یکسال دیپلماسی برد – برد

به گزارش انصاف نیوز، آرمان نوشت: گرمای تابستان مرداد 91، سربازان تشریفات فرودگاه امام خمینی (ره) را کلافه کرده است. مدت‌هاست خبری از پروازهای دیپلماتیک نیست. اما در تهران پایتخت اقتصادی ایران و در قلب این پایتخت شرکت‌هایی هستند که کار خود را به دلیل نوسانات مرتب بازار تعطیل کرده‌اند و کارمندان خود را به مرخصی تابستانی فرستادند. از زمستان سال 90 بود که سایه تحریم ها سنگین تر و جابه‌جایی پول برای شرکت‌ها سخت‌تر  شد. اما هیچ تابستانی برای تولید‌کنندگان و بازرگانان سخت تر از تابستان 91 نبود.برخی یا شاید بهتر است گفته شود بسیاری از مشتریان و شرکای بازرگانی خارجی دیگر جواب صادر و وارد‌کنندگان داخلی را نمی‌دانند؛ اگر هم جوابی داده می شدگران می‌دادند و ارزان می‌خواستند.پولی هم برای جابه‌جایی نبود. تابستان دو سال پیش تولید‌کنندگان و به‌طور کل اقتصاد ایران با دو مشکل اساسی مواجه بود مشکل اول تصمیمات خلق الساعه دولتیان، دلار چند نرخی. با وعده هم که چرخ اقتصاد و معیشت مردم نمی چرخید. معدود دوستان دیپلماتیکی که برای ایران باقی مانده بودند، تحت تاثیر حوادث سوریه راه هواپیمای خود را به سوی کشورهای حاشیه خلیج فارس کج می‌کردند. ترکیه در آن روزها آرزوی برقرار شدن سیادت خود مانند زمان عثمانی را در ذهن می‌پروراند و بی‌پروا سیاست‌های را دنبال می‌کرد که امروز نتیجه آن را به وضوح در منطقه می‌بینیم. در این شرایط دیپلمات‌های ایرانی با محدودیت‌هایی مواجه بودند چه آنکه می‌دیدند تندروها و رفتارهای غیر دیپلماتیک هر روز چه آسیبی به اعتبار ایران وارد می کند. اگر هم توصیه‌ای بود به گوش جان شنیده نمی شد؛ گرمای تابستان شدید بود. در این شرایط کسی باید به زمستان دیپلماتیک و فرودگاه‌های یخ‌زده نمک می‌پاشید.

مرداد 92فرودگاه امام خمینی (ره) ؛ صدای مارش نظامی قطع نمی‌شود هیات‌های مختلف یکی پس از دیگری وارد می‌شوند. دیپلمات‌های که یکی، پس از دیگری راه بهارستان را هموار می‌کنند. برای حضور در مراسم تحلیف رئیس جمهور جدید. برای سربازان تشریفات، این صدای مارش قطع ناشدنی یعنی فصلی تازه از دیپلماسی ایرانی. یک ماه بعد دیدارهای رئیس جمهور در سازمان ملل توجه رسانه‌های جهانی را به خود جلب کرد به راستی چه اتفاقی افتاد که دیپلمات‌های خارجی برای دیدار با رئیس جمهور کشورمان در نیویورک صف بستند و پیشنهاد جهان برای صلح او را به گوش جان شنیدند و بر آن مهر تایید زدند. برای توصیف دیپلماسی جدید ایران در دولت یازدهم دیدگاه‌های مختلفی وجود دارد اما آنچه بیش از همه مورد توجه محافل کارشناسی قرار گرفته است، مناسبات مبتنی بر برد-برد ایران با غرب و جهان خارجی بوده است که در دستور کار دولت قرار گرفت. 

اما درباره سیاست خارجی دولت یازدهم باید ترکیبی از عوامل مختلف را مدنظر قرار داد. عناصر و اجزای سیاست خارجی دولت یازدهم، تداوم چارچوب‌های مصرح در قانون اساسی و مبانی تعیین‌کننده رفتاری سیاست خارجی ایران است که صرفاً به اشخاص ارتباط ندارد و برگرفته از یک تداوم فکری و نگرشی است.رویکرد دولت روحانی به حوزه سیاست خارجی از ویژگی‌هایی برخوردار است که در موضعگیری‌ها و مصاحبه‌های مطبوعاتی رئیس‌جمهوری و عملکرد دستگاه دیپلماسی قابل تشخیص است زیرا ماشاهدیم دولت یازدهم یک دیدگاه مشخص و معینی درباره جایگاه بین‌المللی، چالش‌ها و فرصت‌های فراروی ایران دارد و این رویکرد،مبتنی بر یک نگرش منسجم و همراه با تجربه شخصی و پیشین است.حاصل عملکرد سیاست خارجی در همین چند ماه نشان‌دهنده تفاوت‌هایی است که دولت روحانی هم در حوزه نظری و هم در حوزه اجرایی به نمایش گذاشته است. از جمله این‌که اولویت با پرونده هسته‌ای بوده که گام‌های مهمی درباره آن برداشته شده است. در کنار این، یک نگرش منطقی هم مورد توجه بوده که آن هم توجه به منطقه و کشورهای پیرامونی بوده است.

حضور پررنگ رئیس‌جمهور کشورمان در شصت‌وهشتمین مجمع عمومی سازمان ملل و همچنین شرکت در اجلاس جهانی داووس دستاوردهای بزرگی را در سال 92 برای کشورمان در حوزه سیاست خارجی به ارمغان آورد.

به‌طور حتم در بینابین موفقیت‎های دیپلماسی ایران در خارج از مرزهای کشورمان نباید از نقش برجسته محمد‌جوادظریف گذر کوتاهی کرد. بی‌شک وی در پیشبرد اهداف کشور در مذاکرات با کشورهای 1+5 و همچنین گسترش روابط ایران با جهان نقش تاثیرگذاری داشته است لذا هوشمندی دکتر روحانی در انتخاب وی به عنوان وزیرامورخارجه قابل تقدیر است.دولت یازدهم در سال 92 با پیشرفت‌های چشمگیری در حوزه سیاست خارجی روبه رو بود به‌طوری که در عمر یک ساله این دولت در سال 92 بسیاری از هیأت‌های تجاری و مقامات شاخص کشورهای اروپایی با سفر به ایران خواهان گسترش روابط کشورشان با ایران شدند.ظریف از فراز رسانه‌های داخلی عبور کرد و خود به یک رسانه بدل شد. ویدئوهای توئیتری ظریف، به خوبی پیام این مذاکره‌کننده ارشد را به آن سوی میز مذاکره می‌رساند. 

برقراری اولین گفت‌وگوی تلفنی میان روسای جمهور ایران و آمریکا بعد از پیروزی انقلاب اسلامی به درخواست مقامات آمریکایی از دیگر موضوعاتی بود که حوزه سیاست خارجی ایران در سال 92 را درگیر خود کرد هر چند ابتکار عمل این‌بار در دستان وزارت خارجه ایران بود. یک روز قبل از گفت‌وگوهای تلفنی زنگ گفت‌وگوهای قرن را محمد جواد ظریف در نیویورک نواخت. انجام مذاکرات سازنده با گروه 1+5 با تاکید بر حق مسلم خود در استفاده از انرژی صلح‌آمیز هسته‌ای گام روبه جلویی را درعرصه جهانی برداشت هر چند این گفت‌وگوها ادامه دارد اما ما با کدخدای دنیا بدون هیچ گونه عقب نشینی وبا عزت و تاکید بر منافع ملی  مقابل هم نشستیم. 

ازسوم آذر 1392 پس از آن که وزیران امورخارجة گروه 1+5 و جمهوری اسلامی ایران در ژنو سوئیس توافق کردند که درشش ماه آینده برای دستیابی به توافق نهایی و جامع در راستای برنامه و اقدام مشترک، نشست‌های دیگری را در پایتخت اتریش (مقر اروپایی سازمان ملل) برگزار کردند، تاکنون 6دورمذاکرات در وین برگزارشده است که مهم ترین حاصل آن نگارش 70 درصد پیش‌نویس توافق نامه جامع است.مذاکرات وین 1، از 29 بهمن تا یکم اسفند 1392 (هجدهم تا بیستم فوریه 2014) در هتل «پاله کوبورگ» وین، محل استقرار تیم‌های مذاکره‌کننده ایرانی و شش قدرت جهانی، برگزارشد.حاصل آن اذعان دو طرف به حقوق هسته‌ای ایران و بررسی کارشناسی توافق مدنظر طرفین بود. درمذاکرات وین 2، بیشتر مذاکرات کارشناسان بود. بحث درباره رآکتور آب سنگین اراک، از موضوعات محوری بود که معاونان وزیران خارجه ایران و گروه 1+5 در این خصوص چهار نشست تخصصی برگزار کردند.دراین دور از مذاکرات همچنین دکتر ظریف و خانم اشتون و نیز هیأت‌های ایران و روسیه و آمریکا دیدارهای جداگانه دوجانبه برگزار کردند که طرف آمریکایی، نتایج این دیدارها را در نزدیک کردن دیدگاه های دوطرف بسیار مهم ارزیابی کرد.وین 3، این دورمذاکرات هجدهم تا بیستم فروردین 92 (هفتم تا نهم آوریل) برگزار شد ولی پیش از آن، کارشناسان ایران و گروه 1+5 سه روز گفت‌وگو و موضوعات فنی گوناگون را که به کارشناسی های بیشتری نیاز داشتند (مانند رفع نگرانی طرف مقابل درخصوص موضوع رآکتور آب سنگین اراک با حفظ ماهیت آن، بررسی کردند.دکتر ظریف که در این دور از مذاکرات، «امیرحسین زمانی‌نیا معاون اسبق وزیر امور خارجه» و «دکتر جمشید ممتاز، استاد دانشگاه در رشته حقوق بین‌الملل» را به عنوان مشاور خود به هیأت همراه افزود. وین 4چهارمین دورمذاکرات وین 24 تا 26 اردبیهشت برگزارشد؛ دراین دور، قراربود دوطرف وارد فرآیند نگارش پیش‌نویس‌ توافقنامه دایم و نهایی شوند ولی موفق نشدند.هرچه به دورنهایی مذاکرات ودستیابی به چهارچوب کلی برای تنظیم متن پایانی توافقنامه نزدیک‌تر می‌شدیم بهانه‌تراشی گروه 1+5 به‌ویژه طرف آمریکایی باعث کندی در روند آن می شد.این‌بارمذاکره‌کنندگان تعداد سانتریفیوژهای ایران را بهانه کردند ومعتقد بودند که تهران به چند صد و حداکثرچند هزار سانتریفیوژ بیشتر نیاز ندارد درحالی که طرف ایرانی بارها تأکید داشت که به تعداد بیشتری سانتریفیوژ نیاز جدی دارد. وین 5، این دور از مذاکرات 26 خرداد (سه روز مانده تا پایان زمان شش‌ماه اول توافقنامه ژنو) شروع شد و قرار بود کار نگارش متن پیش‌نویس توافقنامه جامع هسته‌ای بین ایران و گروه 1+5 که در دور قبلی و به دلیل اختلاف‌نظرهای بسیار ناتمام مانده بود، آغاز شود. اما در نهایت متن با پرانتزهای فراوان پایان یافت وین 6 برای گفت‌وگوها یک ضرب الاجل بود که به‌رغم پیشرفت‌ها منتهی به یک توافق با بازه زمانی 4‌ماه‌ها شد در این دور از گفت‌وگو ها ایران و آمریکا بیش از 48 ساعت با یکدیگر دیدارو گفت‌وگوی دو جانبه و چند جانبه داشتند. 

جاوید قربان اوغلی در گفت‌وگو با آرمان عملکرد یک ساله دستگاه دیپلماسی ایران را موفق و در خور توجه ارزیابی می‌کند. حشمت ا…فلاحت پیشه می‌گوید: دولت آقای روحانی زمانی که شکل گرفت دو عملکرد عمده داشت یکی در سیاست خارجی که از جمله مسائل مهم کشور بود و دیگری در مسائل اقتصادی. به نظر من عملکرد سیاست خارجی دولت روحانی کاملا موفقیت‌آمیز بود. سید محمد صدر مشاورارشد وزیر خارجه نیز عملکرد دولت را در حوزه سیاست خارجی موفقیت‌آمیز می داند. او معتقد است ما در حوزه خاورمیانه موفقیت‌آمیز عمل کردیم. تحرک دیپلماتیک ما نشان‌دهنده عملکرد مثبت ما در حوزه خاورمیانه است. حضور هیات‌های عربی و درخواست های مرتب برای سفر ظریف به پایتخت‌های عربی نشان‌دهنده؛ قدرت بازیافته ایران در عرصه خاورمیانه است. محمدهاشمی عضو ارشد حزب کارگزاران و فعال سیاسی معتقد است عملکرد دولت در سیاست خارجی موفقیت آمیز و مثمر ثمر بوده است. با توجه به تصویب چهار قطعنامه علیه ایران در شورای امنیت سازمان ملل عملکرد دولت موفقیت آمیز بوده است. او معتقد است تنها می‌توان با گسترده کردن فعالیت در حوزه سیاست خارجی به دستاوردهای چشمگیری دست یافت، بی‌تردید عملکرد دولت در عرصه سیاست خارجی نشان‌دهنده توان دستگاه دیپلماسی است. سید دکترمحمد صادق خرازی هم معتقد است ما تنها در زمان ظریف به‌طور واقعی مذاکره می کردیم. گفت‌وگو‌کنندگان قبلی فقط پیام می‌بردند.مهدی سنایی سفیر ایران در مسکو معتقد است. از آغاز دولت یازدهم توجه ویژه‌ای از سوی کشورهای حوزه اوراسیا به ایران شده است، این امر به دلیل تغییر نگاه دیپلماتیک دولت یازدهم به جهان بین‌الملل است. من عملکرد دولت در عرصه دیپلماسی را موفقیت آمیز می‌دانم.غلامعلی خوشرو سفیر ایران در سوئیس معتقد است، سیاست خارجی دولت تدبیر و امید تاکنون موفق عمل کرده است شاید بتوان گفت، موفقیت آمیزترین بخش دولت که بعدها می‌تواند دیگر بخش ها را فعال کند. همین دستگاه دیپلماسی است. سیدحسین موسویان، دیپلمات پیشین کشورمان هم عملکرد سیاست خارجی دولت یازدهم را اعتدال گرا و همراه با عقلانیت توصیف می‌کند. او معتقد است اوضاع ما نسبت به گذشته بسیار تفاوت پیدا کرده است. در یک دهه اخیر دو چالش جدید نیز بر چالش‌های هسته‌ای ایران اضافه شد: ۱) مخالفت غرب با غنی‌سازی در خاک ایران ۲) مقاومت در مورد وجود تأسیسات آب سنگین در ایران. ناگفته‌های مهمی که متأسفانه هیچ کس از آن حرفی نمی‌زند آن است که با پایان این دور از مذاکرات و پس از یک دهه مذاکرات هسته‌ای ایران و قدرت‌های جهانی، اکنون در شرایطی هستیم که غرب در مورد هر پنج چالش اول به‌طور کامل کوتاه آمده است. آمریکا و غرب دیگر نه تنها با وجود نیروگاه هسته‌ای بوشهر، بلکه با ایجاد نیروگاه‌های هسته‌ای بیشتر هم مخالفتی ندارند. آن‌ها آماده‌اند که درهای بازار‌های جهانی سوخت هسته‌ای را برای ایران باز کرده و نه تنها پروژه‌های هسته‌ای اصفهان و تهران را به رسمیت شناخته، بلکه رآکتورهای تحقیقاتی مدرن در اختیار ایران قرار دهند و درهای تکنولوژی‌های صلح‌آمیز هسته‌ای در زمینه‌های مختلف پزشکی، کشاورزی و غیره را روی ایران بگشایند. اینها دستاورد اصلی و کلانی است که مسئولان و مردم ایران نباید از آن غافل بوده و حل و فصل اصلی‌ترین چالش‌های هسته‌ای دو دهه اول انقلاب را دست‌کم بگیرند یا خدای ناکرده فراموش کنند. 

به جرات می توان ادعا کرد که دولت در حوزه دیپلماسی گام‌های محکمی را برداشته است.اما هنوز تا فرصت زیادی باقی است تا عملکرد دولت را موفقیت‌آمیز بدانیم. در این راه دولت یازدهم از مردانی بهره می‌گیرد که تاثیر گذار هستند. ظریف به مدت ۵ سال (از ۱۴ مرداد سال ۱۳۸۱ تا ۵ تیر سال ۱۳۸۶) سفیر و نماینده دایم جمهوری اسلامی ایران در سازمان ملل متحد بوده‌است. او یک ویژگی دارد که شاید بتوان نام جسارت را بر آن نهاد .قبل تر هم ظریف، در سخنرانی ۹ مرداد 85 در جلســه شورای امنیت سازمان ملل تبحر یک دیپلمات را به رخ دیگران کشیده بود. چنانکه بعدها دیپلمات‌ها گفتند «این ســخنرانی را باید در کلاسـ‌ـهای دیپلماســی برای دیپلمات‌های انگلیسی تدریس کنیم تا بفهمند که چطور باید از منافع ملی شــان دفاع کنند»این جمله را نماینده بریتانیا پس از آن جلســه معروف گفت. البته ظریف یک ویژگی دیگر هم دارد او بیش از سایر وزرای دیگر در تاریخ انقلاب اسلامی در صحن مجلس و در کمیسیون امنیت ملی حاضر شده است و درباره مسائل گوناگون به نمایندگان پاسخ داده است. وی از این لحاظ یک رکورددار است.

مجید تخت روانچی یکی از دیپلمات‌های شناخته شده وزارت خارجه. او پس از انتخاب خرازی به عنوان سفیر و نماینده دایم ایران در نیویورک راهی آمریکا می شود و به عنوان سفیر و نفر دوم نمایندگی دایمی ایران نزد سازمان ملل متحد مشغول فعالیت می‌گردد.مجید تخت روانچی در زمره افرادی است که دکتر حسن روحانی در شامگاه آخرین یکشنبه مرداد سال 84، در جلسه تودیع خود از او به عنوان یکی از اعضای تیم مذاکره کننده هسته ای و یاران شیخ دیپلمات یاد می کند. روحانی در وصف این تیم از آنها به عنوان دیپلمات های عزیز و تیم مذاکره کننده مظلوم هسته‌ای یاد می کند. 

عباس عراقچی، معاون وزیر امور خارجه دولت یازدهم ایران، با انتصاب از جانب محمدجواد ظریف، از تاریخ ۱۹ مهر ۱۳۹۲ به عضویت تیم مذاکره‌کننده هسته‌ای ایران درآمد.عراقچی در کلیه مذاکرات دوجانبه ایران با گروه پنج به علاوه یک حضور داشت. در آخرین روز از مذاکرات ژنو (۲۴ نوامبر ۲۰۱۳) عراقچی با ثبت پیغامی با مضمون «برخاستن دود سفید از مذاکرات ژنو» در صفحه توییتر خود، موفقیت در دستیابی به توافق اولیه در خصوص برنامه‌ای اتمی ایران را اعلام رسانه‌ای کرد. وندی شرمن معاون وزیر امور خارجه آمریکا همتای ایرانی خود سید عباس عراقچی را مذاکره‌کننده‌ای حرفه‌ای و سرسخت نامیده است.

علاوه بر همه اینها محمد کاظم سجادپور، دانشمند دیپلمات‌ها، جمشید ممتاز اساتید حقوق و روابط بین‌الملل از دیگر کسانی هستند که نباید فراموش شوند. هر چند در میان اصحاب رسانه ای وزارت خارجه ؛ نام هایی مانند سیروس ناصری، سید حسین موسویان، صادق خرازی و … به عنوان افراد آگاه و البته مشاوره‌دهنده نام برده می شود. 

انتهای پیام