آيا رفع فقر با كمک‌های ثروتمندان ممكن است؟
محمدرضا یوسفی، استاد دروس خارج فقه حوزه‌ی علمیه‌ی قم در روزنامه شرق نوشت:
«حجت‌الاسلام مصباحی‌مقدم، عضو مجمع تشخیص مصلحت نظام، در دهمین همایش مالی اسلامی گفت: «فقر وجود دارد، اما با کمک اغنیا برطرف می‌شود. طبیعت جامعه بشری این است که عده‌ای خلاقیت دارند تولید می‌کنند و عده‌ای چنین ظرفیتی ندارند، به کار گرفته می‌شوند»( فرارو، 21 بهمن 1403). اين سخنان در حالي گفته شده كه ايشان تجربه چند دهه در مصادر حساس را داشته اند و اكنون نيز بيش از يك دهه در مجمع تشخيص مصلحت نظام به اتخاذ مهمترين تصميات كشوري مي پردازند.
هر چند فقر یک پدیده چندوجهی است و تنها نمي توان به شاخص درآمدی اكتفا كرد؛ بلکه محروميت از آموزش، بهداشت و تغذیه نيز بايد مورد توجه قرار گيرد. با وجود اين فقر درآمدي يكي از معيارهاي لازم و شايع براي بررسي فقر است. روند فقر تحت تاثير رشد اقتصادي و توزيع درآمد قرار دارد و در ميان سياست هاي کلان اقتصادی تاثيرگذار بر فقر، كاهش نرخ تورم و افزايش اشتغال موثر، تاثيرگذارترين هستند.
فقر مطلق در همه كشورها وجود دارد. دولتها به دليل تبعات اجتماعي، سياسي و جنبه هاي اخلاقي به اين موضوع حساسيت دارند. از اين رو سياستهايي براي فقرزدايي اتخاذ مي كنند. خوشبختانه بر اساس آمارهاي جهاني، فقر بر حسب شاخص هاي سازمان ملل، روندي كاهشي داشته است.
با وجود اين، روند فقر مطلق در كشور ما نگران كننده است. زيرا درصد جمعيت فقيران در كشور در دهه گذشته روندي افزايشي داشته است. افزایش سرمایه گذاری مولد، افزایش بهره وری نیروی کار، رفع تبعیضها و خلق فرصتهای اشتغال، ثبات اقتصادي و پيش بيني پذيري آن موجب بهبود رشد اقتصادي و كاهش فقر خواهد شد.
از سوي ديگر فقر در ايران پايدار بوده است. پايداري فقر بدين معناست كه فقيران جامعه در يك دوره زماني نتوانند از فقر خارج شوند و در تله آن باقي بمانند. طولاني بودن فقر موجب پايداري آن شده، تبعات اجتماعي گزيرناپذيري خواهد داشت. اين امر نگران كننده است.
لازم به ذكر است كه وضعیت کلی اقتصاد کلان كشور در دهه 1390، تحت تاثير عامل تحريم بوده و منجر به گستره، شدت و تداوم فقر شده است.
بر حسب گزارش مركز پژوهشهاي مجلس، فقر در ايران بر حسب روند و پايداري نگران كننده تر از گذشته شده است. احتمال اینکه خانواری كه در دهكهاي پاييني و به ويژه در دهک اول و دوم قرار دارد، بتواند وضعیت خود را بهبود بخشد بسیار اندک است.
بر اساس گزارش اين مركز، نرخ جمعیت زیر خط فقر مطلق درکشور در سال1400 برابر30/4 درصد يعني حدود 26 ميليون نفر از جمعيت كشور بوده است. اين نرخ در سال 1390، 4 /19 درصد بوده است. جمعيت زير خط فقر از سال 1397 با بازگشت تحريمها با شيب تندتري افزايش يافت.
متغير ديگري كه نگراني را مي افزايد، شكاف فقر است. شكاف فقر فاصله فقرا تا خط فقر را اندازه گیری می کند. اين شاخص در سال 1400به بالاترین مقدار خود یعنی حدود 27 درصد رسیده است. اين افزايش نشان مي دهد كه فقرا فقيرتر از اوايل دهه 90 شده اند.
نگاهی به مصرف خوراک خانوار نيز شدت و گستره فقر را به نمايش گذارده، پرده اي ديگر از اين روند را نشان مي دهد. اول اينكه به دليل كاهش توان اقتصادي، ســهم خوراک از کل هزینه خانوارها افزايش يافته است. اين امر بدين مفهوم است كه خانوارها، از ديگر نيازهاي خود بالاجبار چشم پوشي كرده اند. دوم اينكه ميزان كالري دريافتي نيز كاهش يافته است و سوم اينكه کیفیت کالری دریافتی خانوارها نيز كاهش يافته است. اين امر به معناي افزايش سوء تغذيه، كاهش سلامتي و در نهايت كاهش بهره وري نيروي كار در آينده است.
مردم در اين دهه سهم بيشتري از درآمد خود را به خوراك اختصاص داده و از ساير هزينه هاي خود كاسته اند با وجود اين، ميزان خوراك مصرفي آنان كمتر از گذشته شده است. به گزارش مركز پژوهشها، مصرف گوشت قرمز در سال 1400 نسبت به سال 90، 41 درصد، مصرف شير 47 درصد و برنج 28 درصد كاهش يافته است. با وجود اين روند كاهشي، سهم خوراك از هزينه خانوارها افزايش يافته است.
نكته مهم ديگر اين است كه فاصله دهك هاي مياني نيز از خط فقر كاهش يافته است و اين به معناي كاهش سطح رفاه آنان است. هر چند اين دهكها در زير خط فقر قرار ندارند. اما به لحاظ احساسي در فقر ذهني قرار گرفته و اين امر موجب نارضايتي بيشتر آنان شده است.
بنابراين بر حسب دانش اقتصاد، فقر معلول سياست ها و رويكردهاي حاكمان بوده و براي فقرزدايي نيز مهمترين عامل سياست هاي حكومتي است. كمك ثروتمندان در سطحي محدود مي تواند اثرگذار باشد كه آن هم به دليل ركود بيش از يك دهه، توان كمك نسبت به دوره رونق كاهش يافته است. ضرورت دارد در روشها و ديدگاه هاي مرتبط با فقر بازنگري شود.»
انتهای پیام
