراین با عنایت به این آمار می‌توان با قاطعیت گفت که گرایش عمومی به انجام مناسک و نیز دینی تلقی کردن فرد از خود به بویژه در ده سال گذشته روند کاهشی شدیدی داشته است. این کاهش در جوانان خیلی بیش‌تر است و شکاف دینداری میان جوانان زیر ۳۰ سال و افراد بالای ۵۰ سال بیش از گذشته شده است. 

با این توضیحات اکنون باید پرسید؛ بر خلاف واقعیت جامعه که افراد سالمند چندین برابر جوانان دیندار هستند؛ چرا این ترکیب در اعتکاف معکوس است و ۷۰ درصد افراد حاضر در اعتکاف را جوانان تشکیل می‌دهند؟

چند علت را می‌توان ذکر کرد. اول این که تعداد بسیار کمی از جامعه در مراسم اعتکاف هستند و نمی‌توان آن را بر جامعه تعمیم داد. دوم این که وجود انگیزه برای حضور در این نوع مراسم که با حمایت‌های رسمی تشکیل می‌شود برای افراد سالمند خیلی کمتر از جوانان است. 

در هر حال برای دست یافتن به پاسخ جامع و دقیق باید از جوانان حاضر در این مراسم تحقیق کرد، ولی احتمالاً تصور آنان از اعتکاف متفاوت از فلسفه اعتکاف است. شاید شرکت در این برنامه برای آنان کارکردهای دیگری هم دارد که بیان نمی‌شود. یک فیلم منتشر شده از این مراسم نشان می‌داد که احتمالأ تصور حاضران از این برنامه متفاوت از آن چیزی است که ما در ذهن خود داریم به همین علت جوانان در برنامه‌ای شرکت می‌کنند، که اسمش اعتکاف است و لزوما رسمش نیست.»

انتهای پیام